Дәріс тақырыбы:Бизнес-коммуникация туралы ұғым және пәні.

ПӘ ННІҢ ДӘ РІС КОНСПЕКТІСІ

Қ арастырылатын мә селелер:

1.Бизнес-коммуникация типологиясы.

2.Коммуникация жә не корпоративті мә дениет.

3.Бизнестегі қ атынас ұ ғ ымының қ оғ амдық мә ні.

4.Тұ рмыстық жағ дайдағ ы жә не бизнестік қ арым қ атынас жасаудағ ы айырмашылық тар, олардың сипаты.

Бизнес қ арым-қ атынасы коммуникацияны неғ ұ рлым кең аспектіде қ арастырады – кез келген компаниялардың серіктестерімен байланыс нә тижесінен пайда табу. Мысалы, ө ндірістік маркетингте алып-сату сатып алушы фирма мен сатушы фирма арасындағ ы ө зара тиімді, ү зіліссіз жә не ұ зақ мерзімді ү рдіс ретінде қ арастырылады. Себебі бизнес-субъектілер ә деттегідей кө терме сауда тұ тынушыларына қ арағ анда, бө лшек сауда тұ тынушыларымен (саны кө п жә не ірі) жұ мыс жасайды. Кө птеген клиенттер біртекті, нақ ты белгіленген шекарасы бар сегментттеуге берілмейді, керісінше ө здеріне деген бірегейлі шешімдерді қ олдануды кү теді. Ортастатистиалық тұ тынушығ а қ олданылатын стандарттық маркетинг кешенінне негізделген, классикалық, дә стү рлі маркетинг концеациясын қ олдану тиімділігі тө мендейді.

Бизнес (ағ ылш. busіness — кә сіпкерлік, сауда-саттық) — пайда табуғ а бағ ытталғ ан ә рекеттің, экономикалық қ ызметтің бір тү рі; жеке кә сіпкердің не фирманың іскерлік қ ызметі. Бизнес адамның табиғ и қ асиеттеріне, біліміне негізделе отырып, қ андай да болмасын бір істен кіріс кіргізуге, ө зінің материалдық, рухани қ ажеттілігін қ анағ аттандыруғ а, сонымен қ атар қ оғ амғ а пайда келтіруге де мү мкіндік береді. Бизнес қ оғ ам мү шелерінің сұ ранысы мен ұ сынысын есепке ала отырып, экономикалық жү йенің барлық саласын дамыту арқ ылы бизнестен тү скен табыстан салық жә не басқ а да алымдар тө леу жә не оларды қ оғ ам дамуына, халық игілігіне жарату, ә леуметтік кө мек кө рсету нә тижесінде қ алыптасады. Іскер орта кө птеген ә леуметтік жә не басқ адай проблемаларды ө кімет бағ дарламаларының шең берінде, сонымен қ атар дербес шешуге де қ атысады.

Бизнес – бұ л жеке дара тұ лғ аның ө зіне ғ ана сеніп, барлық болуы мү мкін ық тималдылық тарғ а бекініп, капитал дең гейін кө теру ү шін ақ ша арқ ылы табыс табу мақ сатында қ ызмет жасайтын жү йедегі экономикалық қ ұ рылым.

Бизнес этикасы - бұ л қ арым-қ атынас тү рiн жазатын тә ртiп кодексi. Кә сiпкерлердiң ө з мiндеттерiн осы немесе басқ а салада орындаулары олардың кө зқ арасы бойынша ең жақ сы болып кө рсетiледi. Ә деп ортасында мораль тұ р, немесе ө негелiк қ арым-қ атынас жү йесi, ә рекет мотивтерi, сезiм жә не ақ ыл-ой.Бұ л жү йелер адамдардың ұ жымдағ ы қ арым-қ атынастарын жә не қ ылық тарын қ арым-қ атынас шектерiн анық тайды.

Бизнес-коммуникацияның негізгі қ ағ идалары келесідей:

a) Ұ сыныстың нақ ты артық шылығ ын жасау. Сапалы тауардың немесе қ ызметтің болуы міндетті болып табылады, бірақ бұ л бә секелестер тарапына нақ ты артық шылық қ а ие болуғ а жеткіліксіз. Қ ажетті артық шылық – «ұ сыныс» процесінің ө зінде болуы тиіс, ол кә сіпорынның ө з клиенттерінің мінез-қ ұ лығ ын ү здіксіз зерттеу нә тижесінде орындалады. Клиентті кү нделікті зерттеу нә тижесінде «нені ұ сынамыз» сұ рағ ынан «қ алай ұ сынамыз» деген сұ рақ қ а кө бірек назар аудару қ ажет, яғ ни ұ сыныс атмосферасын қ алыптастыру керек.

b) Клиенттердің шын ниеттерін жаулап алу. Компания клиенттерін сақ тап қ алу ү шін, «ө мір бойы» олардың фирмағ а қ атысты қ ұ ндылығ ын сақ тап қ алу ү шін жұ мыс істеуі керек. Клиент пен фирма ұ зақ қ арым-қ атынаста болса: клиент пен ұ йымның сұ раныстары тез ұ ғ ынылады, ө зара тү сіністік орнайды, бірлескен жобаларғ а қ атысады, клиент тарапынан ү шінші жақ қ а ұ сыну жү зеге асырылады. Клиенттердің ниеттілігі – оның қ анағ аттануының нә тижесі, тұ тынушының тауарғ а, қ ызметке, персоналғ а, фирмадағ ы жағ дайғ а деген қ ұ штарлық. Ниеттіліктің жалғ ан жә не шын тү рлері ажыратылады. Шын ниеттілік – ұ зақ мерзімде клиенттің ө з еркімен компанияғ а қ ұ штарлығ ы, ал жалғ ан ниеттілік – тұ тынушының таң дауының жоқ тығ ынан пайда болады, егер де лайық ты компания пайда болса, мұ ндай клиенттер бә секелестерге кетіп қ ояды. Қ арым-қ атынас маркетингінің принципіне сә йкес, ұ йымның міндеті болып шын ниеттіліктің ө суін басқ ару мен клиенттер мен арадағ ы қ арым-қ атынастың қ ұ ндылығ ын ұ лғ айту болып табылады.

