Ветеринариялық қызметтің ғылыми қамтылуының ұйымдастырылуы

Қ азақ станда ветеринариялық істің ғ ылыми қ амтылуын Қ азақ стан Республикасының Ауылшаруашылық Министрлігінң ғ ылыми мекемелері, Қ азақ стан Республикасының Білім жә не Ғ ылым Министрлігінің Қ азақ стан Республикасының биотехнология бойынша Ұ лттық орталығ ы сынды мекемелері қ амтамасыз етеді.

Ветеринариялық профильдегі ғ ылыми мекмелер қ атарына жататыны: Қ азақ ғ ылыми-зерттеу ветеринариялық институты (Қ азҒ ЗВИ) мен оның 5 облыстық ғ ылыми-зерттеу ветеринариялық стансалары (Қ Р АШМ қ ұ рамына кіреді); Қ Р БжҒ М ғ ылым Комитеті Биологиялық қ ауіпсіздік мә селелері бойынша ғ ылыми-зерттеу институты (БҚ Ғ ЗИ); Қ азақ Ұ лттық аграрлық университеті, Шә керім атындағ ы Семей мемлекеттік университеті, С. Сейфуллин атындағ ы Қ азақ агротехникалық университеті, Жә ң гір хан атындағ ы Батыс Қ азақ стан аграрлық -техникалық университеті, А. Байтұ рсынов атындағ ы Қ останай мемлекеттік университеті, М. Ә уэзов атындағ ы Оң тү стік-Қ азақ стан мемлекеттік университеті, сонымен қ атар, Инновациялық Еуразия университеті.

Қ азҒ ЗВИ ғ алымдары зерттеулерінің басты бағ ыты жануарлардың жұ қ палы ауруларын профилактикалау мен кү ресу мә селелері. Олардың бруцеллез, туберкулез, гельминтоздар бойынша зерттеулері республикада алдың ғ ы орындарды иеленеді (А.А.Сұ лтанов, А.С.Жұ маш, А.А.Ә бутә ліп, К.А.Тургенбаев, Л.Б. Қ ұ тымбетов и др.).

БҚ Ғ ЗИ (Гвардейский кенті, Жамбыл обл.) зерттеулері вирусологиялық бағ ытта ө рбиді де аса қ ауіпті вирустық ауруларды (оба, шешек, Ауэски ауруы, Ньюкасл ауруы т.б.) профилактикалау мен кү ресу бойынша іргелі жә не қ олданбалы ғ ылымдарда жетекші орындарды алады. Бұ л институтта жануарлар мен қ ұ стардың вирустық ауруларына қ арсы вакцина ө ндірісі қ олғ а алынғ ан (С.М.Мамадалиев, М.Б.Орынбаев, Н.Т.Битов, Б.М. Хайруллин т.б.).

Қ азақ Ұ лттық аграрлық университетінде ве­теринария мә селелері бойынша зерттеулер институт кафедралары мен ветеринариялық биотехнология ғ ылыми орталығ ында жү ргізіледі соң ғ ысының қ ұ рамына 6 ғ ылыми зертхана кіреді, соның ішінде, вирусқ а қ арсы, паразиттерге қ арсы биотехнологиялық зертханалар бар, яғ ни олардың атауларының ө зі зерттеулердің биотехнологиялық бағ ытталғ ан зерттеулер екендігін кө рсетеді (Т.С.Сайдулдин, К.Б.Бияшев, Н.Н. Ахметсадық ов т.б.).

Республикада жануарлар гигиенасы қ ұ тырық, қ ойлардың вирустық эктимасы, сальмонеллез, колибактериоз т.б. ауруларын диагностикалау, профилактикалау мен кү ресу бойынша жұ мыстар жетекші орындарғ а ие деуге толық негіз бар.

Университет қ ызметкерлері «Антиген» атты ғ ылыми-ө ндірістік кә сіпорын ашты, ол республиканың барлық малшаруашылығ ына арнап қ ұ тырық қ а жә не қ ойлардың вирустық эктимасына қ арсы т.б. диагностикалық жә не емдік-про­филактикалық препараттар шығ ару ісімен айналысады. Профессор Н.Н.Ахметсадық овтың жетекшілігінде «Ветеринария» журналын шығ ару ісі ұ йымдастырылды, ол тоқ сан аралығ ында бір рет шығ арылып отырады.

