Дәріс 6

Тірек – қ имыл аппараты зақ ымдалғ ан бастауыш сынып оқ ушыларының ұ сақ моторикасын дамытуғ а арналғ ан жұ мыс дә птерін даярлау

Балалардың церебральды сал ауруы - бұ л қ ұ рсақ тағ ы кезең де, туу немесе туғ аннан кейінгі кезде бас миының зақ ымдалуы себептерінен пайда болатын жә не қ озғ алыс, сө йлеу мен психикалық бұ зылыстар тү рінде кө рінетін патологиялық синдромдар жиынтығ ы.

Церебральды салдығ ына шалдық қ ан балалардың ең бек ә рекеттерін зерттеу саласында, ең алдымен, оның ұ сақ моторикасының жетілуін зерттеп қ арастыру ө те маң ызды. Қ олдың маң ыздылығ ы жайлы халық даналығ ынан да кө руге болады. Мысалы, жұ мбақ тардан: «жұ мса – жұ дырық, ашса – алақ ан» (5 саусақ), «Қ имылдаса қ ос шебер, қ ыруар – қ ыруар іс ө нер» (қ ол): мақ ал – мә телдерден шығ атын ой мұ ның барлығ ында адамның психологиясы, ішкі жан дү ниесі, жағ дайы кө рініс табады. Балалардың қ абілеттері мен дарындылығ ының қ айнар кө зі - олардың саусақ тарының ұ шында.

Балалар жә не жасө спірімдер физиологиясы институты ғ алымдарының зерттеулерімен сө йлеу тілі жә не саусақ тар моторикасының байланыстылығ ы дә лелденген болатын. Сө йлеу тілінің даму дең гейі тікелей қ олдың ұ сақ қ имылдарының қ алыптасу дә режесіне тә уелді екені тұ жырымдалады. Эксперименттік жұ мыстардың нә тижесінде қ ол жә не тіл функциялары бір – бірімен байланысты екенін кө рсетті: «сө йлеу тілі аймағ ының морфологиялық жә не функционалдық ө қ алыптасуы қ олдан жіберілген кинестикалық импультер ә серінен жү зеге асады». Қ ол бұ лшық еттерінің проприоцептивті импульстерінің ә сері тек бала кезде, яғ ни тілді моторлы аймағ ының қ алыптасуы жү ріп жатқ ан уақ ытта маң ызды болады. Балалардың сө йлеу тілін қ ол саусақ тары қ имылдарын жаттық тыру арқ ылы дамыту ұ сынылады. Саусақ тардың қ имылдарын жаттық тыру бойынша жү ргізілетін жү йелі жаттығ улар «бас ми қ абық тарының жұ мыс істеу қ абілеттілігін арттыру ү шін ө те кү шті қ ұ рал» болып табылады.

Қ ол саусақ тарын жаттық тыруды баланың 6- 7 айынан бастап жасауғ а болады. Мұ нда қ ол білезігі мен ә р саусақ ты, оның ә р буынын ұ қ алау кіреді. Кү н сайын 2-3 минуттан сипау жә не шынық тыру жү ргізіледі.

10 айынан бастап қ ол саусақ тары ү шін қ озғ алысқ а саусақ тардың жақ сы жеткілікті амплитудасын қ оса отырып, белсенді жаттығ уларды жү ргізеді. Жаттығ улар балалардың жас ерекшеліктеріне қ арай таң далады. Сә билерге ә ртү рлі диамертдегі ағ аш шариктерді саусақ тарымен домалатуды ұ сынуғ а болады. Қ озғ алысқ а барлық саусақ тарды жұ мылдыру керек. Бұ л жаттығ у ү шін ермексазбен жасалғ ан шариктерді, моншақ тарды қ олдануғ а болады. Кубиктерден тү рлі заттарды қ ұ растыру, ә рқ илы пирамидаларды жинау, бір топтан қ арандаштарды, тү ймелерді, сірің келерді екіншісіне ауыстырып салу жұ мыстарымен айналасуғ а болады.

Бір жарым жаста балаларғ а аса кү рделенген тапсырмалар беріледі: тү ймелерді тағ у, жіптерді байлау жә не шешу.саусақ тардың қ имыл – қ озғ алыстарын жаттық тыруда халық тық ойын - тақ пақ тар да ө те жақ сы нә тиже береді. Осындай жаттығ улар кезінде барлық саусақ тар қ имылда болады. Ә р саусақ бү гіледі, жә не қ айтадан жазылады. Сұ қ саусақ пен алақ ан ортасында шең бер жасау ә рекеті де жасалады. Ойын – тақ пақ тар баланың саусақ тарын қ имыл - қ озғ алысқ а келтіруде, сонымен қ оса сө йлеу тілін дамытудың да маң ызды орынғ а ие.

Кө птеген мектепке дейінгі жә не кіші мектеп жасындағ ы тірек – қ имыл аппараты зақ ымдалғ ан балаларда, арнайы зерттеулер кө рсеткендей, тек жалпы моториканың қ алыптасуының тө мен дең гейі емес, сонымен қ оса қ ол білезігінің жә не саусақ тардың ұ сақ қ имылдарының да қ алыптаспағ андығ ы анық талды. Ұ сақ мотриканың дамуындағ ы артта қ алушылық балалардың ө зіне – ө зі қ ызмет ету дағ дыларын игеру кезінде кедергі болады. Мектеп жасындағ ы балаларда қ ол саусақ тары мен білезіктерінің ұ сақ қ имылдар координациясының жетілмеуі жазу дағ дысын мең геруді жә не оқ у ең бек дағ дыларын игеруде кедергі жасап, бірнеше қ иыншылқ тарғ а тү седі. Осығ ан орай Е.М.Мастюкова, М.И.Ипполитова жә не Л.А.Данилова церебральды салдағ ы бар балалардың қ озғ алыс дағ дыларының қ алыптасуы мен қ ол саусақ тарының дифференциацияланғ ан қ имылдары бойынша толық ұ сыныстар берген. Сонымен қ оса, И.П.Павлов, А.А.Леонтьева, А.Р.Лурия, П.П.Блонский, Л.Г. Моисеева жә не басқ а Отандық жә не шетел ғ алымдар ұ сақ моториканы дамыту мақ сатында тү рлі зерттеулер жү ргізіп, жаттығ у жұ мыстарын, саусақ ойындар жә не гимнастика, саусақ массаждарын, қ ол қ имылының координациясын дамытуғ а арналғ ан тапсырмалар ұ сынғ ан болатын.