c) Негізгі клиенттерді анық тау, ә рбір клиентке қ атысты жеке амал қ алыптастыру. Қ арым-қ атынас маркетингі кә сіпорынның ә р клиентпен ө зара қ атынасына тікелей байланысты – бұ л классикалық ө зара тиімді, яғ ни компания тұ тынушының ө міріне қ ұ ндылық қ осады, ал клиенттерден ниеттілікті алады. Фирма тарапынан ә рбір клиентке қ атысты жеке амал жасалуы қ ажет. Ә ртү рлі клиенттер компания ү шін тү рлі қ ұ ндылық қ а ие. Парето принципі бойынша, «20% сатып алушылар 80% табыс алып келеді немесе 10% клиент 90% пайда алып келеді». Ұ йым барлық клиенттермен жұ мыс істеу қ ажет, бірақ «ерекше қ арым-қ атынас» шаралары тек негізгі клиенттермен жү ргізілу керек. Дербес қ арым-қ атынастарды қ алыптастыруда CRM-технология жү йесін тиімді қ ұ рылуына байланысты.

Адамзат тә жрибесін игеруде жазудың, кітаптың, басқ а да ә р тү рлі техникалық қ ұ рал-жабдық тардың пайда болуы тікелей емес қ арым-қ атынас жасаудың жү йесін тездетіп, ә рі кү рделендіре тү сті.

Кү нделікті ө мірде кездесетін қ арым-қ атынасты ары қ арай жеке адамдар аралық жә не кө пшіліктік деп екіге бө леміз. Жеке адам аралық қ арым-қ атынаста топтарда адамдардың жеке дара ерекшеліктерін білу, қ айғ ы-қ уанышына ортақ тасу, тү сіну, бірігіп, іс-ә рекет ету негіздерінде қ алыптасатын болса, кө пшіліктік қ арым-қ атынас – кө пше тү рде таныс емес адамдардың жә не кө пшілік мә лімет ақ парат қ ұ ралдары арқ ылы жасалатын бір жақ ты қ арым-қ атынас. Осындай қ арым-қ атынас тү ріне ө нердегі жә не эстетикалық қ арым-қ атынасты енгіземіз.

Қ арым-қ атынас барысында адамдар ө зін кө рсетеді. ө зі ү шін жә не басқ а лар ү шін жеке дара қ асиеттерін аша тү седі. Сонымен қ атар кейбір қ асиеттері қ арым-қ атынаста қ алыптасады, ө згеріске ұ шырайды.

“Адам тек басқ алар арасында ғ ана адам бола алады”- деп И.Бехер айтқ ан сө здің мағ ынасы ө те терең ге тамыр жаяды. Адамдармен қ арым-қ атынас адамның адамзаттық тә жірибені игеруі, қ оғ амдағ ы қ алыптасқ ан қ ұ ндылық тарды ө з бойына сің іруі, білім мен іс-ә рекет тү рлерін игеруі; адамның дара тұ лғ а ретінде қ алыптасуы іске асырылды. Яғ ни қ арым-қ атынас ә рбір адамның адам болып қ алыптасуының, жан-жақ ты, ә рі психологиялық дамуының маң ызды факторы. Қ арым-қ атынасты адам ө міріндегі ү зіліссіз жү ретін процесс деп айтар болсақ, қ ателеспеспіз. Осығ ан байланысты Л.С. Выготский былай деген: “Адам ө зімен ө зі болғ анда да қ арым-қ атынас функциясын сақ тайды”. Яғ ни, бұ л жағ дайда адамның ө з-ө зімен қ арым-қ атынасқ а тү суін ішкі немесе сыртқ ы сө йлеу арқ ылы жү зеге асатын, диалог типіндегі адамның ойлауының ә дісі ретінде қ алыптастыруғ а болады.

Қ арым-қ атынас адамның психологиялық бейнесін қ алыптастырып, ө згертудің маң ызды шарты.

Қ оғ амдық қ арым-қ атынасқ а қ арағ анда жеке адамаралық қ арым-қ атынастың табиғ аты бө лекше, оның ө зіндік ерекшелігі – эмоциялық негізінің болуы. Адамдар бір-бірімен қ арым-қ атынасқ а тү скенде, оның бір-біріне деген ә ртү рлі кө зқ арастары сезімдер негізінде қ алыптасады. Психология ғ ылымы жеке тұ лғ аның эмоциялық кө ріністерінің ү ш тү рін немесе ү ш дең гейін бө ліп қ арастырады: аффектілер, эмоциялар мен сезімдер. Жеке адамаралық қ арым-қ атынаста осылардың бә рі де кө рініс бергенімен, кө бінесе сезімдерге баса кө ң іл аударылады, олардың ө зін екі топқ а бө ліп қ арастыру қ абылданғ ан:

1) конъюктивті – адамдарды жақ андататын, біріктіретін, бірлескен іс-ә рекетке итермелейтін сезімдер;

2) дизъюнктивті – адамдарды бір-бірінен аластататын, біллескен іс-ә рекеттен қ ашқ ақ тататын сезімдер.

Жеке адамаралық қ арым-қ атынасты зерттеуде американ психологы Дж. Морено (1958) ұ сынғ ан социометрия ә дісі кең қ олданылады. Социометрия негізінде нақ ты іс-ірекет кезіндегі шағ ын топтың қ арым-қ атынасын (жақ тыру, жақ тырмау) анық тауғ а болады.

Ұ сынылатын ә дебиеттер:

1.Покровская Е.А.: Бизнес-коммуникации. - М., Ростов н/Д: Дашков и К, Наука-Пресс, 2009

2.Лидванова Л.И.: Глобальный бизнес и деловые коммуникации. - СПб.: Элмор, 2007

3.Петрунин Ю.Ю. Этика бизнеса: Учебник. 4-е изд. / Ю.Ю. Петрунин, В.К. Борисов. – М.: ТК Велби, Проспект, 2007. – 352 с.

2-Дә ріс тақ ырыбы: Коммуникативті компетенттілік ұ ғ ымы.

Қ арастырылатын мә селелер:

1.Бизнес ә леміндегі сә ттіліктер мен сә тсіздіктердің орны.

2.Бизнес адамның имиджі. Имиджелогия жә не бизнес.

3.Конгруэнтты имидж жә не конгруэнтты емес имидж.

