Эпидемиологиясы

ЖА жиі солтү стік европалық мемлекеттерде кө рініс береді, жылына жаң а жағ дайлар жиілігі 100 мың халық қ а 4 жағ дайды қ ұ райды. 16–18 жас аралығ ындағ ы жас қ ыздардың 1 %-да кө рініс береді; жасө сіпірім қ ыздар мен қ ыздардағ ы дене салмағ ын жоғ алтудың басты себебі. ХХ ғ асырдың 60-жылдарынан бастап ЖА ауруының даму жиілігі артты, бұ л сұ лулық қ ағ идаларының ө згеруімен тікелей байланысты болды. Зерттеу нә тижелері бойынша жоғ арғ ы сыныпта оқ итын қ ыздардың 40%-ы ө здерінде артық салмақ бар деп санайды, шынында артық дене салмағ ы сол қ ыздардың тек 4 %-да ғ ана болғ ан. Батыс мемлекеттерінде 15 жасар қ ыздардың 11%-ы дене массасын коррекциялау мақ сатында жасанды қ ұ су рефлексін шақ ыратын дә рілерді, 8% — анорексигенді дә рілерді, 7 % — іш айдайтын дә рілерді қ олданады.

Клиникалық кө ріністері

Бірінші кезекте аменорея (етеккірдің болмауы), гипотония (қ ан қ ысымының тө мендеуі), брадикардия (жү рек соғ ысының сиреуі) дамиды. Дене қ имылының кө п болғ анына қ арамастан, тоң ғ ақ тық, дене қ ызуының жоғ арылауы, терінің қ ұ рғ ауы, іш қ атуы байқ алады. Науқ астардың жартысына жуығ ы ұ зақ ашығ уғ а тө зе алмай, тамақ ішкеннен кейін ө здері қ ұ суды шақ ырады. Кейде оларда булемия (тамақ ты шектен тыс, кө п ішу) дамып, қ ұ су соғ ан да байланысты болып тұ рады. Қ ұ су кезіндегі жағ ымсыз сезімдер тез арада жойылып, керісінше, ағ заның " тазаруы" сияқ ты жағ ымды сезім пайда болады. Дене салмағ ының бастапқ ыдан 50 % дан кө п жоғ алуы кафексияның (тым арық тық) дамуына ә келеді. Сырқ аттар ө зінің жағ дайын дұ рыс бағ алай алмайды, тері асты май қ абаты ондай адамдарда мү лде болмайды, гипертрихоз (терінің тү ктенуі), терінің қ ұ рғ ауы, ісінуі, қ ан қ ұ рамының айқ ын бұ зылыстары байқ алады. Емделмеген жағ дайда осындай қ алып, ө лімге ә келеді. Жү йкелік анорексияның 20 %-ы ө ліммен аяқ талады. Қ ауіп топтарына орташа артық дене массасы бар қ ыз балалар кіреді. ЖА диагнозы дене салмағ ының айқ ын тапшылығ ы кезінде кеш қ ойылады. Бұ л науқ астардың тағ ам қ абылдаудан бас тартуын жасыру ү шін қ ұ су рефлексін шақ ыратын дә рілік заттарды, зә р айдағ ыш дә рілерді қ абылдаумен тү сіндіріледі.

1. Бастапқ ы кезең. Дисфорфоманияның тү зілуі жү реді (сырт келбетіне кө ң ілі толмайды, дене бітіміндегі жеткіліксізділікті дұ рыстауғ а ұ мтылады).

2. Анорексиялық кезең бастапқ ы дене массасымен салыстырғ анда 25–50 %-ғ а жү деумен кө рінеді, айқ ын клиникалық симптоматика мен екіншілік соматикалық бұ зылыстар жарық қ а шығ ады. Науқ астар ү немі тә беттің жоқ тығ ына шағ ымданады, бірақ тамақ туралы кө п айтады жә не тамақ жасауды ұ натып, қ онақ тарғ а белсенді тү рде тағ амдар ұ сынады. Науқ астар тағ амды «жақ сы» яғ ни, жеміс-жидектер жә не «нашар» яғ ни, кө мірсулар мен майлар деп бө леді. Жиі аштық қ а шыдай алмай, кейін булимия ұ стамаларына байланысты жасанды тү рде қ ұ су рефлексін шақ ырады, кейін қ ұ су тұ рақ танады: қ ұ сып, асқ азаны тазарғ аннан кейін ө здерін жең іл сезініп, «тазарғ анына» рахаттанады. Жасанды тү рде қ ұ су рефлексін шақ ыратын науқ астарда жиі сұ қ саусағ ында терінің қ аттылануы (мозоль) байқ алады. Науқ астардың тіс эмалі бұ зылады. Кө бісі зә р жә не іш айдайтын дә рілерді қ абылдайды. Осы кезең де кө пшілігінде аменорея дамиды. Айналымдағ ы сұ йық тық кө лемінің азаюы мен электролитті бұ зылыстар брадикардия мен артериялық гипотензияғ а ә келеді. Науқ астардың тамақ танудан бас тартуына байланысты созылмалы гипогликемия байқ алады.Ү демелі жү деуге, трофикалық бұ зылыстардың белгілеріне қ арамастан, науқ астардың интеллектуальдік жә не қ имыл белсенділігі сақ талады. Бұ л дене массасының тө мендеуімен сипатталатын басқ а аурулардан ЖА басты ерекшелігі, яғ ни қ имыл белсенділігін сақ талуы.

3. Кахексиялық кезең де бастапқ ы дене массасымен салыстырғ анда науқ ас салмағ ы 50 %-дан артық тө мендейді. Науқ астардың ө з сырт ә лпетіне деген критикалық кө зқ арасы жоғ алады, тері асты шел май қ абаты болмайды, ақ уызсыз ісік, айқ ын электролитті бұ зылыстар дамиды. Бұ л жағ дай терапиялық кө мек болмаса ө лімге ә келеді. ЖА науқ астарда ә лсіздіктің пайда болуы мен кү нделікті іс- ә рекеттерін тоқ тату ө мірге қ ауіпті электролиттік бұ зылыстар кө рінісі, сол себепті науқ асты госпитализациялау науқ ас ө мірін сақ тау ү шін ө те маң ызды.

Жү йелік анорексиясмен ауыратын науқ астың сырт келбеті

ЖА дамуына генетикалық бейімділіктің ә сер ететіні сө зсіз: бір жұ мыртқ алы егіздерде конфорданттылық 50 %, ал егіз болып табылмайтын апалы-сің ілілерде — 20 %. Генетикалық бейміділік, тұ лғ аның преморбидті ерекшеліктері, эмоционалды лабильділік, психопатизация, «мінсіз дене пішіні» жө ніндегі қ оғ амда қ алыптасқ ан пікір ЖА дамуына ә келеді. Ү лкен маң ыздылық қ а отбасыда тә рбие, науқ астың физикалық жә не психикалық дамуы, ә леуметтік тү рткілер ие болады. ЖА-мен жиі жоғ арғ ы интеллекті, эмоциональді лабильді, депрессияғ а бейім, клептомания, фобияғ а жақ ын, истероидты, шизодты, параноидальді тұ лғ алық типті қ ыз балалар ұ шырайды. ЖА сирек жағ дайда психикалық аурулары бар ер адамдарда дамиды. Ә детте, ЖА перипубертантты кезең де, эндокринді жү йеде дамитын физиологиялық ө згерістер кө рінісінде жарық қ а шығ ады. ЖА-ның булимиялық тү рі гипоталамус-гипофизарлы жү йенің преморбидті ерекшеліктерімен тығ ыз байланысты.