Металлды шынылар (аморфты металлдар).

Тез суытылатын қ ұ йманы шашырау ә дісі ұ сынғ аннан кейін (бұ л ә діс те Au₃Si шынытә різдесті алуда қ олданылғ ан) жіпше мен жұ қ а лента тү ріндегі металл шыныларды алатын кө птеген ү здіксіз процесстер жасалды.

Мысалы, 10¹⁰ К/с жылдамдық қ а дейін суытылғ ан шынытә різдес никельді фольга алынады. Кө птеген зерттелген қ ұ йма ү шін 10⁶ к/с жылдамдық тар қ олданады, ал ол кезде Pd-Cu-Si, Pd-Ni-P, немесе Pt-Ni-P жү йесіндегі шыныларды алу ү шін 10² k/c суыту жылдамдығ ы жеткілікті болатын. Осымен қ атар диаметрі 1-3 мм компакт ү лгілер алуғ а болады. Қ азіргі кезде қ ұ ймасы осындай суыту шарттарында шыны немесе аморфты заттар жасайтын элементтердің ә р тү рлі ү йлесулері белгілі.

10.2 Металл шынының классификациясы.

Шыны пайда болуымен қ атаятын қ ұ ймалардың кө п тобы Be, B, C, Si, Ge, Sn, P, As, Sb немесе Te сияқ ты (М) элементті (Т) ауысу металлдардың қ ұ ймалары кіреді. Осы қ ұ ймалар қ ұ рамы Т₅ М-пен Т₃ М–ге дейін аймақ та жатады. Ең шыны жасаушы қ абілеттілікті тө менгі балқ у эвтектика кү й диаграммасына сә йкес келетін қ ұ ймалар айқ ындайды Мысалы Au-Si жә не Pd-Si жү йесіндегі -Au₈₁S₁₉(Т_ПЛ =643 К) жә не немесе Fe – B жү йесіндегі қ ұ рамдары кіреді.

10.2.-сурет

Екілік жү йедегі тө менгі температурада балқ итын эвтектикалар: Au – Si (1), Co – P (2), Pd – Si (3).

10.2-суретте Au – Si, Co – P жә не Pd – Si жү йелердің фазалық диаграммасы кө рсетілген.

10.1 кестесінде екілік эвтектикадан тү рленген ү штік, тө рттік жү йелі шынылар айқ ындалғ ан. Ү штік жү йеде эвтектикалық сызық бойынша бірнеше орын ауыстыру, ал тө рттік шыны ү шін оның қ ұ рамының ө згерісі жасалады. Эвтектикалық қ ұ раммен байланыссыз шыны жасау ү шін кө птеген мысалдар белгілі.

10.1- кесте. Металдық шынылар (дө ң гелек скобкада T g- Кельвинмен берілген температурасы)

Конгруэнтті балқ итын интер металды фазалар кейбір шарттарда шыны тә різдес кү йге ауысуы мү мкін. Мына жағ дайларда бұ л фазаның балқ у температурасы, таза компонентіге қ арағ анда біршама аз. Бұ л группағ а периодты жү йедегі І жә не VII топқ а жататын ауысымды металдармен туындайтын металл шынылар кіреді. Мысалы, немесе .

Тағ ы бір группаны металл шыны қ ұ райды. Оның қ ұ рамына актиноидтар жә не лантаноидтар кіреді, мысалы,

Шыны тә різдес кү йлер негізгі топтағ ы металл қ ұ ймаларында белгілі, мысалы,

Қ ұ йма негізіндегі жү йедегі шыны тә різдес қ абілеттілікті бейнелеу ү шін ә р тү рлі теориялық концепциялар келтірілген.

Шынылаудың келтірілген температурасы

Металл шынылар ү шін 0, 45 интервалында жатады. Суыту жылдамдығ ын бағ алау К/с-қ а дейін шаманы береді.

типті шыны группасында М концентрациясының ө суі аз ғ ана ө суіне ә келіп соғ ады. Осымен қ атар, тұ тқ ырлық тың ө суімен белгілі жақ ын реттілік пайда болады. ликвидус температурасының тө мендеуі шартының орындалуына ә келеді. Шыны жасау қ абілеттілік тө мен температуралық эвтектика аймағ ында ө те жоғ ары. Оны суытудың критикалық жылдамдығ ымен ө рнектеуге болады. Мұ ндай жү йелер T& M атомдар арасындағ ы кү шті ә серлесумен сипатталады. Ол балқ у энтальпиясының жоғ ары шамасымен жә не кристаллизацияның тө мен температурасымен сипатталады. Шынытә різдес қ абілетті ликвидустың Δ T температура шама айырымымен бейнелеуге болады. Бұ л идеалды қ оспа мен экспериментті ө лшенген температура ү шін есептелген. Сондай-ақ шыны жасауды кү тетін элементтер қ оспаларын іздеуге мү мкіндік береді. Қ олданудың шынайы шегін ескергенде кө птеген металл шынылар келтірілген.