Главная страница Случайная страница
КАТЕГОРИИ:
АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника
Менеджмент эволюциясы
|
|
1. «Менеджмен эволюциясы» мә тіні бойынша сұ рақ тарғ а жауап берің із.
1) Менеджмент ғ ылым ретінде қ ашан пайда болды?
Ең бектік қ ызметті ұ йымдастыру жү йесі - менеджмент ғ ылым ретінде АҚ Ш-та XIX-XX ғ ғ. пайда болды.
2) Жабық типті басқ ару деген не?
3) Басқ ару жү йесіне байланысты қ андай ғ ылыми зерттеулер жү ргізілді?
Ең бектік қ ызметті ұ йымдастыру жү йесі - менеджмент ғ ылым ретінде АҚ Ш-та XIX-XX ғ ғ. пайда болды.
Ғ асырдың басынан (басқ ару теориясының пайда болуынан бастап) жә не 1960 жылдары басқ ару принциптері жабық тұ рпаты бойынша қ ұ рылғ ан. Басқ аша айтқ анда, жетекшілерді кә сіпорыннан тыс пайда болатын мә селелер қ ызық тырмады, ә сіресе, бә секе, ө ткізу сұ рақ тары жә не басқ а да сыртқ ы мә селелер. Фирма қ ызметі жабық жү йе тұ рғ ысынан қ арастырылды.
Басқ ару ғ ылыми фирманың қ ызметі сыртқ ы ортамен байланысты болғ анда туындайтын мә селелерді шешу амалдарына қ оғ амның дамуымен, шығ арылатын ө німнің кү рделіленуімен, ғ ылыми сыйымды ө ндірістердің ө суімен қ адам жасай бастады.
XX ғ асырғ а дейін ұ йымды жү йелі басқ ару жү йесіне байланысты сұ рақ тар ешкімді қ ызық тырмады, дегенмен XIX ғ асырдың басында Роберт Оуэн ө зінің кө п уақ ытын ұ йымның мақ саттарына басқ а адамдардың кө мегімен жету мә селелеріне арнады. Тұ рақ -жай беріп, жұ мыстың жағ дайын жақ сартып, қ осымша ең бекақ ы тө леп, материалды қ ызығ ушылық ты дамытты. Қ оғ амның дамуы жү йелі басқ аруды талап етті. Англияда ө неркә сіптік революция басқ аруғ а деген қ ызығ ушылық ты арттырады. 1911 жылы Фредерик Тейлордың «Ғ ылыми басқ ару принциптері» ең бегі жарық кө рді. Тейлор ең бекті жеке жұ мысшының ө з талқ ылауы алмастыратын кө птеген заң дар мен формулаларды, ережелерді шығ аратын жә не статистикалық есеп, ө лшеу, олардың қ озғ алысы арқ ылы тиімді пайдаланатын ең бекті ұ йымдастыруды ойлады. Осылайша, ғ асырдың басында басқ арушының рө лі орындаушы не істейді, қ алай істейді, қ андай кө лемде істеу керектігі туралы шешумен негізделді.
14. СӨ ЙЛЕУДІҢ МАЗМҰ НДЫЛЫҒ Ы, ДӘ ЛДІГІ МЕН ТҮ СІНІКТІЛІГІ
1. «Сө йлеудің мазмұ ндылығ ы, дә лдігі мен тү сініктілігі» мә тіні бойынша сұ рақ тарғ а жауап берің із.
1) Сө йлеу мазмұ ндылығ ы дегеніміз не?
Сө йлеу мазмұ ндылығ ы айтылғ ан сө здің ішкі мә німен анық талады.
2) Сө йлеудің тү сініктілігі дегеніміз не?
Сө йлеудің тү сініктілігі дегеніміз - сө з мағ ынасының тү сінікті болуы, ол ү шін терминдер, шет тіліндегі сө здер, диалектикалық сө здер, жаргондар, кә сіби сө здерді ө з жө німен қ олдану, ретсіз сө з арасын былғ амауы.
3) Тіл дә лелділігі деп нені айтады?
Тіл дә лелділігі деп ойлағ ан ұ ғ ымғ а сө з мағ ынасының сә йкес келіу айтылады.
15. ШЕШІМДЕР ЖӘ НЕ ОЛАРДЫҢ ТҮ РЛЕРІ
1. «Шешімдер жә не олардың тү рлері» мә тіні бойынша сұ рақ тарғ а жауап берің із.
1) Шешім деген не?
Шешім - бұ л баламаларды таң дау.
2) Шешім қ абылдау қ андай ү деріске жатады?
3) Шешім қ абылдау ү дерісі қ андай амалдардан тұ рады?
Шешім қ абылдау ү дерісі келесі амалдардан тұ рады: интуициялық, талқ ылауғ а негізделген шешім, ұ тымды сипатқ а негізделген.
Ешбір адам тә жірибеде шешім қ абылдау ү дерісімен кездеспеуі мү мкін емес. Коммуникациядағ ы қ абілет тә різді шешім қ абылдау - тә жірибемен дамитын қ абілет. Шешім - бұ л баламаларды таң дау. Шешім қ абылдау - кез келген басқ ару функциясын орындауғ а қ ажетті байланыс ү дерісі.
Шешім қ абылдаулар басқ арудың барлық аспектілерінде болады, бұ л – басқ арушының кү н сайынғ ы жұ мысының бө лігі.
Шешім қ абылдау ү дерісі келесі амалдардан тұ рады: интуициялық, талқ ылауғ а негізделген шешім, ұ тымды сипатқ а негізделген.