Бизнес ә леміндегі сә ттіліктер мен сә тсіздіктер ө зіндік сана-сезімі ерте замандарда-ақ философтарды, оқ ымысты ғ алымдарды, ө нер адамдарында ө зіне қ арата біліді. Сана жә не ө зіндік сана-сезім- философияның, психологияның жә не ә луметтанудың ортақ мә селелерінің бірі. Оның мә ні сана жә не ө зіндік сана туралы білім тек кө птеген маң ызды теорялық сұ рақ тарды ғ ана емес, сондай-ақ ө мірлік позицияны қ алыптастырумен байланысты практикалық міндеттерді де шешудің ә дістемелік негізін қ ұ райтындылығ ына негізделген.

Жетістікке ұ мтылушылық тың негізінің бірі болып табылатын компоненттің бірі- ө зіндік сана мен ө зіндік тану қ абілеттілігін – адамның ерекше игілігі, яғ ни ө зінің ө зіндік сана сезімінде ішкі қ атынас пен іс-қ имылдың, сананың субъектісі ретінде, ө зіне тікелей қ атынас орнатушы ретінде ұ сынады.

Табандылық – жетістікке жетудің ең керекті қ оспаларының бірі болып табылады. Табандылық ты осыншалық ты тиімді ететіндей, артында қ андай қ ұ пия, сыр жатыр? Жауап қ айтару қ иын, алайда табандылық қ асиетіне ие адамдар, жетістікке жететін адамдар деп толық сенімділікпен айта аламын, дейді Джон Кэхо.

Жетістік пен байлық қ а жету барысында, кө птеген мү лтіктер, қ иыншылық тар жә не кө ң іл қ алатын жә йттер болады. Бірі білінбейтін салдары бар жең іл қ иыншылық тар болса, Енді бірі ө те ауыр, бар табандылық, ерліктерің ізді, сенімділіктерің ізді талап ететін қ иыншылық тар болады.

Барлық ірі компаниялардың жетістікке апарғ ан кө шбасшылары бар. Қ азіргі таң да сол тұ лғ алар компанияның жырына айналып, адамдарғ а шабыт сыйлайды.

Рө лді ү лгілер – жетістікке жетудегі мық ты жә не ең тиімді қ адам болып табылады. Ө йткені бізге шабыт сыйлап, алдығ а жылжуғ а тү рткі болады.

Кө птеген зерттеулерде, атап айтқ анда, А.Маслоу, Л.Божович, В.Ильин, Н.Морозова, Н.Хмель, Г.Щукина жә не т.б. ең бектерінде жетістікке, сә ттілікке ұ мтылу дең гейін ә р-тү рлі қ ызығ ушылық ты қ алыптастыру мә селелері арқ ылы қ арастырады. Олар оқ у-танымдық, кә сіптік, қ оғ амдық -саяси, кө ркемдік–эстетикалық қ ызығ улар жә не еліктеумен сипатталады деп кө рсетілген.

Ә леуметтік психологиядағ ы Б.Ф.Ломов, Т.Ю.Базаров, Т.С.Кабаченко, P.Л.Кричевский, A.B.Филиппов жә не олардың басқ ару теориялары; А.И.Донцов, A.Л.Журавлев, Е.А.Климов, С.К.Сергиенко, В.Д.Шадриков жә не де басқ а ә леуметтік психологиядағ ы ұ йымдастыру мен кә сіби ә рекет теориялары; A.A.Бодалев, A.A.Деркач, В.Г.Зазыкин, Л.Г.Лаптев сияқ ты ғ алымдардың психологиялық -акмеологиялық келісі; К.А.Абульханова–Славская, Г.М.Андреева, А.Г.Асмолов, A.A.Бодалев, А.М.Столяренко сияқ ты ғ алымдарының тұ лғ а психологиясы мен олардың тұ лғ алық бағ ыт–бағ дар теориялары; А.В. Быков, В.П.Подвойский, Е.А.Орлова сияқ ты ғ алымдардың жетекші тұ лғ асы теориялары мен имидж психологиясы зерттеу жұ мысымыздың теориялық жә не ә діснамалық негізі бола алады

Жетістікке, сә ттілікке ұ мтылу дең гейінде тұ лғ аның ішкі жан дү ниесі жә не оның

Қ оғ амдық -ә леуметтік іс-ә рекетті ө зінің механизмдерінің бірі деп жетістікке ұ мтылуды жеке қ арастыру мү мкін емес. Оның негізінде мотив жатады. Жалпы алғ анда, мотив дегеніміз индивидті белгілі бір ә рекеттерге итермелейтін, ішкі кү ш. Ал, мақ сат адамның бір нә рсеге бағ ытталуы, ал мотив оның не ү шін керек екенін, яғ ни ө зің е маң ызды белгілі бір белсенділіктің мағ ынасы. Мотивациялық компоненттер ә р адамның психикалық іс-ә рекетінің доминанты болып келеді жә не оның ұ штылуларында, оқ уында, профессионалды іс-ә рекетінде, мінез-қ ұ лығ ында, ө мір сү ру салтында маң ызды роль атқ арады. Осылардың ә сері арқ ылы, индивид кедергілерді жең іп, нақ ты бір шешімдерге жету ү шін кү ш салады. Мотивациялық компоненттер ө зінің топтық белгілері бойынша, процесстер, кү йлер немесе тұ рақ ты қ ұ рылымдар ретінде кө рінуі мү мкін. Олардың кейбіреулері туа пайда болуы мү мкін, мысалы: кейбір қ ажеттіліктер, бірақ олар ә леуметтік жағ дайлардың ә серінен қ атты ө згеретіндігін естен шығ армау қ ажет.

Жетістікке ұ мтылушылық ерекшеліктерінің теориялық ә діснамалық сипаты бола алатын «мотивация» дамуының динамикасы ү ш кезең нен тұ рады. Атап айтқ анда: бірінші, мотивтердің пайда болуы, қ алыптасуы, екінші қ ажеттілікті тудырушы затқ а жету, ү шінші қ ажеттіліктердің қ анағ аттандыруы. Ал, мотивацияның пайда болуы біріншіден, ішкі шиеленісушілікті тудырады, екіншіден, қ ажетті затқ а эмоционалдық қ озуды тудырады, ү шіншіден, қ ажеттілік қ анағ аттандырылғ ан соң эмоционалдық қ ызығ ушылық бейтарап қ алыпқ а тү седі немесе лә ззат алу, шаттану сатысына кө теріледі.

