Дөзүмлә зәфәрә чатарсан демәк.

Мә ним фикримҹ ә бу ше᾽ р инҹ ә бир мә ᾽ на дашыјыр.

Һ ә р һ алда исламда бизим белә бир гә ти ә сасымыз вардыр. Имам да бу ә саса истинад едә рә к бујурмушду: “ә ҝ ә р ҹ амаат мә ни дә ᾽ вә т етмә сә јди дә, мә н бу ә сас ү зрә сакит отурмаздым.” ә мр бе мә ᾽ руф бө јү к ә һ ә мијјә тә малик олдуғ у ү чү н сә мави китабымыз Гур᾽ анда да бу мө взу илә ә лагә дар чохлу ајә лә р вардыр. Гур᾽ анда, ә мр бе мә ᾽ руф вә нә һ ј ә з мү нкә р мә сә лә сини унудан бир чох бә дбә хт миллә тлә рин аҹ ы кечмиши нә гл олунмушдур:

“Бары сиздә н ә ввә лки нә силлә рин ағ ыл вә фә зилә т саһ иблә ри јер ү зү ндә фитнә -фә сад тө рә тмә ји гадағ ан едә јдилә р ки, бу миллә тлә р фә сад нә тиҹ ә синдә мә һ в олмајајдылар.

Гур᾽ ан башга бир гө вмү н барә синдә бујурур:

“Онлар етдиклә ри пис ә мә лдә н ә л чә кмирдилә р [вә ја онлар бир-бирлә рини пис ә мә лдә н чә киндирмирдилә р]. Онларын ҝ ө рдү клә ри иш неҹ ә дә пис иди!

“[Еј мү сә лманлар! ] ичә риниздә инсанлары јахшылығ а чағ ыран, хејирли ишлә р ҝ ө рмә јә ә мр едә н вә пис ә мә ллә ри гадағ ан едә н бир дә стә олсун! Бунлар [бу дә стә ], һ ә гигә тә н ниҹ ат тапмыш шә хслә рдир.”

Али-Имран сурә синдә ә мр бе мә ᾽ руф вә нә һ ј ә з мү нкә рә аид олан ајә лә р чохдур. Гејд етмә к лазымдыр ки, индиҹ ә нә гл едә ҹ ә јимиз ајә дә бујурулур:

“Һ амыныз бир јердә Аллаһ ын ипиндә н [дининдә н] јапышын.”

Еј мү сә лманлар! Тә фригә вә ихтилафдан чә кинин, баш верә н ихтилафларын арадан галдырылмасына чалышын, тә фригә лә ри азалдын. Бу ихтилафдан јалныз дү шмә нлә р истифадә едирлә р.

Ислам дү шмә нлә ри бизи мү хтә лиф мә зһ ә б адлары илә бир-биримизин ҹ анымыза салмагдан башга бир шеј тә лә б едирми? Сонра бујурур:

Бурада “хејир” сө зү ндә н мә гсә д бирликдир. Араныздакы ихтилафлары ортадан галдырмаг ү чү н һ ә мишә мү ә јјә н бир дә стә олмалыдыр.

Гур᾽ ан башаг бир јердә бујурур:

[“Аллаһ ын тә рә финдә н] ачыг-ајдын дә лиллә р ҝ ә лдикдә н сонра, бир-бириндә н ајрылан вә ихтилаф тө рә дә н шә хслә р кими олмајын! Онлар бө јү к бир ә заба дү чар олаҹ аглар.”

Мараглыдыр ки, вә һ дә т вә тә фригә дә н чә кинмә јә дә ᾽ вә т едә н ики ајә нин арасында Али-Имран сурә синин 104-ҹ ү ајә си ҝ ә лмишдир. Мә ᾽ лум олур ки, Гур᾽ ан гаршылыглы разылашма вә бирлији бү тү н јахшылыгларын гајнағ ы билир вә бу мө взу ә мр бе мә ᾽ руф вә нә һ ј ә з мү нкә р мә сә лә синин мү һ ү м олдуғ уну ҝ ө стә рир.

Бу мө взу ислам дининдә олдугҹ а ә һ ә мијјә тлидир. Ҝ ө рә сә н нә ү чү н тарих боју ислам дү нјасында бу гә дә р ә һ ә мијјә тли олан мө взу унудулмушдур?