Шә керім атындағ ы Семей мемлекеттік университетінде ветеринария мә селелері бойынша зерттеулерді аграрлық факультет кафедралары ө ткізіп келеді. Бұ лардың ішінде танымалы туберкулез, бруцеллез, паразитоздар мен жануарлардың ішкі жұ қ палы емес ауруларын терапиялау сынды ең бектер (Е.О.Омарбеков, А.Байғ азанов т.б.).

С. Сейфуллин атындағ ы Қ азақ агротехникалық университетінде биотехнологиялық орталық жұ мыс жасайды мұ нда моноклоналды антиденелерді пайдалану негізінде жануарлардың инфекциялық ауруларын диагностикалаудың жаң а ә дістерін қ ұ ру бойынша терең іргелі жұ мыстар жү ргізілуде (А.Қ.Бұ лашев, С.Н.Боровиков). Факультет кафедраларында инфекциялық жә не паразитарлық ауруларды диагностикалау, профилактикалау жә не емдеу бойынша тиімді ә дістер қ ұ растыру жұ мыстары жү ргізілуде (Б.С.Майқ анов, С.Қ.Ә бдірахманов, Б.К.Ибраев).

Жә ң гір хан атындағ ы Батыс Қ азақ стан аграрлық -техникалық университетінде ветеринария бойынша зерттеулер ветеринариялық факультеттің арнайы кафедраларында жү ргізіледі (Г.Г.Абсатиров, Я.Кереев т.б.).

А. Байтұ рсынов атындағ ы Қ останай мемлекеттік университетінің ветеринариялық факультетінде ветеринариялық гигиена, листериоз, туберкулез жә не бруцеллез ауруларын профилактикалау жә не жою бойынша шаралар жү ргізу тә різді ғ ылыми зерттеулерді ерекше атап ө туге болады (В.И.Гершун, В.И.Пионтковский, П.Ш.Ибрагимов).

Ветеринариялық ғ ылым, кез келген ө зге ғ ылымдар тә різді айқ ын зерттеу мақ сатын, міндеті мен зерттеу ә дістерін ұ станады.

Барлық зерттеулер мемлекеттік, салалық, сала аралық ғ ылыми бағ дарламалар бойынша жү ргізіледі.

Қ азақ стан ветеринариясының ғ алымдары аталғ ан бағ дарламалардың барлық тү рлері бойынша зерттеулерге қ атысып келеді. Мысалы, БҚ МҒ ЗИ мен Қ азҰ АУ Қ Р «Денсаулық сақ тау саласының, ауыл шаруашылығ ының жә не ө неркә сіптің маң ызды мә селелерін шешу бойынша биотехнологияны тиімді тү рде пайдалану» мемлекеттік мақ саттық ғ ылыми-техникалық бағ дарламасы бойынша жұ мыс жасап келеді.

Қ азҒ ЗВИ мен С. Сейфуллин атындағ ы Қ азАТУ ғ алымдары Қ Р АШМ «Агроө неркә сіп саласындағ ы қ олданбалы зерттеулер» 042 бюджеттік бағ дарламасы бойынша ғ ылыми зерттеулер жү ргізіп келеді. Бағ дарламадан тыс ізденушілік, ынталы тақ ырыптар жү ргізілуі мү мкін. Ә р ғ ылыми ұ жымда тапсырма алу бойынша конкурстық таң дауғ а сә йкес тақ ырыптық жоспар жасалады, оны ғ ылыми кең ес немесе ғ ылыми-техникалық кең ес бекітеді. Ә р тапсырма бойынша жұ мыс бағ дарламасы қ ұ растырылады, оны ғ ылыми-ә дістемелік кең есте қ арастрып, ғ ылыми мекме басшысы бекітеді.

