Деректердібасқарудағыдеректерқорларыныңқұрылымдары

Картографиялық деректер банктері

Деректер Банкі (ДБ) (databank) – деректерді орталық тандырып сақ таудың жә не ұ жымдық пайдаланудың ақ параттық жү йесі. Деректер базасы деректер базасының бірігуін, ДҚ БЖ жә не қ осымша бағ дарламалардың кешенін қ ұ райды.

Егер КДБ бір есептегіш орталық та немесе бір компьютерде орналасса, онда оны жергілікті деп атайды; таралғ ан ДБ – аумақ тан жиналғ ан жергілікті КДБ-н басқ ару жә не компьютерлік тораптарды қ атыстыру арқ ылы біріккен жү йе. Картографиялық дерек базалары цифрлық карталар банктері деп те аталады, ЦКБ.

Картографиялық деректер банкі (КДБ) (cartographic data bank) – цифрлық картографиялық деректерді сақ тау, ө ң деу жә не пайдаланудың техникалық, бағ дарламалық, ақ параттық жә не ұ йымдастырылғ ан қ ұ ралдарының кешені.

Картографиялық деректер банкінің ерекшелігі – оның деректермен кең істік координаттар тү рінде байланысуы.

КБжД «адам-машина» жү йесі болып табылады жә не оғ ан ДБ ә кімшілігінің, сонымен қ атар ЭЕМ негізінде ақ параттық процесс технологиясының персоналдары жә не есептегіш техникасының басқ а қ ұ ралдары кіреді.

Деректер қ оры, ДҚ (data base) – деректерді жазудың, сақ таудың жә не манипуляциялаудың жалпы принциптерін анық тайтын белгілі ережелер бойынша ұ йымдастырылғ ан деректер жиынтығ ы.

ДҚ деректердісақ тауолардыорталық танбасқ аруғ а, стандарттардысақ тауғ а, қ ауіпсіздігінжә нетұ тастығ ынқ амтамасызетеді, артық деректердіқ ысқ артадыжә неқ арама-қ айшылық тарынжояды.

ДҚ бірнешекомпьютерлікторапқ аорналастырылуымү мкін; бұ лжағ дайдаолтаратылғ ан ДҚ депаталады, ТДҚ. КДБ кө пфункциялымағ ынағ аие, жә неоғ анбірнешепроблемалық -бағ дарланғ андеректербазасық осылады.

Деректерқ орынбасқ аружү йесі, ДҚ БЖ – деректербазасынқ ұ ру, енгізужә непайдалануү шінарналғ анбағ дарламаларментілдікқ ұ ралдаркешені. ДҚ БЖ кең інентаралғ анреляциялық, иерархиялық немесетораптық деректерү лгілерінің біреуінқ ұ птайды. Кө птегенқ азіргікоммерциялық ДҚ БЖ реляциялық типкежатады. Видео, дыбысқ ұ райтынкү рделідеректердісақ тауқ ажеттілігіобьектілік-реляциялық ДҚ БЖ пайдаболуынаә келді. Кө птеген ГАЖ-дың бағ дарламалық қ ұ ралдарыең кең інентаралғ ан ДҚ БЖ dBASE, Foxbase, Informix, Ingres, Oracle, Sybaseт.б. деректердіимпорттаумеханизмінеие.

КБД-де ақ паратпенқ амтамасыздандырудың екінегізгіфункциясынбө лугеболады: сыртқ ыжә неішкі. Ішкіфункцияқ алыптасупроцесінің ақ параттық қ олдауыменжә нежергіліктідерекбазаларынсызжү ргізілуімен, сыртқ ысы – КБД тұ тынушыларменақ параттық ө зараә рекеттестірупроцестерінқ амтамасыздандырументұ жырымдалады.

Деректердібасқ арудағ ыдеректерқ орларының қ ұ рылымдары

Иерархиялық ү лгі – деректер банктерінің жү йелерін қ ұ рылымдау ү шін деректердің логикалық ү лгісі. Бұ л жерде 1: n қ атынасы жіберіледі, яғ ни 1 ә кенің nсанындағ ы балалары бола алады. Иерархиялық ү лгіде мө лшерден тыс ақ параттарды артық тылығ ына ә келетін қ атаң жол болуы тиіс (1-сурет).