Инсафла десә к, сү ннилә р ө з китабларында бу барә дә шиә лә рдә н даһ а артыг бә һ с етмишлә р. ә ҝ ә р биз фигһ китабларыны “сә лат”дан тутмуш “дијат”а кими тә дгиг етсә к вә бу ү муми фигһ и шиә фигһ и исә мү гајисә етсә к ҝ ө рә рик ки, бү тү н мө взуларда шиә фигһ и даһ а дә гиг, изаһ лы, мө ᾽ тә бә р вә истидлаллыдыр. Анҹ аг бу гә дә р мө взуларын арасында ә мр бе мә ᾽ руф вә нә һ ј ә з мү нкә р мө взусуна чатдыгда ҝ ө рү рү к ки, тә ә ссү флә бу саһ ә дә чох сә һ лә нкарлыг олмушдур. ә лбә ттә бу нө гсан халг арасында ајдын шә килдә ҝ ө рсә нмә кдә дир.

“Мө ᾽ тә зилә ” дә стә си сү нни мә зһ ә бинин кә лами фиргә лә риндә н биридир. Онлар ә мр бе мә ᾽ руф вә нә һ ј ә з мү нкә ри фү руидин мә сә лә лә риндә н дејил, ү сулидиндә н санырлар.

Иҹ тимаи тарихи јазанлар дејирлә р:

Бу мү баһ исә нин кә нара гојулмасы о заманын сијасә тлә ри илә бағ лы иди. Чү нки бу барә дә мү баһ исә етмә к о дө врү н хә лифә лә ринә тохунурду. Нә тиҹ ә дә алимлә р ө з китабларында бу бә һ си аз ҝ ә тирмиш, јахуд да она ү мумијјә тлә тохунмамышлар. Бахмајараг ки, ә мр бе мә ᾽ руф вә нә һ ј ә з мү нкә р онларын дини ә сасларындан бири иди.

Инсафла десә к, бизим китабларда бу мө взу чох гыса шә килдә бә јан едилмишдир. Шејх Бә һ аинин Ҹ амеи-ә ббас китабы мә н ҝ ө рдү јү м шә риә т һ ө кмлә ринин сонунҹ у ә мә лијјә рисалә сирдир ки, онда ә мр бе мә ᾽ руф вә нә һ ј ә з мү нкә р мә сә лә синә јер верилмишдир. Бу китаб дө рд ә ср бундан ә ввә лә аиддир. Ондан сонра бу мө взу бү тү н ә мә лијјә рисалә лә риндә н чыхарылмышдыр. Һ албуки о «ә бд» вә «Има᾽» мә сә лә си кими ө з ә һ ә мијјә тини итирмиш мө взулардан дејил, оруҹ -намаз кими һ ә мишә гү ввә дә олан ваҹ иб һ ө кмлә рдә ндир. Буна ә сасә н ә мр бе мә ᾽ руф вә нә һ ј ә з мү нкә р мә сә лә си һ еч вахт унудулмамалыдыр.

Бурада бә ᾽ зи шә ргшү наслар дө нә -дө нә ислама гаршы ифтиралар сө јлә јиб, ө з китабларында дә фә лә рлә ә сассыз мә сә лә лә р јазыблар. Бү тү н бунларла бағ лы ҝ ө рдү јү м шејлә ри “Инсан вә сә рневешт” (Инсан вә тале) адлы китабымда гејдә алмышам. Авропа шә ргшү насларынын бә ᾽ зиси ислам һ аггында белә иттиһ амлар сө јлә јирлә р:

“Ислам гә завү -гә дә р дини олуб инсан гаршысында һ еч бир мә с᾽ улијјә т мү ә јјә н етмә мишдир. Бу дин инсан фә алијјә тинин гаршысыны алыр... [Исламда бү тү н ишлә р Аллаһ ын ихтијарына гојулур вә Онун ирадә синә тапшырылыр.] Инсан ихтијар саһ иби дејил, елә буна ҝ ө рә дә һ еч бир мә с᾽ улијјә ти јохдур...”

Мә нҹ ә бу сө злә рин һ амысы ифтирадыр.

Аллаһ, Гур᾽ анда јә һ удилә ри һ ә зрә т Мусаја (ә) буна бә нзә р сө злә р дедиклә ринә ҝ ө рә мә һ кум етмишдир. Онлар Мусаја (ә) дејирдилә р:

“Еј Муса, нә гә дә р ки, онлар орададырлар, биз ораја ҝ ирмә јә ҹ ә јик, сә н вә Рә ббин ҝ едиб онларла вурушун. Биз исә бурада отураҹ ағ ыг.”