Интуициялық шешім - ө зінің дұ рыстығ ын сезінгенде жасалынғ ан таң дау. Статистикалық кө зқ арас бойынша, қ андай да бір ұ сыныссыз дұ рыс таң дау жасау мү мкіншілігі қ исынды тү рде жоғ ары емес болады.
Талқ ылауғ а негізделген шешім - білім мен жинақ талғ ан тә жірибеге байланысты таң дау.
Ұ тымды шешім - ө ткен тә жірибеге байланысты емес таң дау, ұ тымды шешім талдау ү дерісінің кө мегімен негізделеді. Ол шешімнің қ абылдануын жаң а кү рделі жағ дайда ық тималдығ ын жоғ арылатуғ а кө мектеседі.
Басқ ару шешімдерін қ абылдау актісі жетекшінің ү лесі болып табылады, бірақ ә р тү рлі негізде жү зеге асырылады.
16. СӨ ЙЛЕУ МӘ ДЕНИЕТІ
1. «Сө йлеу мә дениеті» мә тіні бойынша сұ рақ тарғ а жауап берің із.
1) Сө йлеу мә дениеті дегеніміз не?
Сө йлеу мә дениеті дегеніміз - сө здерді дұ рыс қ олданудың емле мен белгілері ережелерін сақ тап, сауатты жазып, сө здерді ө з орнымен қ олдану сияқ ты амал-ә рекеттерді қ амтиды.
2) Сө йлеу мә дениетін ерекшеліктері қ андай?
Сө йлеу мә дениеті сө йлеуші адамның ішкі жан дү ниесінің тазалығ ын да, сө з ө нерінеде қ атысады. Сө йлеу мә дениетін арттыруда, ә рбір сө здің мағ ынасын дұ рыс тү сініп, орынды жеткізе білуде синонимдық, фразеологиялық сө здіктерді пайдаланудың маң ызы зор.
3) Тіл тазалығ ы дегеніміз не?
Сө йлеу мә дениетіне қ ажетті шарттардың бірі – тіл тазалығ ы. Бұ л дегеніміз сө йлеуші адамның сө зінде артық сө здердің болмауы.
Сө йлеу мә дениеті дегеніміз - сө здерді дұ рыс қ олданудың емле мен белгілері ережелерін сақ тап, сауатты жазып, сө здерді ө з орнымен қ олдану сияқ ты амал-ә рекеттерді қ амтиды. Сө йлеу коммуникативтік қ ызмет атқ ару мен қ атар, адамның ішкі ө мірінің рухани байлығ ын жарық қ а шығ арады.
Сө з адамның ой ө рісін, мә дени дә режесін, байыптылығ ын, ақ ыл-парасатын кө рсетеді. Сондық тан да сө йлеу мә дениетіне қ ай уақ ытта болса да ерекше мә н берген, қ ай халық болса да қ атаң бағ алағ ан. Сө йлеу мә дениеті сө йлеуші адамның ішкі жан дү ниесінің тазалығ ын да, сө з ө нерінеде қ атысады. Сө йлеу мә дениетін арттыруда, ә рбір сө здің мағ ынасын дұ рыс тү сініп, орынды жеткізе білуде синонимдық, фразеологиялық сө здіктерді пайдаланудың маң ызы зор.
Сө йлеу мә дениетіне қ ажетті шарттардың бірі – тіл тазалығ ы. Бұ л дегеніміз сө йлеуші адамның сө зінде артық сө здердің болмауы. Ал бұ л сө здердің ө з орнында қ олданбаудың немесе қ ажетсіз сө здерді орынсыз жерге кірістірудің жә не кейбір сө здерді жиі қ олданудың нә тижесінде пайда болады. Мысалы, адамдар сө з арасын да не ғ ой, не ше, солай, анау ше деген қ ажетсіз сө здерді жиі қ олданады.
17. БАСҚ АРУШЫНЫҢ СТИЛІ
1. «Басқ арушының стилі» мә тіні бойынша сұ рақ тарғ а жауап берің із.
1) Жетекшінің жұ мыс стилі деген не?
Жетекшінің жұ мыс стилі - басқ ару процесінде жетекшімен қ олданылатын жә не оның іс-ә рекеттеріне адамдардың қ атынас ерекшеліктерін анық тайтын, қ айталанатын ә діс пен басқ арушылық ә сер ету тә сілдерінің жиынтығ ы.
2) Жетекшілік стилінің қ андай тү рлері бар?
3) Жетекшілік стилінің тү рлері немен ерекшеленеді?
Жетекшінің жұ мыс стилі - басқ ару процесінде жетекшімен қ олданылатын жә не оның іс-ә рекеттеріне адамдардың қ атынас ерекшеліктерін анық тайтын, қ айталанатын ә діс пен басқ арушылық ә сер ету тә сілдерінің жиынтығ ы.
Жетекшіліктің стилінде жетекшінің ішкі мә дениеті, білімі, тә жірибиесі кө рініс табады. Жетекшілік стилі ұ жымның психологиялық ахуалғ а елеулі ә сер етеді. Стиль жетекшінің жеке тұ лғ асымен тығ ыз байланыста.
Жетекшілік стилінің бірнеше классификациясы бар. Кө біне белгілі классификация - бұ л авторитарлы, либералды, демократиялық стильдер.