Мотивацияның ө згеруі ішкі шиеленісушілікті қ оздырып, қ ажетті қ ұ былыстың маң ыздылығ ымен жә не оғ ан деген бағ ыттылық пен анық талады. В.К.Вилюнас мотивациясының осы маң ызды компоненттерін қ ажеттіліктің қ анағ аттануының ө тпелі жә не аяқ талушы фазасы деп атады. Маң ыздылық пен бағ ыттылық жеке тұ лғ аның интегралды қ ұ рылымында базальды ү ш дең гейді қ ұ райды: «организм -индивид -жеке тұ лғ а».

Ал, А.Т.Москаленко мен В.Ф.Сержантовтың пікірінше, бұ л дең гейлер «Меннің» тө мендегідей компоненттерін қ ұ райды, олар:

1.Витальды «Мен» -индивидтің негізгі қ ызметтерінің жү йесі;

2. Рефлексивті «Мен» -витальды жә не аксиологиялық элементтер арасындағ ы байланыстар жү йесі;

3.Аксиологиялық «Мен» -тұ лғ аның қ ұ ндылық бағ дар жү йесі;

Психология ғ ылымында қ ажеттіліктерді зерттеудің екі тә сілі бар. Оның бірі-индивидтің сақ талуы мен дамуына бағ ытталғ ан мұ қ таждық тарды қ анағ аттандырудың объективті формасы; екіншісі –мотивацияның нақ ты механизмдерімен белгіленіп, индивидтің субъективтік жай-кү йін бейнелейтін қ ажеттіліктер.

Қ ажеттілік қ анағ аттану процесін сипаттайтын осы ү ш кө рсеткішке сай жеке тұ лғ аның қ ұ рылымдық дең гейлері келесі ү ш жү йені қ ұ райды:

1.Заттық (витальды) қ амтамасыз етілу;

2.Ә леуметтік қ амтамасыз етілуі;

3.Жеке тұ лғ алық (рухани) қ амтамасыз етілу.

Аталғ ан жү йелердің алғ ашқ ы екеуі кө мескі сипатта болады. Олардың гедонистік қ ызметінің екі жақ ты сипаты витальды жә не ә леуметтік қ ажеттілліктер объектісі болып табылатын жеке тұ лғ аның мә нділік жү йесінің екі жактылығ ына ә кеп соқ тырады.

Ә леуметтік ортағ а қ атысты жеке адамның қ асиеттерін, ерекшеліктерін жетілдіру – имиджелогияның басты міндеті. Имиджелогия - адамды ө з басын мең геруге, бойындағ ы қ асиеттерін бағ алауғ а жә не дамытуғ а баулитын ғ ылым ретінде.

Бизнес имиджінің сипаты: ұ жымдық, қ ұ ралдық, жемістілік.

Бизнес имиджінің бейнелеу дең гейлері. Бизнес имиджінің дамуы жә не пайда болуы. Бизнес имиджінің процестері. Ішкі дайындық (установка) тү сінігі (Д.Н. Узнадзе). Бизнес имиджінің реттеудегі саналы ұ ғ ынылғ ан жә не ұ ғ ынылмағ ан процестердің арақ атынасы.

Ұ жым имиджі мә селелері. Қ оғ амдық жә не индивидуалды сана. Ұ жым имиджінің туындау шарттары: ұ жымдық ең бек іс­ә рекеті жә не тіл. Іс­ә рекет пен сана бірлігі принципі.

Мемлекеттер имиджі психологиялық сипаттамасы. Мемлекеттер имиджі бейненің қ ұ рылымы: сезімталды ұ лпа, жеке бастық мағ ына. Олардың ә лемнің саналы саналы кө рінісін қ ұ рудағ ы рө лі.

Жетістік пен сә ттілік– іскер адамның мотивациясы ретінде. Медитация –визуализациялар: «Мен жү зіп бара жатқ ан кеме»; «Мешіттегі данышпан»; «Тау шың ы»; «Ішкі ә лем бейнесі».Сергіту жаттығ улары, немесе психогимнастикалар. Музыкатерапия элементтерін қ олдану сипаттары.

Іскер адамның имиджі

Ол ә рқ ашан биікте. Оның шаруасы ө те кө п, бірақ ол бә ріне ү лгереді.Ол ө зіне сенімділік танытады жә не ө з ісінің шебері. Бұ л айналадағ ы адамдардың іскер адам жайлы ойлауы. Егер сіз ө зің ізді іскер адам деп ойласаң ыз, ө зің іздің жеке имиджің ізді қ алай реттеу керек екенін білмеген жағ дайда не істеу қ ажет? Оның шығ у жолы мен бү гінгі таң дағ ы табыс пен беделдің неге байланысты екенін талқ ылап кө рейік.

Іскер адамның имиджі мен этикеті

Имидж сө зінің нақ ты аудармасы басқ а бір образды білдіреді, яғ ни айналадағ ылардың айтып жатқ ан тұ лғ а жайындағ ы кө рінісі. Имидж тү сінігіне тек тү р-сипат ғ ана емес, сонымен қ атар жеке жә не кә сіби сапалары жатады. Дә л осы бө лшектерден образ қ ұ рылады. Оны қ ұ рудың не қ ажеті бар? Психологияда орналастыру деген тү сінік бар. Адамда имиджге қ атысты басқ а біреу жайлы ө з пікірі қ алыптасқ анда, ол мінез-қ ұ лық тың нақ ты ү лгісін сол нақ ты тұ лғ аны таң дайды. Яғ ни, егер сіз ө зің ізді ө з ісінің шебері, тамаша ә ң гімелесуші, сондай-ақ киім ү лгісінде талғ амы жоғ ары деп ұ сынсаң ыз, онда сізге қ ұ лақ асып, тартылады. Бұ л қ абілетті аудиторияғ а ә рекет етіп айқ ындалғ ан пайдағ а қ ол жеткізу кезінде қ олданса болады. бірақ, іскер адамның имиджі мен беделі екеуі бір-бірінен туындайтынын ұ мытпағ ан жө н. Олар кө п уақ ыт аралығ ында жұ мыс істелінсе, бір минут ішінде жоғ алтым алуымыз мү мкін. Айналадағ ылар кө ретін жұ мысқ а, жауапкершілікпен қ арағ ан дұ рыс.

