Орт семьялары- 205.

4 июнь 2013 йыл. Тарыуал яланы пай ерҙ ә ренә бү лгелә неп, халыҡ ҡ а (халыҡ ҡ а тү гел, ә айырым кешелә ргә) таратып бирелде. Ҡ ана туғ айы, Ҡ ана яланы, Маҙ алы, Ҡ арасә с һ ә м Бә лә кә й Салажы яландары ла пайҙ арғ а таратыласаҡ. Оло Салажы, Бә лә кә й һ ә м Ҙ ур Этү лгә н, башҡ а эреле ваҡ лы яландар кү птә н инде беҙ ҙ ең элекке ерҙ ә р генә булып һ аналалар. Пайсыларҡ ың тә ү ге йыйылышында пай еренең майҙ аны Ә тек ауылы советы буйынса 4, 7 га-ғ а тура килә тип билдә лә нһ ә, ә леге кө ндә ул 3 га-ғ а тиклем кә метелгә н, пайсыларҙ ың исемлегендә лә нигеҙ һ еҙ ү ҙ гә рештә р бар.

ТАРИХНАМӘ

«Йә шлек» гә зите биттә рендә Бө йө к Ең еү ҙ ең 70 йыллығ ына арнап атайым Байморатов Ә хмә т Исмә ғ ил улының ҡ улъяҙ маһ ынан ө ҙ ө к баҫ ылып сыҡ ҡ айны. Хә тирә лә ренең Ә тек ауы­лы тарихына арнағ ан бү леген район гә зите аша яҡ таштарына тә ҡ дим итә м.

«Ә тек ауылының тә ү ге урыны хә ҙ ерге Байҡ отоҡ йылғ аһ ының тү бә нге туғ айында була. Ишек алды тауы исеме шул ауыл ултырғ ан ваҡ ыттан уҡ аталып ҡ ала. Аҙ аҡ халыҡ хә ҙ ерге йә шә гә н урынғ а кү сеп ултыра. Ауыл 1930 йылғ а тиклем кустарсылыҡ менә н шө ғ ө ллә нә. Ишле ғ аилә лә р ағ ас ә ҙ ерлә п, һ ал ағ ыҙ ып, хә ллерә ктә ре мал аҫ ырап, йә й кө нө йә йлә ү ҙ ә кү смә тормошта кө н кү ргә н.

Ауылда Октябрь революцияһ ына тиклем дин ә һ елдә ре уҡ ытыу ө сө н мә ҙ рә сә була, тирә -яҡ ауылдарҙ ан, волостарҙ ан шә керттә р уҡ ып, муллалыҡ ҡ а имтихан тотҡ андар. Ситтә н килеп уҡ ыусылар ө сө н ин­тернаты, бер ү к ө йҙ ә ашханаһ ы ла эшлә й. Дә ү лә ткилдин Ә хмә тшә риф хә ҙ рә т заманына кү рә бик белемле була.

Мә сетте Октябрь революцияһ ынан һ уң емереп, хә ҙ рә тте золом ҡ орбаны яһ ап, һ ө ргө нгә ебә рә лә р.

1930 йылда ауылда «Ҡ ыҙ ыл юл» колхозы ойошторола. Колхоздың һ ыу кө сө менә н эшлә гә н ярма һ урҙ ырыу, он тарттырыуғ а кө йлә нгә н таш тирмә не була. Һ ө тсө лө к фермаһ ының ҡ ышлау урыны хә ҙ ерге Булат тү ше яланында, йә йге йә йлә ү ҙ ә ре тө рлө яландарҙ а урынлаша. Һ ө ттө ҡ ул сепаратында ү ткә реп, һ ары май яһ ап, хө кү мә ткә тапшыралар.

Бө йө к Ватан һ уғ ышы башланғ ас, ауыл ерендә ге халыҡ 1943 йылғ а тиклем аслыҡ ҡ а ә ллә ни дусар булма­ны, сө нки кү птә рҙ ең һ уғ ышҡ а хә тлем булғ ан запастары, малдары булды. Кү пселек ғ аилә лә р кө ндө тө нгә ялғ ап эшлә п, ү ҙ ҙ ә ренә йә шә ү сығ анағ ы тапты. 1944 йылдан 1947 йылғ а ти­клем ауыл халҡ ы кеше иң е кү тә рә алмаҫ лыҡ ауырлыҡ тарғ а дусар бул­ды. Һ уғ ыш яраларын бө тө рө ү беҙ ҙ ең халыҡ иң енә бик ауырғ а тө штө.

Һ уғ ыштан һ уң, 1946 йылдың ғ инуар айында, колхоз бө тө рө лө п, «Ҡ ыҙ ыл юл» промартеле ойошторолдо, уның тә ү ге рә йесе Мә рә сов Фә йзрах­ман ағ ай ине. Промартелгә Ә тек, Иҫ ә нғ азы, Маҙ алы ауылдары инде. Эшсе кө сө һ уғ ыштан ғ ә риплә неп ҡ айтҡ ан ир-ат, ҡ атын-ҡ ыҙ һ ә м ү ҫ мерҙ ә рҙ ә н торҙ о. Ағ ас, утын ә ҙ ерлә нек, йү кә нә н арҡ ан ишеп, һ алабаш серетеп, ҡ ап, септә ү реп һ аттыҡ. Йә штә ргә паспорт бирергә рө хсә те булманы. Телә йһ ең ме-юҡ мы, ауылда эшлә ү ҙ ә н башҡ а сараҡ алмай ине. 1954 йылдың аҙ ағ ында промартель бө тө рө лө п, «Алғ а» колхозы тө ҙ ө лдө. Тә ү ге рә йесе Ҡ отлобаев Ғ ә ле ағ ай ине.