Авторитарлы стилі жетекшінің рө лін асыра пайдаланумен байланысты. Жетекшілік тү сінік беру ә дістері, пайымдаумен емес кү штеу ә дістерімен іске асырылады. Бұ л стиль ү лкен біліктілі қ ызметкерлер ұ жымында тө мен нә тиже береді.
Либералдық стилі басшының ө зіне бағ ыныштылардың жұ мысына араласпауымен сипатталады, орындаушылардың тапсырманы орындалмағ аны ү шін жауапкершілікті талап етпейді, жұ мысын бетімен жіберген, ө зіне жауапкершілік арқ алайды.
Демократиялық стилі ұ жымдағ ы серіктестік қ атынастармен, бағ ыныштыларды ұ жымның негізгі қ ызмет бағ ыттары бойынша шешімдерді талқ ылауғ а жә не дайындауғ а тартумен, қ ұ қ ық тар мен міндеттерді ө зара бө лісумен, қ абылданғ ан шешімдерді орындағ ан кездегі бағ ыныштылардың дербестігі мен бастамашылдығ ын дамытумен, ө зара бақ ылауды кең ейтумен сипатталады.
18. АУЫЗША СӨ ЙЛЕУ МӘ ДЕНИЕТІ
1. «Ауызша сө йлеу мә дениеті» мә тіні бойынша сұ рақ тарғ а жауап берің із.
1) Ауызша сө йлеу мә дениеті дегеніміз не?
Ауызша сө йлеу мә дениеті сө йлеген кезде орфоэпия қ ағ идаларын сақ тап мә нерлеп сө йлеумен тығ ыз байланысты, яғ ни, сө здер қ алай дыбысталса сө йлеген кезде ә рбір сө здің дұ рыс айтылуына мә н беруіміз керек.
2) Бейнелі жә не ә серлі жеткізудің жолы қ андай?
Айтайын деген ойың ды бейнелі де ә серлі жеткізудің бір жолы – эпитет пен тең еуіді пайдалану, сө зді бейнелі қ олдану, сө йлеу тілінің стиліне мә н беру, айрық ша эмоциялық рең к беру.
3) Ауызекі сө йлеу тілінің ерекшелігі қ андай?
Ауызекі сө йлеу тілінің ө зіндік ерекшілігі бір-бірін бетпе-бетін кө ріп отырғ ан екі не одан да кө п адамдардың ө зара пікір алысуы, тү сінісу қ ұ ралы.
Ауызша сө йлеу мә дениеті сө йлеген кезде орфоэпия қ ағ идаларын сақ тап мә нерлеп сө йлеумен тығ ыз байланысты, яғ ни, сө здер қ алай дыбысталса сө йлеген кезде ә рбір сө здің дұ рыс айтылуына мә н беруіміз керек. Ө йткені қ азақ тілі – ө з табиғ атында ү нді, ә уіезді тіл. Сондық тан ауызша сө йлеу кезінде тілдің ө зіндік заң дылық тарын сақ таумен қ атар, сө йлеудің техникасын жетік біліп, сө з қ ордың мол болғ аны жө н. Ауызекі тілде бір сө зді қ айталай бермей, оғ ан мағ ыналас, мә ндес синоним сө здерді қ олдануда, ойды ә серлі, тү сінікті жеткізудің айғ ағ ы.
Айтайын деген ойың ды бейнелі де ә серлі жеткізудің бір жолы – эпитет пен тең еуіді пайдалану, сө зді бейнелі қ олдану, сө йлеу тілінің стиліне мә н беру, айрық ша эмоциялық рең к беру. Оның ү стіне ауызекі тілдегі жеке сө здің айтылу интонациясы да оның қ андай мә нде, қ андай мақ сатпен айтылып тұ рғ анын дә л кө рсетіп тұ рады.
Ауызекі сө йлеу тілінің ө зіндік ерекшілігі бір-бірін бетпе-бетін кө ріп отырғ ан екі не одан да кө п адамдардың ө зара пікір алысуы, тү сінісу қ ұ ралы.
Бірін-бірі тү сіну ү шін сө йлеуші адамдардың дауыс ырғ ақ тары, сө з қ ұ ралындағ ы ә рбір дыбыстың орфоэпиялық нормағ а сай естілуі қ ажет. Мысалы: басшы-башшы, жас бала –жас пала т.б.
19. ЖАЗУ МӘ ДЕНИЕТІ
1. «Ауызша сө йлеу мә дениеті» мә тіні бойынша сұ рақ тарғ а жауап берің із.
1) Ауызша сө йлеу мә дениеті дегеніміз не?
Ауызша сө йлеу мә дениеті сө йлеген кезде орфоэпия қ ағ идаларын сақ тап мә нерлеп сө йлеумен тығ ыз байланысты, яғ ни, сө здер қ алай дыбысталса сө йлеген кезде ә рбір сө здің дұ рыс айтылуына мә н беруіміз керек.
2) Бейнелі жә не ә серлі жеткізудің жолы қ андай?
Айтайын деген ойың ды бейнелі де ә серлі жеткізудің бір жолы – эпитет пен тең еуіді пайдалану, сө зді бейнелі қ олдану, сө йлеу тілінің стиліне мә н беру, айрық ша эмоциялық рең к беру.
4) Ауызекі сө йлеу тілінің ерекшелігі қ андай?
Ауызекі сө йлеу тілінің ө зіндік ерекшілігі бір-бірін бетпе-бетін кө ріп отырғ ан екі не одан да кө п адамдардың ө зара пікір алысуы, тү сінісу қ ұ ралы.