Пејғ ә мбә ри-ә крә м Бә др давасында ө з сә һ абә лә ри илә мә швә рә т едә ркә н бујурду:

“Сизин нә зә риниз нә дир? Биз дү шмә нин гаршысына чыхаг, ја Мә динә јә гајыдаг? ”

Мигдад деди:

“Еј Рә сулуллаһ! Биз Бә ни-исраил кими дејилик, бизим ишимиз јохдур, сиз ә мр едә нә ә мә л едә ҹ ә јик, ә ҝ ә р дә рјаја атылмағ ымызы вә јахуд ода ҝ ирмә јә мизи ә мр етсә низ биз дә рһ ал сә нин сө зү нү һ ә јата кечирә ҹ ә јик.”

Гур᾽ ан инсанын азадлығ ы, ө з талеји илә ә лагә дар мә с᾽ улијјә ти, мү стә гилијји вә вә зифә си барә дә белә бујурур:

“Биз она һ агг јолу ҝ ө стә рдик. Истә р [не᾽ мә тлә римизә ] миннә тдар олсун, истә р нанкор [бу онун ө з ишидир].”

“Биз она ики јол ҝ ө стә рмә дикми?! Лакин о, ә гә бә ни [сә рт јохушу, маниә ни] кечә билмә ди. Билирсә нми, ә гә бә нә дир?! О, бир кө лә азад етмә к, јахуд аҹ лыг заманы јемә к вермә к вә ја гоһ умлуг ә лагә си чатан бир шә хсә баш вурмагдыр.”

“Мө ᾽ мин олуб ахирә ти истә јә н вә онун уғ рунда чалышанларын зә һ мә ти [Аллаһ дә рҝ аһ ында] гә бул олунур.”

“Сизә ү з верә н һ ә р бир мү сибә т ө з ә ллә ринизлә газандығ ыныз ҝ ү наһ ларын уҹ батындандыр! ”

“Вај о шә хслә рин һ алына ки, ө з ә ллә ри илә китаб јазыб, сонра бир аз пул алмагдан ө трү: “Бу Аллаһ тә рә финдә ндир! ”-дејирлә р. ө з ә ллә ри илә китаб јаздыгларына ҝ ө рә вај онларын һ алына!

Газандыглары шејлә р ү чү н вај онларын һ алына! ”

“Инсанлар ө з ә ллә ри илә етдиклә ри пис ә мә ллә р ү зү ндә н суда вә гуруда фә сад вә позғ унлуг ә мә лә ҝ ә лә р ки, Аллаһ онлара етдиклә ри бә ᾽ зи ҝ ү наһ ларын ҹ ә засыны дадыздырсын, бә лкә онлар гајыдалар.” Гур᾽ анда инсанын азадлығ ы вә ихтијары илә ә лагә дар бир чох ајә лә р вардыр. Гур᾽ анын ајә лә рини дә јишдирмә к олмаз ки...

Гур᾽ ан, бизә Аллаһ а шә р вә фә сад ишлә ри аид етмә јә к дејә, Танрынын бү тү н нө гсанлардан узаг олдуғ уну билдирир:

“Бә дбә хт инсанлара биз зү л етмә мишик, лакин онлар ө злә ри ө злә ринә зү лм етмишлә р.”

Бу саһ ә дә Гур᾽ ани-мә ҹ иддә чохлу ајә лә р вардыр.

Шә ргшү насларын ујдурдуглары јаланларын ә ксинә олараг, ислам инсаны тә кҹ ә Аллаһ гаршысында дејил, ҹ ә мијјә тин гаршысында да ҹ авабдеһ ҝ ө рү р. ә мр бе мә ᾽ руф вә нә һ ј ә з мү нкә р дә елә будур.

Инди шә ргшү насларын дедији кими, бу дини гә завү -гә дә р дини адландыра билә рикми?

Гур᾽ ан онларын дедији гә зваү -гә дә ри тә сдиг етмир. Аллаһ Гур᾽ анын башга бир јериндә бујурур:

Мә шһ ур бир мә ᾽ наја ҝ ө рә, бу ајә, һ ә мишә Танрынын гејри-ади бир јолла ишлә ри саһ мана салмасыны ҝ ө злә јә нлә рин ү мидини боша чыхарыр. Бу ајә дә тә дгиг вә тә ᾽ киддә н сө з ҝ етмишдир. Јә ᾽ ни бир ҹ ә мијјә тин ә һ алиси ө з вә зијјә тә лә ринин дә јишилмә си уғ рунда чалышмазса, Аллаһ да онларын вә зијјә тини онларын хејринә дә јишдирмә з.

Ҝ ө рә сә н бундан да ағ ыр бир мә с᾽ улијјә т тапылармы? ө зү дә ҹ ә мијјә т гаршысында олан бир мә с᾽ улијјә т.