Жұ мыс бағ дарламасына тапсырманың республика бойынша жә не шет елдерде зерттелу дең гейіне қ атысты бө лімдер болуы керек; зерттеу бағ дарламалары, орындау ә діснамалары; жұ мыстарды ө ткізудің кү нтізбелік мерзімдері; пайдаланылатын материалдар, қ ұ ралдар, жабдық тар; жұ мыс атқ арушылардың ең бекақ ысы; тапсырма орындалуына қ атысатын ө зге бө лімдер мен ұ йымдар; жұ мысты аяқ тау формасы; ө ндірістік тексерістер жә не аяқ талынғ ан Ғ ЗЖ практикағ а ендіру; сметалық жұ мыс калькуляциясы.

Жұ мыс бағ дарламасы жұ мыстың барлық кезең іне жасалады (3-5 жыл), ал ә р жылғ а кү нтізбелік жоспар жасалады. Бұ л қ ұ жаттарғ а ғ ылыми жетекші жә не барлық орындаушылар қ олдарын қ ояды.

Ғ ылыми жұ мысты орындауғ а кіріспес бұ рын патенттік зерттеулер ө ткізіледі.

Зерттеу барысында ә р тақ ырып немесе тапсырма бойынша жұ мыс журналдары жү ргізіледі, онда барлық ө ткізілген зерттеулер мен қ ол жеткізілген нә тижелер жазылып отырады.

Жұ мыс журналының материалдары ғ ылыми қ орытындылар, тұ жырымдамалар жасау ү шін негіздеме болады. Журнал номерленеді, жіппен тесіліп бекітіледі, мө р қ ойылады, ол негізгі ғ ылыми қ ұ жат болып табылады. Мұ нымен қ атар, уақ ытша жазбалар, сараптамалар, акттер, жекелеген эксперименттер бойынша хаттамалар жү ргізіледі.

Ғ ылыми қ ызмет туралы есептер МемСТ талаптарына сә йкес қ ұ растырылады, оның тү рлері: аралық, жыл сайынғ ы жә не ақ тық, яғ ни зерттеу кезең інің (тапсырманың) соң ындағ ы есеп.

Ғ ылыми есеп қ ұ рылымына кіретін бө лімдер: мұ қ аба, орындаушылар тізімі, реферат, мазмұ ны, шартты белгілер терминдер анық тамасы, кіріспе, негізгі бө лім, қ орытынды, пайдаланылғ ан ә дебиет тізімі, тіркемелер. Есепті ғ ылыми мекеменің басшысы бекітеді.

Қ азақ станда ветеринариялық ғ ылымғ а қ атысты тө мендегі мамандық тар номенклатурасы (шифр) қ олданылды:

16.00.01 - Фармакология, токсикология, диагностика жә не жануарлардың ішкі жұ қ палы емес аурулары;

16.00.02 – Патология, онкология, морфология;

16.00.03 - Ветеринариялық микробиология, вирусология, эпизоотология, микологиямен микотоксикология жә не иммунология;

16.00.05 – Ветеринариялық акушерлік жә не кө бею биотехникасы;

16.00.06 - Ветеринариялық санитария, экология, зоогигиена жә не ветеринариялық -санитарлық сараптау;

16.00.09 - Паразитология.

Осы мамандық тар бойынша ветеринариялық ғ ылыми кадрлар дайындау жү ргізілді, ол жұ мыстар аспирантура, докторантура жә не ізденушілік негізде ө ткізілді. Аспирантурада оқ у мерзімі 3 жыл, сырттай оқ у мерзімі - 4 жыл, ізденушілік негіздегі ғ ылыммен айналысу мерзімі - 5 жыл. Докторантурада 3 жыл оқ иды. Докторантурағ а ғ ылыми жетістіктері бар жә не докторлық диссертация тақ ырыбы бойынша айтарлық тай зерттеу бө лігін орындағ ан ғ алымдар қ абылданады.

Соң ғ ы уақ ытта ғ ылыми кадраларды дайындау мамандарды дайындаудың кө п кезең дік дең гейі бойынша ө ткізіле бастады (бакалаврлар, магистрлер, PhD).