Был ваҡ ытта ла ауыл халҡ ы «хеҙ мә т кө нө нә» эшлә не. Тик 1961 йылдың башында ғ ына эш хаҡ ын аҡ салата тү лә й башланылар.

1965 йылда беҙ ҙ ең «Алғ а» колхо­зы Бө рйә н районында тә ү гелә рҙ ә н булып финанс һ ә м матди яҡ тан ныҡ лап аяҡ ҡ а баҫ ыусыларҙ ан булды. Ул ваҡ ытта колхозды Бикбулатов Баһ ауетдин ағ ай етә клә не, мин, был яҙ ыуҙ ың авторы, уның ярҙ амсыһ ы булып эшлә нем. Баһ ауетдин ағ айғ а бик ҙ ур рә хмә тлемен, ул миң ә эшемдә файҙ алы кә ң ә штә р менә н ярҙ ам итте.

Колхоз составында Ә тек, Иҫ ке Та­рыуал, Иҫ ә нғ азы һ ә м Яң ы Тарыуал ауылдары ҡ алды. Ә Маҙ алы, Яҡ шығ ол ауылдары халҡ ы тө рлө яҡ ҡ а кү сенеп китеп бө ттө. Колхоздың сиге Иҫ ке Тарыуал ауылының Бурлат яланынан Яң ы Тарыуал ауылының Йә мбә т утарына тиклем ине. Мин колхоз ерҙ ә рен айына 2 тапҡ ыр һ ыбаййө рө п сығ а инем, һ ә р ә йлә нештә кә мендә 150 саҡ ырым.

1969 йылдың башында Бө рйә н районының яртыһ ы кимә лендә за­манына кү рә ҙ ур билә мә ле «Бө рйә н» совхозы ойошторолдо. Уның соста­вына Салауат, Ленин исемендә ге, «Алғ а», «Ү рнә к», «Яң ы юл» колхоз­дары инде. Тә ү ге директоры итеп Исмә ғ ил Ғ ә битов тә ғ ә йенлә нде.

Совхоздың ү ҙ ә ге Иҫ ке Собханғ ол ауылында урынлашты. 1969-1993 йылдарҙ а «Бө рйә н» совхозы ауыл хужалығ ында юғ ары кү рһ ә ткестә ргә ө лгә ште, бигерә к тә малсылыҡ, ҡ ортсолоҡ ныҡ ү ҫ ешкә йне. Эш хаҡ ын айына 2 тапҡ ыр тү лә нелә р, бер хужалыҡ та оҙ аҡ эшлә гә н ө сө н механизаторҙ арғ а, малсыларғ а «классность», «выслуга» ҡ аралғ айны. Эштең һ ө ҙ ө мтә һ енә ҡ арап йыл һ айын дә ртлә ндереү һ ә м 13-сө эш хаҡ ы тү лә нде.

1993 йылда беҙ ҙ ең бү лексә, «Бө рйә н» совхозынан сығ ып, «Алғ а» АКХ-һ ы итеп ү ҙ гә ртелде. Шунлыҡ тан бү лексә нең стажлы эшселә ре, пенсионерҙ ары милек һ ә м ер пайҙ арынан мә хрү м ителде. Беҙ ү ҙ заманында тө ҙ ө гә н хужалыҡ ҡ аралтылары, мал-тыуар кү плә п тә лә флә ү гә дусар ителде. Иген сә смә й, сә сеү лек ерҙ ә ре сабынлыҡ итеп таратыу сә бә пле, хужалыҡ ныҡ бө лдө.

Хужалыҡ тың исем-шә рифтә рен йыл һ айын ү ҙ гә ртеп кенә алғ а барып булмай шул. Крә ҫ тиә н - ер кешеһ е, былай ҙ а тау-ташлы, урманлы, юлһ ыҙ яҡ тарҙ а хужалыҡ ты тиҙ генә хә ллә ндереп булмаҫ ы билдә ле ине.

Ҡ улъяҙ мамды ү ҙ емсә иҫ лә п яҙ ҙ ым, документтарҙ а нигеҙ лә неп эшлә п булманы. Архив яҙ малары 1982 йылдың 20 июнендә минең тыуғ ан ауылымдың янғ ынғ а дусар булыуы арҡ аһ ында юҡ ҡ а сыҡ ты».

Атайымдың ҡ улъяҙ маларына 10 йылдан ашыу ваҡ ыт ү теп китте. Хә ҙ ер ауылда тормош ү ҙ гә рҙ е. Ҡ айтҡ ан һ айын ү ҙ ҙ ә ренә генә хас ма­тур биҙ ә кле ө йҙ ә ргә, йорт-ҡ ураларғ а ҡ арап һ оҡ ланам. Ауылымда матур итеп һ абантуйҙ ар, шә жә рә байрам­дары ү ткә релә. Бер йә й ҡ унаҡ ҡ а ҡ айтҡ анда атайым миң ә 2 фотоһ ү рә т һ аҡ ларғ а биреп ҡ уйҙ ы. Шуларҙ ы ла ауылдаштарым иғ тибарына тә ҡ дим итә м.

Ата-ә сә йҙ ә регеҙ ҙ е, олатай-ө лә сә йҙ ә регеҙ ҙ е танып ҡ ыуанырһ ығ ыҙ, тип ышанам. Улар ҙ а бит ауыл тарихы.