Ә серлі сө йлеу, ойлау, тың дау мә дениетімен бірге, жазу мә дениетін мең геру - негізгі шарттардың бірі. Ол ү шін стильдік элементтерден ажырататын қ олдану керектігі, сө здердің, сө йлем мү шелерінің орналасу заң далағ ын сақ тау, орфографиялық, синтаксистік норманы білуі, қ азақ тілінің табиғ и қ алпын сақ тап, ү ндестік заң ы бойынша жазу, т.б. заң дылық тарды тиянақ ты мең геруді талап етеді.
Жазу мә дениетіндегі сауаттылық, ә детте емле, тыныс белгілерінің дұ рыс қ олдануына қ арап белгіленеді.
Ауызекі тілдегі берілген ойды қ ағ азғ а тү сіру ү шін ә рбір тыныс белгілеріне ө з орнына қ оя білу керек. Тыныс белгілері дұ рыс қ ойылғ ан сө йлемде оқ у да, ұ ғ ынуда жең іл. Керісінше, тыныс белгілерін қ ате қ ою кейде сө йлемнің мағ ынасын бұ зады, мағ ынасы бұ зылғ ан сө йлем айтайын деген ойды білдіре алмайды. Тыныс белгілерін белгілі бір ережелерге сү йеніп қ оймаса қ оймаса, сауаттылық саналы мең герілмейді.
Тыныс белгілері негізінен сө йлемнің қ ұ рылысына негізделіп қ ойылады.
Мысал: ү тірдің бірың ғ ай мү шелерде бө ліп кө рсетуі. «Ө сек, ө тірікші, мақ таншақ, еріншек, бекер мал шашпақ -бес дұ шпан білсең із. Талап, ең бек, терең ой, қ анағ ат, рақ ым. Ойлап қ ой – бес асыл іс кө нсең із»
20. ЖҰ МЫС УАҚ ЫТЫ ЖӘ НЕ ЖЕКЕ ЕҢ БЕГІН ЖОСПАРЛАУ
1. «Жұ мыс уақ ыты жә не жеке ең бегін жоспарлау» мә тіні бойынша сұ рақ тарғ а жауап берің із.
1) Жұ мыс уақ ыттың қ алай пайдалану керек ?
Жұ мыс уақ ытын жоспарлау кезінде «жоспарлау кезең дері» деген тү сінікті қ олдану керек: кү н, апта, жыл.
2) Апталық жоспары қ алай жасалынады?
- Міндетті (маң ызды) жұ мыстар;
- Маң ызды, бірақ жылдамдылық ты қ ажет етпейтін жоспарлар жә не оларды орындауғ а келесі аптада уақ ыт болса ғ ана кірісу қ ажет;
- Жылдамдылық ты қ ажет етпейтін жә не қ ажет ететін жұ мыстар.
3) Жылдық жоспардың маң ызы қ андай?
- қ ызметтің басты бағ ыттарын анық тау болып табылады. Осы негізде жетекшінің жә не келер жылдың бюджетінің жоспары жасалынады.
Басқ аруғ а кү н сайын ө зінің уақ ытын қ алай мақ сатты тү рде қ олдану керек екендігін шешуге тура келеді. Жұ мыс уақ ытын жоспарлау мен ойдағ ы нә тижелерді байланыстыру ө те маң ызды. Жұ мыс уақ ытын жоспарлау кезінде «жоспарлау кезең дері» деген тү сінікті қ олдану керек: кү н, апта, жыл. Жоспардың ә р кезең і бө лек қ арастырылуы керек.
Бір кү нге жасалынатын жоспар маң ыздырақ болып табылады. Жұ мыстың анық талу мақ сатын оның маң ыздылық кезең і бойынша анық тайды, жоспар ө ткен кү ннің аяғ ында немесе жоспарлайтын кү ннің аяғ ында немесе жоспарлайтын кү ннің басында қ ұ рылады.
Апталық жоспары ү ш топпен жасалынады.
- Міндетті (маң ызды) жұ мыстар;
- Маң ызды, бірақ жылдамдылық ты қ ажет етпейтін жоспарлар жә не оларды орындауғ а келесі аптада уақ ыт болса ғ ана кірісу қ ажет;
- Жылдамдылық ты қ ажет етпейтін жә не қ ажет ететін жұ мыстар.
Аптада бос уақ ыт қ алса ғ ана орындалады. Жұ мыс аптасын аяқ тау кезінде жоспарланғ ан уақ ытқ а жә не соң ғ ы мақ саттар жетістігіне бағ а беру қ ажет.
Жылдық жоспардың маң ызды тү йіні - қ ызметтің басты бағ ыттарын анық тау болып табылады. Осы негізде жетекшінің жә не келер жылдың бюджетінің жоспары жасалынады.
Міндеттерді орындауды жә не жұ мыс уақ ытының қ олданылуын бақ ылау жекеше жоспарланудың соң ғ ы жү йесі болып табылады.
Бақ ылау - талдау жасауғ а жә не ө з жұ мысын жү зеге асыру жолдары ү шін ақ парат алуғ а мү мкіндік береді. Бақ ылау жетекшінің ә р тү рлі кезең дерге жоспарланғ ан жұ мыс уақ ытын жоспарлау қ аншалық ты сә тті болғ анын анық тауына кө мектеседі.
21. ІСКЕРЛІК КЕЛІССӨ ЗДЕР
1. «Іскерлік келіссө здер» мә тіні бойынша сұ рақ тарғ а жауап берің із.
