Практика. Зерттеудің логикасы

Педагогика саласындағ ы зерттеулер – бұ л білім заң дылық тары, оның қ ұ рылымы мен механизмдері, мазмұ ны, принциптері мен технологиясы жө ніндегі жаң а мə ліметтерді алуғ а бағ ытталғ ан ғ ылыми ізденіс процесі жə не оның нə тижесі. Педагогикалық зерттеулердің міндеті- деректер мен қ ұ былыстарды тү сіндіру жə не оларды алдын ала болжастыру.

Бағ ытталу тұ рғ ысынан педагогикалық зерттеулер іргелі (фундаменталды), қ олданбалы жə не болжам-жобалау (разработки) дең гейіндегі болып ү ш топқ а бө лінеді. Іргелі зерттеулер нə тижесінде педагогиканың теориялық жə не практикалық жетістіктерін қ орытушы жалпы тұ жырымдамалар алынады немесе болжам жобалаумен педагогикалық жү йелерді дамытудың моделдері ұ сынылады. Қ олданбалы зерттеулер – бұ л педагогикалық процестің кейбір тараптарын терең дей тануғ а, алуан қ ырлы педагогикалық қ ызметтің заң дылық тарын ашуғ а бағ дарланғ ан істер. Болжам жоба – бұ рыннан белгілі теориялық кө зқ арастарғ а негізделген нақ ты ғ ылыми-практикалық ұ сыныстар дұ рыстығ ын дə лелдеп, оларды практикалық айналымғ а қ осу бағ ытында істелетін жұ мыс.

Қ алағ ан педагогикалық зерттеу кө пшілік қ абылдағ ан ə діснамалық тиектерге орай жү ргізіледі. Педагогикада олардың қ атарына – зерттелуге тиіс проблема, тақ ырып, нысан жə не оның дені (предмет), мақ сат, міндеттер мен болжамдар, қ орғ алуы тиіс идеялар – кіреді. Педагогикалық зерттеулер сапасын танытушы негізгі кө рсеткіштер: зерттеу кө кейкестілігі, жаң алығ ы, теориялық жə не практикалық маң ыздылығ ы.

Зерттеу бағ дарламасы, ə детте, екі бө лімнен тұ рады: ə діснамалық жə не іс-ə рекеттік (орындау-процедуралық). Алғ ы бө лімде тақ ырып кө кейкестілігі негізделеді, проблема нақ тыланады, зерттеу нысаны мен дені, мақ саты мен міндеттері айқ ындалады, негізгі ұ ғ ымдары белгіленеді, зерттеу нысаны бастапқ ы жү йелі талдауғ а салынып, қ ызметтік болжам жасалады. Ал екіншіде – зерттеудің стратегиялық жоспары тү зіледі, сонымен бірге ідер алды деректерді жинақ тау мен оларды іріктеудің реті жə не негізгі шаралары жасалады.

Зерттеу кө кейкестілігін негіздеудің мə ні- оқ у мен тə рбиенің теориясы жə не практикасын бұ дан былай да дамыту ү шін тиісті проблемалардың қ ажеттігін, дер кезінде зерттеліп, шешімін табудың маң ыздылығ ын тү сіндіру. Кө кейкесті зерттеулер белгілі кезең дегі аса кү рделі де қ ажет мə селелердің жауабын береді, педагогикалық ғ ылымғ а қ ойылатын қ оғ амның ə леуметтік тапсырысын бейнелейді, практикада орын алғ ан келелі қ айшылық тарды ашады. Кө кейкестілік тиегі ө згермелі, қ озғ алысты, уақ ыт пен нақ ты ə рі ерекше жағ дайларғ а тə уелді. Жалпыланғ ан кү йде кө кейкестілік ғ ылыми идеялар мен практикалық ұ сыныстарғ а болатын сұ раныс (қ андай да қ ажеттілікті қ амтамасыз ету ү шін) пен дер кезең дегі ғ ылым мен практиканың мү мкіндігі арасындағ ы айырмашылық дең гейін сипаттайды.