Гур᾽ ан башаг ики шә риф ајә дә кечмиш ү ммә тлә рдә н биринин талејини ачыглајараг бујурур:

“О гө вм ө з вә зијјә тини дә јишдирмә дијинә ҝ ө рә Аллаһ да онларын вә зјјә тлә рини дә јишдирмә ди.”

“Бу ајә демә к истә јир ки, биз, Пејғ ә мбә р ҝ ө ндә рмә миш [һ еч бир ү ммә тә ] ә заб вермә рик! ”

Буна ҝ ө рә дә инсан ө з фикри илә гә рара ҝ ә лмә лидир. Инсан, анҹ аг мү стә гил бир фикир, баҹ арыг вә габилијјә т сајә синдә ө з вә зијјә тини саһ мана сала билә р.

Ҹ амаат башгаларынын ҝ ә либ онларын вә зијјә тини саһ мана салмасыны ҝ ө злә мә мә лидир. Тә дбир вә ҝ ө стә ришлә ри хариҹ и мә слә һ ә тчилә р тә рә финдә н верилә н бир ҹ ә мијјә т, һ еч вахт мү вә ффә г ола билмә јә ҹ ә кдир. Инсан ө з дү шү нҹ ә, тә шә ббү с вә баҹ арығ ы илә ө з јашајышына бир һ ә јат програмы һ азырламалыдыр. Бу шә раитә малик олан бир халг Аллаһ ын рә һ мә т вә мә рһ ә мә тини ҝ ө злә јә билә р. Биһ удә јерә интизар чә кмә к јахшы бир иш олсајды, бир ү ммә тин ичиндә Һ ү сејн ибни ә ли ә лејһ иссә лам Аллаһ ын рә һ мә тинин интизарыны чә кмә к ү чү н һ амыдан даһ а лә јагә тли оларды.

Һ ү сејн ә лејһ иссә лам “ Иннә ллаһ ә ла јуғ ә јјиру ма би гә вмин һ ә тта јуғ ә јјуру ма би ә нфусиһ им ” ајә синин дедији кими олмаг истә јирди. Ишлә рин ҝ едишини ө з нә зарә ти алтына алараг, ҹ ә дди һ ә зрә т Пејғ ә мбә р кими ө з иҹ тимаијјә тиндә бир ислаһ ат јаратмаг истә јирди. Имам ө зү демишкә н:

Асан ишлә р чохларына асандыр, лакин ислам һ ә мишә бу ишлә рлә идарә олуна билмә з. Бә ᾽ зи вахтлар иш о јерә чатыр ки, Һ ү сејн ибни ә ли (ә) кими бир инсанын һ ә рә кә тә ҝ ә либ, ә кс-ә мә л ҝ ө стә рмә си тә лә б олунур. О, да бү тү н ислам ҹ ә мијјә тини силкә лә јир вә нә тиҹ ә си ә срлә р боју мү хтә лиф сурә тлә рдә заһ ир олан, јү злә р вә минлә рҹ ә иллә р сонра да баш верә н һ ә рә кә тлә рин илһ ам гајнағ ына чеврилә н һ ә рә кат јарадыр. Бу исә гејд олунан ајә нин ашкар нү мунә сидир. Биз ө з ушагларымызы севдијимиз һ алда, неҹ ә ола билә р ки, Һ ү сејн ибни ә ли ә лејһ иссә лам ө з ө владларына гаршы биҝ анә олсун?

Шү бһ ә сиз о, ө з ушагларыны бизим ө з ушагларымызы севдијимиздә н даһ а артыг севә рди. Чү нки онун инсанијјә т вә ү лви дујғ улары биздә н гат-гат чох иди.

Һ ә зрә т Ибраһ им дә јү ксә к инсани дујғ улара малик олдуғ у ү чү н ө з баласыны чох севирди. О һ ә зрә т ејни һ алда Аллаһ ы һ ә р шејдә н вә һ амыдан чох севирди вә онун гаршысында һ ә р бир шеји унудурду.

Јухарыда гејд етдијимиз сә бә блә рә ә сасә н, Имам (ә)-ын гијамы бү тү н гијамлардан ү стү ндү р вә һ ә мишә ҹ анлы галыб тарих сә һ ифә лә риндә парлајыр, инсанлара ә бә ди дә рс верә рә к мисилсиз бир һ ә рә кат кими таныныр.