1) Іскерлік келіссө здер дегеніміз не?
Іскерлік келіссө здер – нақ ты бір мә селе жө нінде белгілі бір адамдар тобымен ортақ келісім жасау мақ сатында екіжақ ты талқ ылау жасау.
2) Іскерлік келіссө здер арқ ылы не жасалынады?
3) Келіссө з жү ргізудің негізгі қ ұ рлымдық элементтері қ андай?
1. Келіссө зге қ атынассушылардың қ арсы алу, салемдесу, бір-бірін таныстыру.
2. Келіссө здің мақ сатын жә не талқ ыланатын мә селені мазмұ ндау.
3. Позицияларды нақ тылауды, талқ ылауды, ө зара келісуді жә не екіжақ ты мү ддені айқ ындауды кө здейтін қ атынастарды диалогі.
4. Қ орытынды жасау жә не шешімдер қ абылдау.
5. Келіссө зді аяқ тау, қ орытындылау.
Іскерлік келіссө здер – нақ ты бір мә селе жө нінде белгілі бір адамдар тобымен ортақ келісім жасау мақ сатында екіжақ ты талқ ылау жасау. Бұ л іскерлік ә ң гімелесудің маң ызды тү ріне кіреді. Келіссө здер арқ ылы іскерлік қ атынастар орнығ ып, келісім шарттар жасалады, маң ызды шешімдер қ абылданады, жауапкершілігі ү лкен қ ұ жаттарғ а қ ол қ ойылады, ә ртү рлі бағ ытта жұ мыс істейтін фирмалармен, кә сіпорындармен, мекемелермен бірлесіп қ ызмет атқ аруларына жол ашылады.
Келіссө здер бірлесіп шешімдер қ абылдау ү шін жү ргізіледі, ал сә тті келіссө здер жасау ө зара бірлесіп жұ мыс жасаудың алғ ы-шарты, қ ызмет аясын кең ейтудің кепілдігі жә не болашақ тағ ы дамудың негізгі кө рсеткіші.
Келіссө зге қ атысушыларғ а қ ажетті ақ паратты жинақ тау, ақ параттарды кө бірек жинағ ан топтың кездесу барысын да ө з-ө здерін сенімдірек сезініп, батыл қ имылдар жасауғ а мү мкіндік береді.
Сә тті келіссө з жү ргізудің келесі тә сілі - шебер жасалғ ан жоспар. Сондық тан да іскерлік келіссө здерге ө те мұ қ ият дайындалып, алдында тұ рғ ан талқ ылаудың ә р бө лігін, қ айшылық ты тұ старына дейін ойластырып, ө з позицияң ды негіздеуге қ ажетті деректерді, дә лелдемелерді жинастыру.
Ең бастысы, келіссө здерде жақ сы, тиянақ ты дайындығ ы, тә жірибиесі бар, жазбаша жә не ауызша сө йлеудің мә дениетін игерген, іскерлік этикет ережелерін білетін адамдар тобының жең іске жететіні даусыз.
Келіссө з жү ргізудің негізгі қ ұ рлымдық элементтері:
1. Келіссө зге қ атынассушылардың қ арсы алу, салемдесу, бір-бірін таныстыру.
2. Келіссө здің мақ сатын жә не талқ ыланатын мә селені мазмұ ндау.
3. Позицияларды нақ тылауды, талқ ылауды, ө зара келісуді жә не екіжақ ты мү ддені айқ ындауды кө здейтін қ атынастарды диалогі.
4. Қ орытынды жасау жә не шешімдер қ абылдау.
5. Келіссө зді аяқ тау, қ орытындылау.
22. ШЕШЕНДІК Ө НЕР ДЕГЕНІМІЗ НЕ?
1. «Шешендік ө нер дегеніміз не?» мә тіні бойынша сұ рақ тарғ а жауап берің із.
1) Шешендік ө нер дегеніміз не?
Шешендік ө нер дегеніміз - кө пшілік алдын сө йлеудің жоғ ары дең гейі, шешендік сө здің сапалық сипаты, жанды сө зді игеру ө нері.
2) Халық шешендікті терең мең герген адамды қ андай деп санағ ан?
3) Тө ле би Ә лібекұ лы туралы айтып берің із?
Қ азақ шешендік ө нерінің тарихынан ерекше орын алатын би – Тө ле би Ә лібекұ лы Тә уке ханның «Жеті жарғ ы» заң дар жинағ ын жасауғ а қ атысқ ан, «Билер кең есінің» мү шесі болғ ан. Тө ле биді ә ділдігіне, парасаттылығ ына қ арап «Қ арлығ аш ә улие», «Қ арлығ аш би» деп атағ ан.
Ораторлық шешендік ө нер латының oratoria сө зінен шық қ ан. Оның синонимі ретінде риторика (грекше rhetorike) сө зі, қ азақ ша шешендік ө нер тіркесі.
Шешендік ө нер дегеніміз - кө пшілік алдын сө йлеудің жоғ ары дең гейі, шешендік сө здің сапалық сипаты, жанды сө зді игеру ө нері.
Шешендік сө з айтылғ ан ойғ а ә рі қ исынды, ә рі жедел жауап қ айтару. Яғ ни, шешендіктің басты қ асиеті - тапқ ырлық, шапшаң дық.