Зерттеу тақ ырыбы шешімі қ алтқ ысыз табылуы қ ажет, ө те кү рделі де қ оғ амдық маң ызғ а ие болғ ан проблемалармен ұ штасқ ан ə леуметтік тапсырыс нақ ты тақ ырыптың негіздеме дə йегін талап етеді. Ал бұ л, ө з кезегінде, қ ойылғ ан мə селенің ғ ылым аймағ ында зерттелу дə режесінен туындайды.

Егер ə леуметтік тапсырыс педагогикалық практиканы талдаудың нə тижесінде ұ сынылатын болса, ғ ылыми проблеманың ө з негізі басқ аша. Оның міндеті ғ ылым қ ұ рал-жабдық тарын пайдалана отырып, негізгі қ арама-қ арсылық тарды баяндап беру. Ə детте, проблема шешімі зерттеу мақ сатын қ ұ райды. Мақ сат – қ айта тү зіліп, ө рнектелетін проблема.

Проблема нақ тыланып, ө рнектелгеннен соң, зерттеу нысанын таң дау кезегі келеді. Нысанғ а педагогикалық процесс, педагогикалық болмыстың бір саласы немесе қ айшылық тарымен жү з берген қ андай да педагогикалық қ атынас алынуы мү мкін. Басқ аша айтсақ, ө з ішінде нақ ты не ə лі де кү мə нді қ айшылық тарды қ амтып, проблемдік ситуацияларды туындатқ ан жағ дайлардың баршасы нысан есептелінеді. Танымдық процесс бағ ытталғ анның бірі- нысан. Зерттеу дені (предмет) - нысан бө лшегі, бір тарапты, яғ ни бұ л тү бегейлі зерттеуді қ ажет еткен нысанның теориялық не практикалық тұ рғ ыдан ө те маң ызды сапа-қ асиеттері, қ ырлары мен сырлары.

Зерттеу мақ саты, объекті жə не деніне сə йкес, ə детте, болжамды (гипотезаны) тексеру мен дə йектеуге арналғ ан зерттеу міндеттері белгіленеді. Гипотеза – бұ л шынайылылығ ы ə лі дə лелденуі қ ажет теориялық негізі бар болжамдар жиынтығ ы.

Ғ ылыми жаң алылық тиегі аяқ талғ ан зерттеулердің сапасын бағ алау ү шін қ олданылады. Ол қ азіргі кезең де ə лі белгісіз, педагогикалық ə дебиеттер тобына енбеген білім заң дылық тары, олардың қ ұ рылымы мен механизмдері, мазмұ ны, принциптері мен технологиясын сипаттаушы теориялық жə не практикалық қ орытындылардың мазмұ нын ө рнектейді.

Зерттеу жаң алылығ ы қ аншалық ты теориялық маң ызғ а ие болса, соншалық ты практикалық қ ажеттілікке ие. Зерттеулер нə тижесінде тү зілген тұ жырымдамалар, алынғ ан гипозалар, ашылғ ан заң дылық тар, ə дістер, бағ ыттар, кө зқ арастар, проблеманы айқ ындау моделі орындалғ ан ғ ылыми істердің теориялық маң ызын танытады. Ал зерттеудің практикалық маң ызы жаң а ұ сыныстар, нұ сқ аулар жə не т.б. дайындауғ а арқ ау болуында.

Жаң алылық тиектері, теориялық жə не практикалық маң ыздылық зерттеу типтеріне орай бір-бірімен ауысып барады, сондай-ақ жаң а білімдердің пайда болу уақ ытына да тə уелді келеді.

Зерттеуізденістерінің логикасы мен қ озғ алыстыө згермелілігі (динамикасы) бірнешесатылық -эмпирикалық, гипотетикалық, эксперименталды-теориялық немесетеориялық, прогностикалық - жұ мыстарорындаудық ажететеді.