Таксонометриялық тарамдармен бейнеленетін иерархиялық қ ұ рылымның басты сипаттамасы бір бұ тақ пен екінші бұ тақ арасындағ ы тура тә уелділік болып табылыды. Бұ тақ тану формальді кілтті белгілерге негізделген, олар осы қ ұ рылым бойынша бір бұ тақ тан екіншісіне қ озғ алуын анық тайды.

Мұ ндай жү йенің ең басты артық шылығ ы – онда іздеулер оң ай жү ргізіледі, себебі ол жақ сы анық талғ ан жә не жаң а бұ тақ тардың қ осылуымен жең іл кең ітіледі. Иерархиялық қ ұ рылымды қ ұ ру ү шін алдын ала барлық қ ойылатын сұ рақ тарды білу керек, себебі бұ тақ тану ережелерін жасау ү шін ол негіз ретінде қ олданылады.

1 – сурет. Деректер қ орының иерархиялық қ ұ рылымы. Бө лшектену бастық тан тә уелділерге қ атынас атрибуттық кілттер негізінде жасалғ ан

Тораптық желілікқ ұ рылым. Бұ лқ ұ рылым «кө птенкө пке», немесе бір элементкө птегенатрибуттарғ аиеболады да, алә р атрибут кө птегенэлементтерменбайланысты. Мысалы, аудандағ ы бір ізденіскө птегенквадраттантұ рады, алквадраттарментығ ызбайланыста (2 - cурет). Осындайэлементтербайланысқ арым-қ атынасынжан-жануар, шө птү рлері табу ү шінарнайыбағ ыттаудың беріліп, оларбасқ аэлементтерменбайланысжасайды. Бірақ, деректерсаныкө бейгенсайынбағ ыттауышсаныкө бейіп, олкө пжадтық ажететеді.

2 сурет – Деректердің тораптық қ ұ рылымы

Реляциялық ү лгі – деректер қ ор жү йелерін қ ұ рылымдау ү шін деректердің логикалық ү лгісі. Бұ ндай кезде тең қ ұ қ ық ты кестелер тү зіледі, олардың бағ аналары бағ аналар нө мірлері жә не жолдары жолдар нө мірлері арқ ылы алынуы мү мкін. Реляциялық ү лгі ө зінің қ уаттылығ ына байланысты тематикалық деректерді кең істікте сақ тауда қ олданылады.

Осындай элементтер байланыс жасайды. Бірақ деректер саны кө бейген сайын бағ ыттауыш саны кө бейіп, кө п жадыны қ ажет етеді.

Деректер қ орын басқ арудың реляциялық жү йесі Дқ БРЖ – жалпы ө ріс бойынша байланысуы мү мкін кестелік файлдарғ а ұ йымдастырылғ ан деректерге қ атынасу мү мкіндігін беретін деректер базаларын басқ ару жү йесі.

Біріншіқ алыптыпішінде, кестежолдарменбағ аналардантұ руытиісдейді, себебібағ аналаріздеукілттеріретіндепайдаланылатынболады, олардың ә рқ айсысынанә рбіржолда тек бір мә нғ анаболуытиіс.

Екіншіқ алыптыпішіндеалғ ашқ ыкілтболыптабылмайтынә рбірбағ анаалғ ашқ ыкілттентолығ ыментә уелдіболуын талап етеді. Бұ лкестеніжең ілдетедіжә недеректердің ә рбә ржолдары тек оның алғ ашқ ыкілтіарқ ылытабылуытиісшектеулерменартық тылық тыазайтады.

Ү шіншіқ алыптыміндет, екіншісіменбайланысты, алғ ашқ ыкілтемесбағ аналардың алғ ашқ ыкілткетә уелдіболуын талап етеді, алалғ ашқ ыкілткезкелгеналғ ашқ ыемескілткетә уелдіемес. Басқ асө збенайтқ анда, алғ ашқ ыкілттібасқ абағ аналарданмә ндердііздеуү шінқ олданукерек. Мақ сатартық тылық тыазайту, бағ аналардың ең аз санынқ олдану.

3 – сурет. Деректер қ орының реляциялық қ ұ рылымы