Шебер сө йлеу, айтқ ан сө зің нысанағ а дә л тиюді ү йрену ү шін ежелгі шешендік сө здерді жаттау, оның қ ыры мен сырын жете мең герудің мә ні зор. Сондық тан да дана халқ ымыз шешендікті терең мең герген адамды киелі санап, жү йесін тауып сө йлеген сө зге тоқ тағ ан, шешендікті «шешендік ө нер» деген сө з тіркесімен атауы да тегіннен-тегін болмаса керек.
Шешендік сө здер қ азақ халқ ының ауыз ә дебиетіндегі ерекше жанр. Шешендік сө здер қ азақ халқ ының даналық ү лгісі болып табылады.
23. СӨ З СӨ ЙЛЕУДІ БАСТАУ
1. «Сө з сө йлеуді бастау» мә тіні бойынша сұ рақ тарғ а жауап берің із.
1) Шешеннің аудиторияғ а ә сер ету неден басталады?
Аудиторияғ а ә сер ету шешеннің тың даушылары алдына шығ уынан басталады.
2) Тә жірибелі шешен сө зін қ алай бастайды?
Тә жірибелі шешен ә детте сө зін бастауғ а асық пайды. Ол 10-15 секундтай кідіріс жасайды да, тың даушыларғ а ө зімен сырттай танысуғ а мү мкіндік береді.
3) Аудиториямен іскерлік арақ атынас орнатудың қ андай ерекшеліктері бар?
Аудиторияғ а ә сер ету шешеннің тың даушылары алдына шығ уынан басталады. Ә рбір тың даушы шешеннің бойынан, жү ріс-тұ рысы, қ имылы, бет–ә лпетінен ө зіне деген сенімділікті, жігерлікті, аудиторияғ а аса бір қ ажетті жаң алық тарды хабарлауғ а дайын екендігін кө ріп, оның жү зінен байсалдылық пен парасаттылық ты, дауысынан табандылық ты сезінуі керек. Оның жү ріс-тұ рысынан қ ысылғ андық, жасық тық, немқ ұ райлық сезілмеуі тиіс. Барлық дайындық жұ мыстар алдын-ала жасалып қ ойылу керек. Жү ріп келе жатып тү ймесін салуғ а, шашын тарауғ а, жазуларына ү ң гілуге болмайды.
Тә жірибелі шешен ә детте сө зін бастауғ а асық пайды. Ол 10-15 секундтай кідіріс жасайды да, тың даушыларғ а ө зімен сырттай танысуғ а мү мкіндік береді.
Бастапқ ы кідіріс пен сө здің алғ ашқ ы минуттарында тә жірибелі шешен тың даушылардың кө ң іл-кү йін, олардың сө йлеу мә неріне кө зқ арасын байқ ауғ а лайық ты ү н тауып, аудиториямен іскерлік арақ атынас орнатуғ а ұ мтылады. Бірақ тың даушылар туралы барлық мә ліметтерге ие бола отырып, бетпе–бет кездескенше, олардың болашақ мінез-қ ұ лқ ының барлық қ ыры мен сырының алдын–алу ө те қ иын. Аудиторияны жалпы пиғ ылмен байқ ағ аннан кейін ғ ана ө зің е тартуғ а ә рекет жасап, қ ажетті бағ ыт ұ стау керек.Шешеннің аудиторияның кө ң іл-кү йіне, нақ тылы жағ дайда қ арамастан сө зін жалғ астыра бергені жақ сы нә тиже бермейді.
24. СӨ ЙЛЕУ МӘ НЕРІ
1. «Сө йлеу мә нері» мә тіні бойынша сұ рақ тарғ а жауап берің із.
1) Сө йлеу кезіндегі мінез-қ ұ лқ ы дегеніміз не?
Шешеннің сө йлеу кезіндегі мінез-қ ұ лқ ы дегеніміз – ол тың даушылар алдында не істесе соның бә рі, ол тың даушылар кө зқ арасынша, шешен сө йлеген кезде кө ргендері, естігендері, сезінгендері.
2) Сө йлеу мә нері неге байланысты?
Сө йлеу мә нері сө йлеушінің жеке ерекшеліктеріне байланысты
3) Шешен сө з сө йлеу кезінде ө зін қ алай ұ стау керек?
Ә рбір шешеннің ө зіне тә н, ерекше сө йлеу мә нері болады. Шешеннің сө йлеу кезіндегі мінез-қ ұ лқ ы дегеніміз – ол тың даушылар алдында не істесе соның бә рі, ол тың даушылар кө зқ арасынша, шешен сө йлеген кезде кө ргендері, естігендері, сезінгендері. Сө йлеу мә нері сө йлеушінің жеке ерекшеліктеріне байланысты. Бірақ барлық жағ дайларда сө йлеу стиліне кіретін барлық қ ұ рылымдардың тың даушыларғ а жағ ымды ә сер еткені абзал.
Шешеннің сахнағ а шығ а келгеннен бастап-ақ тың даушылар оны сынап ү лгереді, бір-бірімен пікір алысып, ескертпелерін жасап жатады.Сө йлеушінің киімі сө з сө йлейтін жағ дайда сай таза, ә рі жинақ ы болуы керек.
Аудитория шешеннің сө з сө йлеу кезіндегі ө зін–ө зі ұ стауын, жү ріс –тұ рысын мұ қ ият қ адағ алап отырады. А ол мұ нымен санасу керек. Шешеннің тың даушылармен екі арада жылы шырайлы, ә рі іскерлік, қ атынас орнатуы керек. Ол кішіпейіл, сыпайы, сонымен бірге ө з сенімімен рухтанғ ан болуы қ ажет. Жақ сы шешендік мә нердің белгілері – еркінділік, ө з–ө зіне сенімділік, жігерлену жә не жылышырайлық.