Іскер адамның имиджін қ ұ ру

Айтып жатқ андай, қ азіргі іскер адамның имиджі бірнеше бө ліктен тұ рады - тү р-сипат, сө йлеу, жеке жә не кә сіби сапа. Адам жайлы айтуғ а мү мкіндік беретіннің бә рі жеке болып саналады. Іскер адамның имиджі бірнеше этаптан тұ рады. Соң ында ә рбір бө лшектің бә рі идеалды жағ дайда болуы керек.

1.Тү р-сипат. Киімге қ арап қ арсы алатыны белгілі. Сізді кө рген беттен бастап сіз туралы қ андай кө зқ арас қ алыптасады. Сол себептен, іскер адамның жақ сы тү р-сипатының бірнеше ережесін білген абзал.

2.Сө йлеу. Ауызын ашпағ анғ а дейін адам туралы жақ сы сыртқ ы кө зқ арас туындайды. Бір-екі дұ рыс айтылмағ ан сө зден кейін, бірінші кө зқ арасын сол арада бұ зылады. Сондық тан, іскер адамғ а дұ рыс сө йлей білу маң ызды:

-ә ң гіменің не туралы екенін білмесен, ә ң гімеге кіріспе. Басқ а жағ ынан, не жайлы ә ң гіме болып жатқ анын білсең із, ә ң гімелесушілерің ізге кө рсете аласыз.

-ә ң гімелесушілерің ізді сыйлаң ыз. Мұ қ ият тың даң ыз, сыпайы жә не ә дептілік сақ таң ыз.

-сіздің сө йлеу мә нерің ізді тамаша ә рлеуі метафора, образдар жә не ә ртү рлі салыстырмалар болып табылады.

-Паразиттік жә не шаблондық сө здерден аулақ болың ыздар.

-Білетін ақ паратты бұ рмаламай жә не тек шындық ты айтуғ а тырысың ыз.

3. Кә сібишілік. Мансап жасай бастағ ан сферада сіз ө зің іздің білетің ізді дипломдарың ызбен сертификаттырың ызбен емес, ө зің іздің білімің із бен іс ә рекеттің ізбен дә лелдей аласыз. Сіз білетін жә не істей алатын нә рсені айналадағ ылармен ә ң гіме етпең із. Ө з ісің іздің маманы екенін, ө зің іздің жетістіктерің ізбен дә лелдең із.

Басында біз ө зіміздің атымызғ а қ ызмет етеміз, ал одан кейін атымыз бізге қ ызмет етеді деген керемет мә тел бар. Жақ сы жұ мыс істеп пайдасын кө ру іскер адамның имиджін қ ұ райтын нә рселер. Адамгершілік ә серлілікті шартты тү рде бірнеше қ ұ рауыштарғ а бө луге болады - сыртқ ы кө ріктілік, кө шбасшылық қ абылдау, стрессті тұ рақ тылық, тез арада жаң а жұ мысқ а жә не ұ жымғ а ү йрену, бейтаныс жерде ө зіне деген сенімділік, оппозициондық кө зқ арасқ а тө зімділік. Егер сіз ө зі іскер адам имиджін қ ұ рғ ың ыз келсе, осы айтылғ ан нә рселерден бастау алу қ ажет.

Ұ сынылатын ә дебиеттер:

1.Петрунин Ю.Ю. Этика бизнеса: Учебник. 4-е изд. / Ю.Ю. Петрунин, В.К. Борисов. – М.: ТК Велби, Проспект, 2007. – 352 с.

2.Подопригора М.Г. Деловая этика. Уч.пособие. Таганрог: Изд-во ТТИ ЮФУ, 2012. – 116 с.

3.Психология и этика делового общения: Учебник для вузов/ Под ред. проф. В.Н.Лавриненко. -4-е изд., пер. и доп. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2005. – 415 с.

4.Семенов А.К. Психология и этика менеджмента и бизнеса: Учебное пособие / А.К. Семенов, Е.Л. Маслова. – М.: Дашков и Ко., 2007. – 276 с.

3-Дә ріс тақ ырыбы: Коммуникация стратегиясы мен стилі.

Қ арастырылатын мә селелер:

1.Коммуникативті процестің қ ұ рылымы жә не ақ паратты жеткізудегі қ иындық тар.

2.Коммуникация қ ұ ралы мен каналдары.

Қ арым-қ атынастық категориясы ә леуметтік психологиялық ұ ғ ымның негізі болып табылады. Қ арым - қ атынас адамдар арасында психологиялық байланыс тудыратын іс -ә рекет формасы. Психикалық байланыс қ арым -қ атынаста адамдарды бір -біріне деген сезімнің алмасуын қ амтамасыз етеді. Б.Д.Парыгиннің кө зқ арасы бойынша қ арым -қ атынас кү рделі процесс. Ол адамдардың ө зара ара -қ атынасы. Ақ параттық байланыс, бір -біріне деген қ арым қ атынасы, ә сер ету арадағ ы тү сіністік пен уайымдау процесі бір рет мезгілде орындалуы мү мкін. Буев қ арым қ атынастың тө мендегі аспектілерін қ арастырды:

1.Ақ параттық коммуникативті адамдардың бір бірімен қ арым қ атынас жасай отырып, ақ парат алмасу тү рі.

2.Интеракциондық.

3.Психологиялық (адам ә леуметтік танымда субъект жә не объект ретінде қ арастырылады).

4.Аксиологиялық (қ арым қ атынасты қ ұ ндылық тарымен алмасу ретінде қ арастырылады).

5.Нормативтік (жеке тұ лғ аның мінез қ ұ лығ ын нормативті жө нге салу процесіндегі қ арым қ атынастың алатын орны мен ролі).

6.Сематикалық (қ арым қ атынасқ а тә н белгілі жү йе деп тү сіндіреді).

7.Ә леуметтік практикалық (қ арым қ атынас іс ә рекет қ абілетінің дағ дылық пен алмасу ретінде қ арастырады).