Елә буна ҝ ө рә дә биз ислам нө гтеји-нә зә риндә н ә мр бе мә ᾽ руф вә нә һ ј ә з мү нкә ри танымалы вә бу ә сасын бу гә дә р ә һ ә мијјә тли олдуғ унун сә бә бини баша дү шмә лијик. Бу мә сә лә о гә дә р ә һ ә мијјә тлидир ки, Һ ү сејн ибни ә ли (ә) кими бө јү к бир шә хсијјә ти бу јолда ҹ анындан кечмә јә вә бү тү н ә зизлә ринин, ардыҹ ылларынын, достлары вә сә һ абә лә ринин ганынын тө кү лә ҹ ә јини билә рә к, дү нјада мисли ҝ ө рү нмә јә н бир фаҹ иә ни гә бул етмә јә вадар етмишдир.

Инди мин нечә јү з илдә н сонра јери вардыр ки, имамын ө нү ндә дуруб шә һ адә т верә к:

Шә һ адә т веририк ки, сә н намазы дирчә лдиб јү ксә лтдин, зә каты јеринә јетирдин. Чү нки зә кат тә кҹ ә пул вермә к дејилдир, нитгин зә каты вар, фикир вә ә глин дә зә каты вардыр. Даһ а доғ русу, вү ҹ удун да зә каты вардыр... Аллаһ ын бизә бә хш етдији һ ә р бир не᾽ мә тин зә каты вардыр. Сиз һ ә р вахт бу не᾽ мә тлә рин сә мә рә сини Аллаһ бә ндә лә ринин ихтијарына гојсаныз, о не᾽ мә тин зә катыны вермиш оларсыныз.

Аллаһ -тә ала “Бә гә рә ” сурә синдә бујурур:

“Гејб алә минә иман ҝ ә тириб намаз гыланлар, онлара ә та етдиклә римиздә н Аллаһ јолунда бағ ышлајанлар һ ә гигә тә н мө ᾽ мин вә тә гвалыдырлар.” Имам, “Бизим онлара вердиклә римиздә н бағ ышлајарлар” нә демә кдир? -дејә сорушанларын ҹ авабында бујурду: “Зә кат тә кҹ ә мал-дө влә т һ аггында дејил.”

Мә сә лә н, ә ҝ ә р сиз башгаларынын билмә дији бир елмә маликсинизсә, билдијиниз елм фајдалыдырса, о елми мө һ таҹ оланлара ө јрә тмә клә онун зә катыны ө дә мә лисиниз.

“Сә н намаз гылыб зә каты ө дә дин, ә мр бе мә ᾽ руф вә нә һ ј ә з мү нкә ри јеринә јетирдин. (Јә ᾽ ни ә мр бе мә ᾽ руф вә нә һ ј ә з мү нкә р бу һ ә рә катын ә сас мә гсә дидир). Вар ҝ ү ҹ ү нлә Аллаһ јолунда һ ә р бир инсана лајиг олан бир шә килдә чалышдын.”

Бурада диггә тимизи ҹ ә лб едә н бир мө взу вар, о да бундан ибарә тдир ки, ҝ ө рә сә н бу тә сдиглә р нә ү чү ндү р?

Адә тә н биз, һ акимә јә гин олмајан бир сө зү сү бут етмә к ү чү н онун јанына ҝ едирик. Мә сә лә н, бир иддианы сү бут етмә к ү чү н дејә рик: “Мә н шә һ адә т верирә м ки, бу шә хс филанкә сдә н мү ә јјә н гә дә р пул алмышдыр.” Инди биз бурада Имам ә лејһ иссә ламын хејринә шә һ адә т вермә к истә јирикми? ә сла белә дејилдир, бурада бә ᾽ зи алимлә р чох ҝ ө зә л бир мө взуда сө з ачырлар:

Инсан бә ᾽ зи вахтлар дедији сө зү башгасына билдирмә к ү чү н јох, бу мә ᾽ наны баша дү шдү јү нү она ҝ ө стә рмә к ү чү н дејир.

Бу, дү зҝ ү н бир ишдир. Сиз бә ᾽ зә н бир адамын гаршысында бир шејә шә һ адә т верирсиниз, анҹ аг буну онун билмә си ү чү н јох, (чү нки о ө зү билир) ө зү нү зү н бу мө взуну баша дү шдү јү нү зү она демә к истә јирсиниз.