Тың даушылар шешеннің жү ріс–тұ рысына да кө ң іл аударады. Кейбір шешендер мінбеге шығ ып алып, оғ ан асылады, жатады. Кейбіреулер тең селіп, не бір орнында мелшиіп тұ рып алады. Мұ ның барлығ ы да тың даушылағ а жағ ымсыз ә сер етеді, ә р тү рлі ә ң гімелерге себеп болып, аудиториямен байланыс орнатуғ а кедергі жасайды.
Бірақ аудиторияғ а негізгі ақ парат беруші жә не ә сер етуші қ ұ рал – ол дыбысты сө з. Сондық тан да жақ сы шешеннің ең негізгі қ асиеттерінің бірі - ол дауысты мең геру, оның сан тү рлі мү мкіндіктерін пайдалана білуі болып табылады. Дауыстық сипаттар интонация, қ арқ ын, тембр, дикция барлығ ы тыныс алумен байланысты жә не шешеннің сө йлеу техникасын анық тайды.
25. Ә ДЕП ЖӘ НЕ БАСҚ АРУ
1. «Ә деп жә не басқ ару» мә тіні бойынша сұ рақ тарғ а жауап берің із.
1) Ә дептілікті жоғ арылату ү шін қ андай шаралар жасалынады?
2) Тұ рақ ты комитеттер не ү шін қ ұ рылады?
3) Бизнес ә дебі бойынша маман немен айналысады?
Ә деп дұ рыс жә не дұ рыс емес іс-ә рекетті анық тайтын принциптермен тығ ыз байланыста.
Бизнес ә дебі тек қ ана ә леуметтік жауапкершілікті іс-ә рекет мә селесін қ озғ амайды. Ол басқ арушы мен бағ ынушылардың іс-ә рекет нұ сқ аларына кең кө лемде тоқ талғ ан. Бұ л жерде назар аударудың орталығ ында қ ұ ралдар мен мақ саттар тұ рады.
Ұ йымдар жетекшілер мен қ атардағ ы жұ мысшылардың іс-ә рекет ә дептілігінің сипатын жоғ арылату мақ сатында тү рлі шаралар жасайды. Мұ ндай шараларғ а ә деп нормативтерін жасау, ә леуметтік тексерулерді жү ргізу жә не ә деп іс-ә рекеттерін оқ ыту жатады.
Ә деп нормативтері жұ мысшылар ұ станатын жалпы қ ұ ндылық тар мен ә деп ережелері жү йесін сипаттайды.
Кейбір ұ йымдар кү нделікті тә жірибеде ә деп кө зқ арасы тарапынан бағ алау ү шін тұ рақ ты комитеттер қ ұ рады. Мұ ндай комитеттердің барлық мү шелері - жоғ ары дең гейлі жетекшілер.
Кейде комитеттің орнына бизнес ә дебі бойынша маман жалданады. Ол ә деп сұ рақ тары бойынша бақ ылау жасауды шығ арады, ұ йымның «ә леуметтік жауапкершілік» функцияларын орындайды.
Ә леуметтік тексерулер ұ йымының бағ дарламасы мен ә леуметтік қ озғ алыс ық пал туралы есепті қ ұ ру мен бағ а ү шін ұ сынылғ ан.
Ә депті іс-ә рекетке оқ ыту - жетекшілер мен қ атардағ ы жұ мысшыларды ә депті іс-ә рекет кө рсеткіштерін жоғ арлату ү шін ұ йымдарда қ олданатын амал.
II.
2. Жағ даяттық тапсырма.
«Басқ аруды ү йрену керек пе?» деген сұ рақ қ а жауап берің із. Тө менде берілген жауаптардың қ айсысына келісесіз?
1. Керек емес. Тә жірибемен келетін нә рсе.
2. Басқ ару ү шін кө п оқ у керек.
3.«Қ азақ стан жетекшісінің портреті» бейнефильмнің қ ысқ аша мазмұ нын айтың ыз.
https://www.youtube.com/watch? v=Rhb7WZ3aRMM
2. Жағ даяттық тапсырма.
Танысың ызғ а басқ ару мен менеджменттің айырмашылық тары бар екенін ө з сө зің ізбен тү сіндірің із.
3. «Салалық менеджерлер Форумы» бейнефильмнің қ ысқ аша мазмұ нын айтың ыз.
https://www.youtube.com/watch? v=vNt_d3mKfSw
2. Жағ даяттық тапсырма.
Досың ыз мектеп бітіріп, қ андай мамандық ты таң дарын білмей ойланып жү р. Сіз менеджмент мамандығ ын таң дауғ а кең ес бересіз. Досың ызғ а менеджмент мамандық тың қ андай ерекшеліктері бар екенін айтың ыз?
3. Бизнес - біздің іс» бейнефильмнің қ ысқ аша мазмұ нын айтың ыз.
https://www.youtube.com/watch? v=NtEUoK73PlU
2. Жағ даяттық тапсырма.
Сізде ө з қ алағ ан кә сібің ізді бү гіннен бастап ашуғ а мү мкіндік болып тұ р. Бірақ қ андай шешім қ абылдайтын білмей тұ рсыз. Тө менде берілген жауаптардың біреуін таң дап, ө з ойың ызды дә лелдең із
1. - Қ орқ ынышты сезім болады екен.