Қ арым-қ атынасты философиялық, ә леуметтік, психологиялық тү рде зерттей отырып, қ арым -қ атынастың ә леуметтік психологиялық тү рде мә ртебесін анық таймыз. Ә леуметтік педагогикалық қ арым -қ атынасты барлық тү рі психотехникалық жү йе ретінде қ арастырылады. Психотехникм адамның ішкі дү ниесіне ә сер беретін қ абылдау қ ұ ралдар жү йесімен тү сіндіріледі. Мұ нда қ арым - қ атынас ә леуметтік психологиялық механизм тү рінде беріледі. Ол ұ ғ ым психологиямен, мә дениеттанумен, ә леуметтанумен, этнологиямен қ атар дамуда.

Қ арым қ атынас функциясының тө рт тү рі бар:

1. Қ ұ ралдық (қ арым қ атынас функциясының бұ л тү рі адам белгілі бір іс ә рекет атқ ару ү шін ақ парат алмасу жә не ә леуметтік механизм ретінде қ арастырылады).

2. Синтекативтік (қ арым қ атынас адамдардың тіл табысу қ ұ ралы ретінде қ арастырылады).

3. Ө зін ө зі таныту (қ арым қ атынас психологиялық контексті, адамдардың арадағ ы тү сінстік формасы ретінде қ арастырылады).

4. Трансметивтік (белгілі бір іс ә рекет жолдарымен алмасу).

Қ арым қ атынастың кү рделілігін ескере отырып, кейіннен ә рбір элементті талдау мү мкін болуы ү шін, қ алай да болмасын оның қ ұ рылымын нақ тылау керек. Қ арым қ атынастың қ ұ рылымына оның функцияларын анық тау сияқ ты тү рліше қ арау керек.

Біз қ арым қ атынас қ ұ рылымын ө зара байланысты ү ш тарапты ерекшелеу жолымен кө рсетеміз: коммуникативті, интерактивті жә не перцептивті.

Қ арам қ атынастың коммуникативті жағ ы немесе коммуникацмия тар мағ ынадағ ы сө з қ арам -қ атынас жасаушы тұ лғ алар арасындағ ы ақ парат алмасудан тұ рады. Бірлескен іс барысында тұ лғ алар тү рлі пікірлер мен қ ызығ ушылық тар мен сезімдер мен алмасады. Мұ ның барлығ ы ақ паратпен алмасу процесін қ ұ рады.

Қ арым қ атынастың интерактивті компоненті білім идея мен ғ ана алмасуды емес, ә серлер мен бірлескен ә рекеттермен де алмасуды білдіреді. Ө зара ә рекет кооперация немесе бә секелестік келісім немесе қ ақ тығ ыс ассоциация немесе диссосация тү рінде болуы мү мкін. Интерактивті жақ ө зара ә ркекеттесуші қ арым қ атынастағ ы тұ лғ аларды ұ йымдастырудан тұ рады.

Қ арым қ атынастың перцептивті компоненті серіктестіктердің ө зара қ арым -қ атынасы бойынша олардың ө зара бағ алауы бойынша қ абылдаулар тү рінде кө рінеді. Бұ л сыртқ ы кескін адамдардың ә рекеті жә не олардың талқ ылы ауы қ абылдаумен байланысты. Қ арым -қ атынастың ө зара ә леуметтік перцепция, ол серіктестердің қ атынасы бойынша мақ саттарын дұ рыс тү сіну кө біне болмайтындығ ынан пайда боладлы.

Жалпы алғ анда қ арым-қ атынастық адам ө мірінде, оның дамып жетілуінде орасан зор роль атқ аратын процесс. Адам баласы дү ниеге келген алғ ашқ ы кү ндерден бастап-ақ қ арым-қ атынастық ты қ ажетсініп, сол арқ ылы жан-жақ ты дами бастайды. Осы орайда А.Линкольннің: «Адам ө міріндегі ең тамаша нә рсе — оның басқ а адамдармен қ арым-қ атынасы» деген мазмұ нды да мә нді сө здері есіме оралады. Демек, қ арым-қ атынастық барысында ә р бір адам жеке-дара тұ лғ а ретінде жетіліп, дами тү седі.

Қ арым-қ атынастың коммуникативтік жағ ы — қ арым-қ атынасқ а тү сушілердің бір-бірімен ө зара ақ парат, мә лімет (идеялар, кө ң іл-кү йі, қ ызығ ушылық тары, сезімдері жә не т.б.) бө лісуі.

Қ арым-қ атынаста адамдар идеялар, қ ызығ ушылық тар, кө ң іл-кү ймен, сезімдермен т.б. бө ліседі. Мұ ның бә рін ә р тү рлі мә лімет, ақ парат ретінде қ арастыруғ а болады. Адамдар арасындағ ы коммуникативті процестер техникалық қ ондырғ ылар арасындағ ы ақ парат алмасуынан ө згеше болады, оның мазмұ ны жә не формасы бойынша ө зіне тә н ерекше, маң ызды қ асиеттері бар. Олардың ерекшелгі — кері байланыс процесі. Коммуникативті баръер, коммуникативтік ә сер жә не мә лімет берудің ә р тү рлі дең гейі (вербалды – сө з жү зіндегі, вербалды емес- сө з жү зіндегі емес) сияқ ты процестермен байланысты. Қ арым-қ атынастың вербалды дең гейінде пайдаланатын негізгі қ ұ рал —тіл. Адамдар арасындағ ы ақ парат алмасу процесі бір жақ ты болмайды, ал керісінше екі жақ ты пікір алмасу тү рінде ө теді. Мә ліметті беруші – коммуникатор, оны қ абылдаушы реципиент деп аталады. Сондық тан да негізгі мә ліметті беруден екінші бір адамғ а беру ғ ана емес, қ арым-қ атынас барысында ортақ кө зқ арас, пікір, ортақ мә неге келу маң ызды. Бұ л міндетті орындауда ерекше механизм — “кері байланыс” іске қ осылады, ол реципенттің коммуникатордың іс-ә рекетін қ алай қ абылдап, бағ алануына байланысты. Сонымен, кері байланыс дегеніміз – коммуникатордың ә рекетіне деген реакциясын кө рсететін мә лімет. Кері байланыстың берілуі ә р тү рлі жолдармен жү зеге асырылады. Олар тура жә не жанама кері байланыстар: Тура кері байланыста реципиенттің пікірі ашық тү рде беріледі. Мысалы: “сенің пікірің мағ ан ұ намайды”, “не айтып тұ рғ аның мағ ан тү сініксіз” т.б. жә не де ә р тү рлі қ имыл-қ озғ алыс (жест, мимика, пантомимика), ренжу, қ уану, жақ тыртпау т.с.с. кері реакциялардан байқ алады.