Бурада шаһ идлик е᾽ тираф мә ᾽ насындадыр. Мә сә лә н, мә н е᾽ тираф едирә м ки, сә нин гијамын ә мр бе мә ᾽ руф вә нә һ ј ә з мү нкә р мә сә лә синә ҝ ө рә иди. Мә н сә нин куфә лилә рин дә ᾽ вә тинә ҝ ө рә гијам етмә дијини билирә м. Сә н беј᾽ ә т мә сә лә си ү чү н гијам етмә дин, сә нин гијамын башга бир мә ᾽ наны ә кс етдирир. Сә н башга бир ганунуну һ ә јата кечирирдин, о ганун ә мр бе мә ᾽ руф вә нә һ ј ә з мү нкә р иди.

Инсан ә мә линин ҹ исми вә руһ у вардыр, ола билә р ки, “сә н” вә “мә н” бир иши ејни шә килдә ҝ ө рә к, нү мунә ү чү н һ ә р икимиз намза гылыб инфаг едирик вә бунлар ҹ исми бахымдан бир-бири илә фә рглә нмир. Ола билә р ки, сә ндә олан ихлас, тә вазө карлыг, мә һ ә ббә т, ешг вә руһ и һ ә јаҹ ан мә ндә олмасын. Мә һ з бу руһ и сифә тлә р сизин ишинизи дә јә рлә ндирә р вә она мү гә ддә с рә нҝ бә хш едә р.

Чохлары Аллаһ јолунда ҹ иһ ад етмишлә р вә һ ал-һ азырда едирлә р дә, амма нә јә ҝ ө рә ә ли (ә) бир зә рбә илә бу гә дә р дә јә р газанды? Арифлә рин дедијинә ҝ ө рә ә ли ә лејһ иссә лам “Аллаһ да фани олмаг” дә рә ҹ ә синә чатмышды. О һ ә зрә т елә бир мә рһ ә лә јә чатмышды ки, дү шмә н онун мү барә к ү зү нә, бу һ ә рә кә т онун руһ ијјә синә тә ᾽ сир етмә син дејә, дү шмә нин башыны кә смә ји тә ᾽ хирә салды. Демә к о, ө з варлығ ыны дејил, Аллаһ ын варлығ ыны истә јирди, бу хү сусијјә ти јалныз ө влијаларда вә пејғ ә мбә рлә рдә ҝ ө рә билә рик. Гур᾽ ан ө влијаларын барә синдә белә бујурур:

[Онлар Аллаһ а] тө вбә, ибадә т вә шү кр-сә на едә нлә р, оруҹ тутанлар [вә ја ҹ иһ ад уғ рунда, елм тә һ сил етмә к ү чү н јурдундан ајрылыб башга јерлә рә ҝ едә нлә р], рү ку вә сә ҹ дә едә нлә р [намаз гыланлар], јахшы ишлә р ҝ ө рмә ји ә мр едиб пис ишлә ри јасаг едә нлә рдир.

[Ја Мә һ ә ммә д! ] Белә мө ᾽ минлә ри [ҹ ә ннә тлә ] мү ждә лә! ”

Арифлә р дејә рлә р: “Ирфанын биринҹ и мә рһ ә лә си тө вбә дир. Чү нки тө вбә гајытмаг демә кдир, јә ᾽ ни бир дә фә һ агг јолундан азмыш шә хс јенә дә Аллаһ а доғ ру гајыдыр. Бу кими шә хслә р тө вбә дә н сонра башгасына дејил, јалныз Аллаһ а пә рә стиш едә рлә р. Тө вбә едә н шә хслә рә Аллаһ һ аким олар вә онлар јалныз Аллаһ ын ә мринә итаә т едә рлә р вә Ондан башгасына табе олмазлар. ә слиндә башга мө вҹ уду ситајишә лајиг билмә злә р, онлар јалныз Аллаһ а ибадә т едә рлә р вә сә јаһ ә тчидирлә р.”

Алимлә р “сә јаһ ә т” сө зү нү н изаһ ы һ аггында мү хтә лиф фикирлә р ирә ли сү рмү шлә р. Бә ᾽ зилә ри демишлә р: “Бурада сә јаһ ә т сө зү ндә н мә гсә д оруҹ тутмагдыр, јә ᾽ ни, мә ᾽ нә ви сә јаһ ә т оруҹ лугда ә мә лә ҝ ә лир. Амма бир чох тә дгигатчылар, о ҹ ү млә дә н ә лламә Тә батә баи “ә л-мизан” китабында буну гә бул етмә јә рә к дејир: “Бурада сә јаһ ә тчидә н мә гсә д јер ү зү ндә сејр едә н адамлардыр, чү нки Гур᾽ ан инсанлары јер ү зү ндә сејр етмә јә дә ᾽ вә т етмишдир. Ислам дини бә шә рин јер ү зү ндә сә јаһ ә т етмә клә тарихи арашдырараг ондан ибрә т дә рси алмасыны јү ксә к дә рә ҹ ә дә гијмә тлә ндирир. Аллаһ -тә ала Гур᾽ анда бујурур:

“Еј мү сә лманлар! Сиздә н ә ввә л бир чох вагиә лә р [ибрә тли ә һ валатлар] олуб кечмишдир. Инди јер ү зү нү долашыб һ аггы тә кзиб едә нлә рин агибә тинин неҹ ә олдуғ уну ҝ ө рү н! ”

Сонра Гур᾽ ан ибадә т нишанә лә ринин икисини гејд етмишдир:

Рү куда “Субһ анә рә ббијә л ә зими вә биһ ә мдиһ ” вә сә ҹ дә дә “Субһ анә рә ббијә л ә ᾽ ла вә биһ ә мдиһ ” дејә нлә р, белә бир ә һ вал-руһ ијјә, дү шү нҹ ә вә мә ᾽ нә ви дә јә рлә рә малик олдуглары ү чү н ҹ ә мијјә тин ислаһ атчысы олмағ а даһ а лајигдирлә р. Ҹ ә мијјә тин ислаһ атчысы олмаг истә јә нлә р, ө злә рини анҹ аг мә ᾽ нә вијјә т саһ ә синдә тә рбијә етмә лидирлә р.

Һ ә зрә ти ә ли ә лејһ иссә лам Нә һ ҹ ү л-бә лағ ә дә бујурур:

“ө зү нү ҹ амаата рә һ бә р вә габагҹ ыл танытдыран шә хс, илк мә рһ ә лә дә ө зү нү ислаһ етмә ли вә нә фсиндә н һ есаб чә кмә лидир. Јалныз бу хү сусијјә тлә рә малик олан шә хс, “мә н ҹ ә мијјә тин рә һ бә ри, ваизи, јолҝ ө стә рә ни, мү ә ллими, тә рбијә чиси вә ислаһ атчысыјам”-дејә иддиа едә билә р.”

О һ ә зрә т ө з сө злә ринин давамында бујурур:

“ө зү нү тә рбијә едә н шә хс башгаларынын тә ᾽ лим-тә рбијә си илә мә шғ ул олан шә хсдә н даһ а артыг һ ө рмә тә лајигдир, чү нки ө зү нү ислаһ етмә к даһ а чә тин вә даһ а ә һ ә мијјә тлидир.”

ә мирә л-мө ᾽ минин (ә)-ын елә сө злә ри вар ки, гызыл сују илә јазылса белә, јенә дә аздыр. Дил, данышыг вә сө здә һ агг ә далә тин даирә си олдугҹ а ҝ енишдир. Сө з мә рһ ә лә синә ҝ ә лдикдә исә, бү тү н данышыглар һ агг вә һ ә гигә т ә сасында олур, амма ә мә л саһ ә синдә һ агг мү тлә г шә килдә унудулур. Инсан асанлыгла һ агга ә сасланыб данышдығ ы сө злә рә ә мә л етмә к истә дикдә, бу ишин нә гә дә р чә тин олдуғ уну баша дү шә р.

Мө ᾽ минлә рә мү ждә вер ки, ә ҝ ә р тө вбә вә ибадә т етдикдә н сонра ә мр бе мә ᾽ руф вә нә һ ј ә з мү нкә рлә мә шғ ул олсалар, даһ а артыг мү вә ффә г олаҹ аглар. ә ҝ ә р бир адам ә мр бе мә ᾽ руф вә нә һ ј ә з мү нкә ри тә рк етсә вә галан ваҹ ибатын һ амысыны јеринә јетирсә, онда онун бу ә мә ллә ринин фајдасы јохдур вә ондан узаглашмаг лазымдыр, һ ә тта о адам ө зү тө вбә етмә дә н башгаларыны тө вбә јә дә ᾽ вә т етсә белә, ону тә рк етмә к лазымдыр.

ә мирә л-мө ᾽ минин ә ли (ә) бујурур:

“Аллаһ, ә мр бе мә ᾽ руф етдији ишин ә ксинә ә мә л едә н адамлара лә ᾽ нә т етсин. Аллаһ, ө злә ри ҝ ү наһ а алышдыглары заман башгаларыны нә һ ј ә з мү нкә р едә нлә рә лә ᾽ нә т елә син.