2. - Тә уекелге барып, ө з ісімді бастаймын.
3.«Кә сіпкерлік» бейнефильмнің қ ысқ аша мазмұ нын айтың ыз.
https://www.youtube.com/watch? v=5UBXjeIKaC8
2. Жағ даяттық тапсырма.
Сіз жұ мыс істейтін бө лімге жаң а қ ызметкер қ абылданды. Жаң а қ ызметкерді ұ жымғ а бө лімінің бастығ ы таныстырды. Жаң а қ ызметкермен қ арым-қ атынасты қ алай орнатасыз?
3. «Мен де бастық болар ем» бейнефильмнің қ ысқ аша мазмұ нын айтың ыз.
https://www.youtube.com/watch? v=8rePQ85ezyg
2. Жағ даяттық тапсырма.
Сізге іскерлік кездесуге бару жү ктелді. Осы кездесуге қ алай дайындаласыз?
3. «Табыс қ ұ пиясы» бейнефильмнің қ ысқ аша мазмұ нын айтың ыз. Бейнефильмді 2.40 мин. дейін кө ріп жә не тың дау керек.
https://www.youtube.com/watch? v=ls2mUIVROt8
2. Жағ даяттық тапсырма.
Бірге оқ итын студент сізден кө мек сұ рады, бірақ ол сіздің қ олың ыздан келмейтін іс. Сіздің ә рекетің із қ андай болады?
3.«Кә сіпкер болудың алғ ышарттары қ андай?» бейнефильмнің қ ысқ аша мазмұ нын айтың ыз. Бейнефильмді 3.06 мин. дейін кө ріп жә не тың дау керек.
https://www.youtube.com/watch? v=JGrnggXiczU
2. Жағ даяттық тапсырма.
Сіз жұ мыс істеп жү рген мекеме қ аржылық қ иындық қ а тү сті. Бұ л жағ дайда сіз не істейсіз?
3.«Кө п сө йлеу жағ ымсыз ә дет пе?» бейнефильмнің қ ысқ аша мазмұ нын айтың ыз. https://www.youtube.com/watch? v=b6zkxjlLr7U
2. Жағ даяттық тапсырма.
Сіз басқ арып отырғ ан бө лімнің қ ызметкері қ абылданғ ан шешіммен келіспейді. Сіздің ә рекетің із қ андайболады?
3.«Жеке кә сіпкерлікті ашу» бейнефильмнің қ ысқ аша мазмұ нын айтың ыз.
https://www.youtube.com/watch? v=6kMbEIeaXEw
2. Жағ даяттық тапсырма.
Сізге жиналыста ө з ұ сынысың ызды айтуғ а сө з берді. Сіз кө пшіліктің пікірімен келісесіз бе?
3.«Ауызекі жә не жазба тілде сө йлеу» бейнефильмнің қ ысқ аша мазмұ нын айтың ыз.
https://www.youtube.com/watch? v=XvCa3hUXzhw
2. Жағ даяттық тапсырма.
Сізге бір жылдың жеке жоспарын қ ұ ру керек. Қ алай жоспарлайсыз жә не не істейсіз?
3. «Жұ мыс уақ ыты ұ ғ ымы жә не оның тү рлері» бейнефильмнің қ ысқ аша мазмұ нын айтың ыз.
https://www.youtube.com/watch? v=32hWE5OzQJA
2. Жағ даяттық тапсырма.
Оқ ып жү рген топта сіз жақ сы білетін сұ рақ бойынша қ ате пікір айтылды. Сіз:
- ү ндемей қ оюды қ алаймын;
- бұ л сұ рақ тың дұ рыс жауабын тү сіндіріп беремін.
Берілген жауаптардың біреуін таң дап, ө з ойың ызды айтың ыз.
3. «Табыс қ ұ пиясының кілті» бейнефильмнің қ ысқ аша мазмұ нын айтың ыз. Бейнефильмді 2.30 мин. дейін кө ріп жә не тың дау керек.
https://www.youtube.com/watch? v=CT5Yc9Hn7jU
2. Жағ даяттық тапсырма.
Сізден танысың ыз қ арызғ а ақ ша сұ рады. Сіз:
- танысымның ақ шаны не ү шін сұ рап жатқ ан біліп, қ арызғ а ақ шаны беремін. Неге?
- қ арызғ а ақ ша бермеуге сылтау іздеймін. Неге?
3.«Бизнесмен болу ә р адамның қ олынан келе ме?» бейнефильмнің қ ысқ аша мазмұ нын айтың ыз.
https://www.youtube.com/watch? v=1m3QmV9UHY0
2. Жағ даяттық тапсырма.
Сіз басқ арып отырғ ан бө лімде қ ызметкер ұ жыммен тіл табыса алмай жү р. Сіздің ә рекетің із қ андай болады?
3. «Қ азақ стандағ ы ең жас миллионер» бейнефильмнің қ ысқ аша мазмұ нын айтың ыз.
https://www.youtube.com/watch? v=qVCMOUOlFCw
2. Жағ даяттық тапсырма.
Сіз оқ ып жү рген топта бір студент туралы жағ ымсыз ә ң гімелер айтылып жү р. Сіздің ә рекетің із:
- Кө пшілікке қ осылып студентпен сө йлеспеймін.
- Ө зімнің пікірімді ұ станамын.
3.«Этика заң дылық тары» бейнефильмнің қ ысқ аша мазмұ нын айтың ыз.
https://www.youtube.com/watch? v=Qah4WMkFnUg
|