Мазмұны. Лем тілдерінің топтастырылуы

Лем тілдерінің топтастырылуы

1. Тілдердің генеологиялық (туыстық) классификациясы.

2. Тілдердің типологиялық классификациясы.

5.1. Тілдердің генеологиялық (туыстық) классификациясы.

Тілдердің генеологиялық (туыстық) классификациясы деген дү ние жү зі тілдерін ө зара бір-бірімен туыстығ ына қ арай салыстырмалы-тарихи тұ рғ ыдан топтастыру. Соғ ан байланысты алынғ ан тілдердің топтары тілтану ғ ылымында тіл жанұ ялары деп аталады, олар ө зінің ішінен жақ ын туыстығ ына қ арай бірнеше топтарғ а бө лінеді. Тіл жанұ ялары алыстан бірігетін макрожанұ яларғ а топтастырылады.

Қ азіргі кезде ә лем тілдері тө мендегідей тіл жанұ яларына бө лінеді:

1. Ү ндіевропа тілдеріне қ азіргі ү нді (хинди, урду, бенгаль, маратхи), иран (иран, тә жік), роман (француз, испан, португал, итальян, румын), славян (орсы, поляк, чех, словак, украин, белорус, серб, хорват), герман (неміс, ағ ылшын, дат, швед, норвег, галл), балтық (латыш, литван), грек, албан, келть, армян, нуристан тіл жанұ ялары жатады. Сонымен бірге ө лі тіл жанұ ялары анатлия, тохар, иллирия, скиф, кушан т.б. енгізіледі.

2. Афразиат тілдері: семит (араб, иврит), египет, омот, кушит, чад жә не бербер тілдері.

3) Дравид тілдері Ү ндістан тү бегіне таралғ ан (телугу, тамиль, каннада, малаялам).

4) Орал тілдеріне фин-пермь (фин, эстон, мордва), угор (венгр, ханты, мансы), самодий (ненец, эвен) тіл жанұ ялары жатады.

5) Алтай тілдеріне тү ркі (тү рік, татар, азербайжан, қ азақ, ө збек, ұ йғ ыр, саха, қ ырғ ыз, тува, башқ ұ рт), монғ ол (халха, қ алмақ), тунгус-манчур (манчжур, эвен, нанай) жә не жапон, корей тілдері жатқ ызылады.

6) Чукот-камчатск тілдеріне чукот жә не камчат тіл жанұ ялары жатады.

Осы аталғ ан ірі алты тіл жанұ ясын нострат тілдері деп атайды. Яғ ни бұ лардың барлығ ы да бұ дан 10-15 мың жыл бұ рын ө мір сү рген нострат тілдерінен таралғ ан деген болжам бар.

Олар Африканың солтү стігінен бастап, Еуразия қ ұ рлығ ына ө здерінен бұ рын таралғ ан палеоазиат тілдерін біртіндеп ығ ыстырып, осы аймақ қ а қ оныстанады.

Келесі ү лкен тіл жанұ ясы осы палеоазиат тілдері. Оғ ан:

1) Солтү стік кавказ тілдері (абхаз, шешен, авар, ингуш)

2) Син-тибет (қ ытай, тибет)

3) Енисей (кет, юг)

4) На дене (аляска мен америкада таралғ ан) тілдері жатады.

Одан кейінгі ірі тіл жанұ ясы тропикалық Африкағ а тұ тастай таралғ ан. Бұ ларды нигеро-конголез тілдері деп атайды. Оның ішінде ірі тіл жанұ ялары бар: Банту (бенуэ-конго), ква, адамуа, индиго тіл жанұ ялары бар. Осы тіл макро жанұ ясына ніл-сахара тіл макро жанұ ясының жақ ындығ ы бар. Бұ ғ ан шари-ниль, сахар, судан тіл жанұ ялары кіреді. Бұ л тілдердің екі жанұ ясы енді нострат тілдеріне жақ ындасады.

Сондық тан аталғ ан жанұ ялардың таралуын тө мендегідей сипаттауғ а болады. Нострат тілдері басқ а тіл макрожанұ яларының ішінде нигеро-конголез жә не ніл-сахара тілдеріне ең жақ ын келеді. Яғ ни бұ л халық тардың айырмасы соң ғ ы екеуі негртұ рпатты нә сіліне жатады, яғ ни бұ л халық тардың арғ ы тегі негртұ рпатты нә сілінен болғ ан, нострат тілі жанұ ясы кезінде европойд нә сіл қ алыптасады, бұ л кейін олар Еуразия қ ұ рлығ ына ө ткесін болғ ан ө згерістер. Ә детте бұ л екі нә сіл жақ ын деп есептеледі. Ал монғ ол нә сілділердің тілдері алғ ашқ ыда палеоазиат тілдерінен кө рінеді. Олар Еуразия қ ұ рылығ ына ертерек барғ ан одан бұ рынғ ы миграцияның ұ рпақ тары. Алтай тілдерінің (бастапқ ыда европалық) кейбір ө кілдері (монғ олдар, жапондық тар, корейлер) олармен монғ олтұ рпатты тектермен кө п араласқ аны байқ алады. Тү ркі халық тары бұ лардың арасындағ ы тым аралас нә сілге жатады. Палеоазиат тілдері негізінен қ азір Кавказда сақ талғ ан жә не Оң тү стік-шығ ыс Азияда шоғ ырланғ ан. Енді бұ ларғ а жақ ын келетіні Автралиялық тілдер. Бұ л тіл жанұ ясы аустронезия, тасмания тіл жанұ яларынан қ ұ ралады да аустралиялық нә сілге жатады. Бұ лар Оң тү стік-шығ ыс шығ ыс Азиядан Индонезияғ а одан Автралияғ а жә не мұ хиттық аралдарғ а қ арай тарала кө шкен алғ ашқ ы миграцияның ұ рпақ тары.

Енді басқ а тіл макрожанұ яларының ішінен Америкалық ү ндістердің тілдерін бір макрожанұ яғ а топтастырады. Оғ ан на-дене тілдері енбейді, олар соң ынан барғ ан. Яғ ни бұ дан 10 мың жыл бұ рын негізінен Беринг бұ ғ азы арқ ылы Америкағ а алғ аш аяқ басқ ан тайпалардың ұ рпақ тары болып саналады. Негізгі нә сілі амер-индиялық болып табылады. Бұ л америкалық ү ндістердің тілдері де ө з кезегінде кө птеген тіл жанұ яларына бө лінеді.

Енді қ алғ ан ү ш тіл макрожанұ ясы туралы пікірлдер кө п. Бірі Африкадағ ы койсан тілдері. Оларда алғ ашқ ы тілдің белгілері кө п сақ талғ ан жә не ешбір тілге ұ қ самайды. Сондық тан оларды ешқ айда кө шпей ө з шық қ ан жерлерінде қ алғ ан тайпалардың ұ рпақ тары деп тү сінуге болады. Келесісі - пауас тілдері (ү нді-тынық мұ хит жанұ ясы), жә не австротай (вьетнам, лаос, индонезия, май, яван т.б.) тілдері. Бұ лар ө з атамекенін (Африканы) ең алғ аш тастап шық қ ан тайпалардың ұ рпақ тары болса керек деп есептеледі.