Арифлә рин нә зә ринҹ ә заһ идин дө рд мү хтә лиф јолу вардыр:

“Сејрун минә л хә лги илә л һ ә гг”

1.Јә ᾽ ни: Халг вә тә биә тдә н Аллаһ а доғ ру јө нә лмә к;

“Сејрун бил һ ә гги фил һ ә гг”

2.Јә ᾽ ни: Аллаһ да сејр етмә к, јә ᾽ ни илаһ и мә ᾽ рифә т газанмаг;

“Сејрун минә л һ ә гги илә л хә лг”

3.Јә ᾽ ни: Аллаһ дан бә ндә лә рә доғ ру сејр етмә к, ҹ амааты тә рбијә лә ндирмә к ү чү н ҝ ә лмә к;

“Сејрун бил һ ә гги фил хә лг”

4.Јә ᾽ ни: Һ ә гигә тдә халг арасында сејр етмә к;

Бурада демә к истә јирлә р ки, ө зү тө вбә едә н шә хс, ә мр бе мә ᾽ руф вә нә һ ј ә з мү нкә р етмә јә лајигдир.

Мә ᾽ лумдур ки, имам Һ ү сејн ә лејһ иссә ламын һ ә рә каты ө з јү ксә к гијмә тини ә мр бе мә ᾽ руф вә нә һ ј ә з мү нкә рдә н алмышдыр.

Инди билмә к лазымдыр ки, ҝ ө рә сә н ә мр бе мә ᾽ руф нә гә дә р ә һ ә мијјә тли бир мә сә лә дир ки, Һ ү сејн ибни ә ли (ә) кими бир шә хсијјә т ө з ҹ аныны бу јолда гурбан вериб шә һ ид олду? Вә ү мумијјә тлә билмә к лазымдыр ки, белә бир инсанын бу јолда гурбан ҝ етмә си неҹ ә бир ишдир? Бә ли! ә мр бе мә ᾽ руф вә нә һ ј ә з мү нкә р мә сә лә си, исламын ә бә ди варлығ ынын биринҹ и зә манә тчисидир чү нки бу олмазса, ислам да олмаз!

Сизин бир евиниз, автомобилиниз, фабрикиниз олса вә онлара баш чә кмә зсинизсә вә ја баҹ арыглы бир ихтисасчы мү һ ә ндиси вә зифә јә ҝ ө тү рмә зсинизсә, онда вә зијјә тин гарышдығ ыны ҝ ө рә ҹ ә ксиниз вә артыг бундан сонра иши давам етдирмә к мү мкү н олмајаҹ агдыр. Ҹ ә мијјә т дә белә дир, бә лкә бундан да јү з дә рә ҹ ә ү стү ндү р! Ҝ ө рә сә н һ ә кимә еһ тијаҹ ы олмајан бир инсан тапылармы?

Инсан ја ө зү -ө з вү ҹ удунун һ ә кими олмалыдыр, ја да ө з сағ ламлығ ыны горумаг ү чү н ҝ ө з, гулаг, бурун вә ә сә б хә стә ликлә ри мү тә хә ссислә ринә мү раҹ иә т етмә лидир. Чү нки инсанын бә дә н ү звлә ри мү хтә лиф ихтисасчы һ ә кимлә рә мө һ таҹ дыр. Бунунла белә, демә к олармы ки, ҹ ә мијјә тин нә зарә т вә идарә јә еһ тијаҹ ы јохдур? Белә бир шеј мү мкү н ола билә рми? Һ еч вахт! Она ҝ ө рә ки, Һ ү сејн ибни ә ли ә лејһ иссә ламын ә мр бе мә ᾽ руф вә нә һ ј ә з мү нкә р јолунда, јә ᾽ ни исламын ә бә ди һ ә јатынын зә манә тчиси олан ә н мү һ ү м ү сул јолунда шә һ ид олду. Јә ᾽ ни, ә ҝ ә р бу ганун (ә мр бе мә ᾽ руф вә нә һ ј ә з мү нкә р) олмасајды, һ ә р јери тә зјиг, иғ тишаш вә ајрылыг бү рү јә ҹ ә кди. Демә к бу мә сә лә бө јү к бир ә һ ә мијјә тә малик олдуғ у ү чү н имам Һ ү сејн (ә) бу јолда шә һ ид олду.

Гур᾽ ани-мә ҹ ид ашкар шә килдә кечмиш ҹ ә мијјә тлә рин дағ ылыб мә һ в олма сә бә бини, онларын арасында ә мр бе мә ᾽ руф вә нә һ ј ә з мү нкә р кими ислаһ едиҹ и бир ганунун олмамасында ҝ ө рмү шдү р.