Жанама кері байланыс – психологиялық мә ліметті берудің асыратын тү рі десек те болады. Бұ л жағ дайда ә р тү рлі сұ рақ тар, кекету, кү тпеген эмоциялық реакциялардың болуы мү мкін. Мұ ндай жағ дайда коммуникатор партнерінің не айтқ ысы келетінін оның нені кө здеп отырғ анын тү сіну керек. Ә рине бұ лай тү сінуі ә рқ ашан дұ рыс болмауы мү мкін, сондық тан бұ л жағ дайда тү сінісу қ иынырақ болады. Қ арым-қ атынас процесінде мә лімет алмасудың екінші бір дең гейі – вербалды емес тү рі. Вербалды емес дең гейіне оптикалық кинестезиялық жә не акустикалық жү йелер жатады. Оптикалық – кинестезиялық жү йеге адамның сыртқ ы тү р пішіні, ә серлі қ имыл – қ озғ алыстары жә не ым-ишара т.б. жатады. Бұ л жү йенің маң ызды тү ріне кө здік контакт жатады. Адамдардың сезімдері негізінен осылар арқ ылы беріледі. Партнердің сө зіне сенбегенде осындай жақ тарғ а кө ң іл аударамыз. Акустикалық жү йеге сонымен қ атар коммуникатордың дауысының сапасын (тембрі, жоғ арылығ ы, қ аттылығ ы – жұ мсақ тығ ы) интонациясын, сө йлеу темпін, дауыс екпінін жә не де ә ртү рлі сө з арасындағ ы ү зілістер (паузамен), жө телдерін, кү лкілер т.б. жатқ ызамыз.

Қ арым-қ атынас тек бірғ ана салада емес, керісінше жан-жақ ты зерттелген.

А.А.Леонтьов қ арым-қ атынасқ а “адамның кез-келген іс-ә рекетінің алғ ы шарты” ретінде қ арайды (14). Сонымен қ атар оның бұ ндай позициясына басқ а да авторлар қ осылады: В.Н. Панферов “кез-келген іс-ә рекет қ арым-қ атынассыз жү зеге аспайды” деп атап ө ткен.

Ал, Л.С.Выготский мен Л.Н. Анцыферова 30-шы жылдардағ ы қ арым-қ атынасқ а байланысты; “қ арым-қ атынас адамзат іс-ә рекетінің ең бірінші тү рі” деген тұ жырым жасағ ан (6).

Б.Д. Парыгин “қ арым-қ атынас – тұ лғ аның ө мір сү руі мен ә леуметтенудегі қ ажетті алғ ы шарты” деген (19).

М.С. Каган қ арым-қ атынасты “субъектінің практикалық белсенділігін айқ ындайтын іс-ә рекеттің коммуникативті тү рі” деген тұ рғ ыдан қ арастырады (10).

Қ арым-қ атынас ұ ғ ымына деген ғ ылыми кө зқ арас тұ жырымдардың кө п тү рлілігі қ арым-қ атынас процессінің адам ө мірінде жан-жақ ты ә рі орасан зор роль атқ аратындығ ын дә лелдей тү седі.

Арнайы ә леуметтік – психологиялық ә дебиеттерде (19, 8) қ арым-қ атынас коммуникативтік ә рекет ретінде қ арастырылады. Коммуникативтік ә ркекет адамдар арасындағ ы қ арым-қ атынастың кү рделі кө п салалы жү йесін қ ұ райды. Г.М.Андрееваның ойынша (13) коммуникативті ә рекеттің негізгі процесстері: коммуникативті – қ арым-қ атынасқ а тү сушілердің бір-бірімен ө зара ақ парат алмасуы; интерактивті қ арым-қ атынасқ а тү сушілердің ө зара ә рекеттесуін ұ йымдастыру, яғ ни білім, идеялар жә не ә рекеттермен алмасу (ә рекеттестік). Бірлескен ә рекеттің ұ йымдастырылуы; перцептивті – қ арым-қ атынасқ а тү сушілердің бір-бірін қ абылдауы, тануы (тү сінушілік), соның негізінде ө зара тү сініктің пайда болуы, қ алыптасуы. Сонымен қ атар жеке адам – аралық қ арым-қ атынас императивті манипулятивті жә не диалог болып бө лінеді. Императивті қ арым-қ атынас авторитарлы, директивті (ө ктем) жағ дайда қ арым-қ атынасқ а тү сушіге жасалатын ә сер. Бұ л жағ дайда қ арым-қ атынас партнер -ә сер етілетін объект “пассивті” объект жү йемен жү зеге асырылады. Кө птеген іс-ә рекетте мә селен ә скери ө мірде, кейбір шытырман, қ иын-қ ыстау жағ дайларда осындай қ арым-қ атынас тү рі байқ алады.

Келіссө здер процесінің стратегиясы. Іскерлік кездесулер-басқ ару іс-ә рекетінің маң ызды формаларының бірі. Іскерлік жиындар-кә сіпорындарда туындайтын кү рделі сұ рақ тарғ а оптималды шешім шығ ару ү шін ұ жым санасын қ ызық тыру ә дісі. Бұ л қ арым-қ атынаста басқ ару процесі 3 негізгі кезең ге тоқ талады:

1) ақ паратты жинау жә не ө ң деу;

2) барлық фирмалар қ ызмет жә не қ ызметкерлер іс-ә рекетін бағ ыттау;

3) шешім қ абылдау.

Іскерлік кездесулер барысында басшы келесі міндеттерді шешуді жү зеге асыра алады:

1. ұ йым саясатын дамыту жә не нығ айту;

2. фирманың жалпы мақ саттарына байланысты барлық бө лімдер мен қ ызметтердің шараларын интеграциялау;

3. топтық нә тижелерді анық тау жә не есепке алу;

4. оқ ыту тиімділігін есепке алып, мә селені топтық шешу.

Қ арым -қ атынастың тактикасын оқ уда адамдар арасында қ атынасты анық тайтын қ ашық тық ты есептей білу керек. Берілген қ ашық тық кең істіктің зоналарына: интимді, жеке, ә леуметтік ролдікке бө лінеді.

