А байланыстырушы орбиталардың топтастырылуы

Ғ арыштық аппараттардың (Ғ А) орбиталары былайша жіктеледі: пішіні бойынша, жер бетіндегі нү ктелерді айналу периоды мен орбитаның бейімделуі бойынша.

Пішіні бойынша орбиталардың келесі тү рлері болады:

- айналмалы – ұ йымдастырылу процессі қ иын, ө йткені іс жү зінде Ғ А бү йірлі коррекцияланатын қ озғ алтқ ыштарының кө мегімен жиі тү зетуді талап етеді;

- айналмалығ а жақ ын (ұ қ сас). Бұ лар спутникті байланыс жү йелеріндегі кө бірек таралғ ан орбита тү рі. Бұ ндай орбиталарда апогей мен перигей биіктіктері бірнеше ондағ ан километрге дейін ерекшеленеді;

- эллипстік. Н_а (апогей) мен Н_п (перигей) биіктіктерінің мә ндері едә уір ерекшеленеді (мысалы, Н_а = 38000-40000 км, Н_п = 400-500 км). Бұ л орбиталар да спутникті байланыс жү йелерінде кең інен таралғ ан (42-сурет); (эллипстік орбиталар, сонымен қ атар апогей мен перигейлер арқ ылы сипатталады, яғ ни Жер бетінен басталатын қ ашық тық пен, сә йкесінше орбитаның ең алысталғ ан жә не ең жақ ын нү ктелеріне дейінгі қ ашық тық тар. Орбитаның апогейі мен перигейі эллипс осінің ү лкен соң дары болып табылады, ал олар орналасқ ан жол апсид деп аталады);

- геостационарлық. Бұ л спутниктің айналу периоды бар айналмалы экваторлық орбиталар, ол уақ ыты Жердің айналу периодына тең (Т≈ 23 сағ. 56 мин). Осындай орбитада Ғ А Н_а = Н_п ≈ 36000 км биіктігінде орналасады жә не де Жер экваторының белгілі бір нү ктесінің ү стінде орналасып тұ рады. Геостационарлық орбитада орналасқ ан Ғ А Жер кө рінісінің ү лкен кө лемін кө ре алады, бұ л дегеніміз оларды спутникті байланыс жү йелерінде табысты тү рде пайдалануғ а мү мкіндік береді (42-сурет);

- параболалық жә не гиперболалық. Кү н жү йесінің планеталарын оқ у кезінде қ олданылады.

42-сурет. Байланыстырушы спутниктің эллипстік орбитасы

Ғ арыштық аппараттардың (Ғ А) Жер бетіндегі нү ктелерді айналу периоды бойынша орбиталар келесі топтарғ а бө лінеді:

- синхронды. Олар ө з кезегінде синхронды изомаршруттық жә не синхронды квазиизомаршруттық болып бө лінеді. Изомаршруттық орбиталар былайша сипатталады: Ғ А орбиталарының проекциялары Жер бетіне (трассағ а) тә улік сайын сә йкес келіп тұ рады. Квазиизомаршруттық орбиталар болса былайша сипатталады: Ғ А орбиталарының проекциялары Жер бетіне (трассағ а) бірнеше тә улікте бір-ақ рет сә йкес келеді.

- синхронды емес. Бұ лар келесідей сипатталады: Ғ А Жерді айналуы трассаларының кез-келген екеуі бір-біріне сә йкес болмайды.

Орбитаның бейімделуі деп – Жердің экватор жазық тығ ы мен Ғ А орбитасының арасындағ ы бұ рышты айтады (43-сурет). Бейімделу бұ рышы экватор жазық тығ ынан орбита жазық тығ ына дейін сағ ат тіліне қ арсы есептелә неді. Ол 0 ден 180⁰ дейін ө згере алады. Орбитаның бейімделуі бойынша орбиталар келесі тү рлерге бө лінеді:

- тік (орбитаның бейімделуі – i< 90⁰);

- кері (орбитаның бейімделуі – i> 90°);

- полярлық (орбитаның бейімделуі – i = 90°);

- экваторлы (орбитаның бейімделуі – 0 немесе 180° тең). i=0 тең болғ ан кезде, Ғ А Жердің шығ ыстан батысқ а айналу бағ ыты бойынша жылжиды, ал i=180° тең болғ ан кезде, Ғ А Жердің шығ ыстан батысқ а айналу бағ ытына қ арсы жылжиды. i=0 бейімделу бұ рышына геостационарлы (шең бер тә різді экваторлы) орбиталар сә йкес келеді.

43–сурет. Спутник-ретронслятордың геостационарлық орбитасы