Тү рлі мә дениетке бұ л зоналар ә рқ алай, олар жас, индивидуалды психологиялық ерекшеліктерге тағ ы басқ а факторларғ а байланысты анық талады.

Бірақ орташа олар интимдік қ атынас кезінде О-15 см ден 46 см ге дейін ө зара жекелік қ атынас кезінде 35-6О см ден 8О-2О, ролдік қ атынастыарда 12О- 21О см, тым болмағ анда 3, 6 метрге жетуі мү мін.

Жалпы айтқ анда, қ арым қ атынас кедергілерін эстетикалық, моральдық жә не эмоционалдық деп бө луге болады.

Топаралық ө зараә рекеттестік заң дылығ ы этникалық топтар арасындағ ы ө зараә рекеттестік ерекшеліктерін де тү сіндіреді.Ө зінің этникалық тобын басқ а этникалық топтармен салыстыра қ арастыра қ арағ анда ойлары саналы жә не санасыз тү рде ө з тобына бағ ытталады. Мұ нда ө з тобына деген этноцентризмдік феномен пайда болады.

М.Бруэр жә не Д.Кемпбелл этноцентризмнің негізгі тө мендегідей кө рсеткіштерін бө ліп кө рсетті:

· Ө з мә дениетінің элементтерін «табиғ и», «дұ рыс» қ абылдайды да, ө зге мә дениеттің элементтерін «табиғ и емес» немесе «дұ рыс емес» деп қ абылдайды.

· Ө з тобының ұ лттық салт дә стү рін ә мбебап ретінде қ арау

· Бір топтағ ы адамдар ә рқ ашанда ө зінің тобына деген қ ажеттілігін сезіну жә не оларғ а кө мек кө рсете білу

Ұ сынылатын ә дебиеттер:

1.Кашкин В.Б., Кашкин В.Б. Основы теории коммуникации: Краткий курс. 3-е изд., перераб. и доп.. М., 2007.

2.Мелентьева Н. И, Организация и планирование бизнес-коммуникаций: методология и методика. М., 2005.

4-Дә ріс тақ ырыбы: Іскерлік қ арым қ атынастың этикалық негіздері.

Қ арастырылатын мә селелер:

1.Мекеме ә рекетінің этикасы жә не жетекші ә рекетінің этикасы.

2.Кә сіби этика.

3.Жетістік пен сә ттілік– іскер адамның мотивациясы ретінде.

Ұ йымның даму тарихында жұ мыс істейтін Адамның тү рлі стереотиптері, экономды адам, функционалды адам, психологиялық адам, этикалық адам, психосараптама теориясы, оқ ыту теориясы (ө зіне қ атынасты моральдік тұ рғ ыдан бағ алайтын жә не ө зіде басқ а адамдарғ а қ атынасы да олардын қ атынасынан қ ұ ралады).

Осы тө рт стереотиптер персонал мінез-қ ұ лқ ында жә не санасында бірігіп, жұ мыс істейтін адамның жағ дайын анық тайтын ұ йымдық мінез-қ ұ лық тың тө рт сегментін қ ұ райды: ригористикалық (қ ызмет міндетіне бағ ыну); автономды (ұ йымдық маневр еркіндігі); мобилизациялық (жұ мысқ а психологиялық дайындық); прессингтік (кең істікте жә не уақ ытта жұ мыс операцияларына бағ ыныштылық).

Ә леуметтік топтармен жұ мыс олардың тұ лғ асын қ ұ раушыларымен жұ мыста негізделген. Бірақ тұ тас топтың мінез-қ ұ лық заң дарын, оның пайда болу себебін, динамикасын, мү шелер мінез-қ ұ лқ ына ә серін тү сіну қ ажет.

Адамдарды танып, олармен жұ мыс істейтін қ азіргі менеджерге ың ғ айлы психологиялық мектептер, теориялар жә не концепциялар бар.

Ұ йымның даму тарихында жұ мыс істейтін Адамның тү рлі стереотиптері, экономды адам, функционалды адам, психологиялық адам, этикалық адам, психосараптама теориясы, оқ ыту теориясы (ө зіне қ атынасты моральдік тұ рғ ыдан бағ алайтын жә не ө зіде басқ а адамдарғ а қ атынасы да олардын қ атынасынан қ ұ ралады).

Осы тө рт стереотиптер персонал мінез-қ ұ лқ ында жә не санасында бірігіп, жұ мыс істейтін адамның жағ дайын анық тайтын ұ йымдық мінез-қ ұ лық тың тө рт сегментін қ ұ райды: ригористикалық (қ ызмет міндетіне бағ ыну); автономды (ұ йымдық маневр еркіндігі); мобилизациялық (жұ мысқ а психологиялық дайындық); прессингтік (кең істікте жә не уақ ытта жұ мыс операцияларына бағ ыныштылық).

Ә леуметтік топтармен жұ мыс олардың тұ лғ асын қ ұ раушыларымен жұ мыста негізделген. Бірақ тұ тас топтың мінез-қ ұ лық заң дарын, оның пайда болу себебін, динамикасын, мү шелер мінез-қ ұ лқ ына ә серін тү сіну қ ажет.

Адамдарды танып, олармен жұ мыс істейтін қ азіргі менеджерге ың ғ айлы психологиялық мектептер, теориялар жә не концепциялар бар.

Ғ ылыми қ ауымдастық жә не iскерлiк ә лем кә сiби бизнесмендер iскерлiк операцияларды жү ргiзуде сондай-ақ, «қ оғ ам алдында корпорациялық жауапкершiлiктер», «Ә дептiлiк сана сезiм» қ ажеттiгiн жетiлдiру туралы келiсiмге келдi. 1980 жылдар басында АҚ Ш-та бизнес мектебiнiң кө пшiлiгi сонымен бiрге кейбiр университеттер ө здерiнiң оқ у бағ дарламасында ә деп бизнесiн ө ткiзедi. Бизнес этикасында бизнестiң мораль мә селелерiнiң 3 негiзгi ә дiсi бар. Ү ш негiзгi жолдамағ а тiрелетiн утилитаризм, деонтикалық ә деп, жә не «ә дiлеттiлiк ә дебi». Америка ғ алымдары М. Валаскес, Дж. Ролза, Л. Нэш ең бектерiң де кө рсетiлген.