Диссертанттардың зерттеу жұ мыстарының тақ ырыптары мен олардың ғ ылыми жетекшілерін мекеменің ғ ылыми кең есі бекітіп отырды.

Аспиранттар, докторанттар мен бекітілінген ізденушілер жыл сайын атқ арылғ ан жұ мыстары туралы есеп беріп отырды (аттестациялаудан ө тіп отырды).

Аяқ талынғ ан ғ ылыми жұ мыстар (диссертациялар) кандидаттық жә не докторлық диссертацияларды қ орғ ау бойынша мамандандырылғ ан кең есте бұ қ аралық қ орғ ауғ а ұ сынылып отырды.

Мамандандырылғ ан диссертациялық ғ ылыми кең естер Қ Р БжҒ М бекіткен мамандандырылғ ан кең естер туралы ережеге сә йкес қ ұ рылып, қ ызмет атқ арды. Диссертацияларды қ орғ ау бойынша мамандандырылғ ан кең естер қ ұ рамына тек ғ ылым докторлары ғ ана кіре алады, осы кезде қ орғ ауғ а қ абылданатын мамандық бойынша ғ ылым докторларының саны 5 тен кем болмауы тиіс.

Ғ ылым докторы ғ ылыми атағ ына іздену бойынша диссертациялар қ орғ ауғ а қ атысты мамандандырылғ ан кең естер аталғ ан мамандық бойынша ғ ылым кандидаты ғ ылыми атағ ына іздену бойынша диссертацияларды қ орғ ауғ а қ абылдау қ ұ қ ығ ына ие болды.

Қ азақ станда ветеринариялық ғ ылымдар бойынша ү ш докторлық мамандандырылғ ан ғ ылыми кең ес жұ мыс жасап тұ рды. Қ азақ Ұ лттық аграрлық университетінде 16.00.02 – Патология, онкология, морфология, 16.00.03 - Ветеринариялық микробиология, вирусология, эпизоотология, микологиямен микотоксикология жә не иммунология сынды екі мамандық бойынша қ орғ ауғ а докторлық жә не кандидаттық диссертациялар қ абылданды.

Қ азақ ғ ылыми-зерттеу ветеринариялық институтында да 16.00.03 - Ветеринариялық микробиология, вирусология, эпизоотология, микологиямен микотоксикология жә не иммунология; 16.00.09 - Паразитология мамандық тары бойынша докторлық жә не кандидаттық диссертациялар қ орғ ауғ а қ абылданып отырды.

С. Сейфуллин атындағ ы Қ азақ агротехникалық университетінде 16.00.03 - Ветеринариялық микробиология, вирусология, эпизоотология, микологиямен микотоксикология жә не иммунология; 16.00.07 - Ветеринариялық акушерлік жә не кө бею биотехникасы мамандық тары бойынша докторлық жә не кандидаттық диссертацияларды қ орғ ауғ а қ абылдағ ан болатын.

Диссертацияларды қ орғ ау бойынша мамандандырылғ ан кең естер ғ ылыми дә режелер мен атақ тарды тағ айындап, ұ сыну бойынша Қ Р БжҒ М бекіткен ережелерді басшылық қ а алады.

Бұ л ережеде ғ ылыми атақ тар тағ айындалуы мен ғ ылыми атақ тар берудің жалпы ережелері; арнайы мамандандырылғ ан кең естер жұ мысының тә ртібі мен оларды қ ұ руғ а, олардың жұ мысына қ ойылатын талаптар; диссертацияғ а қ ойылатын талаптар; диссертацияны қ орғ ауғ а ұ сыну тә ртібі; диссертацияларды білім жә не ғ ылым саласындағ ы бақ ылау Комитетінде қ арастыру тә ртібі келтіріліп, қ арастырылғ ан.

Диссертацияларғ а келесі талаптар қ ойылғ ан:

Ғ ылым докторы ғ ылыми атағ ына іздену бойынша диссертация жү йеленіп, пайымдалғ ан, ерекше ең бек болуы керек, онда маң ызды ә леуметтік-экономикалық шешім жасалғ ан, немесе жинала келе белгілі бір ғ ылым саласындағ ы болашағ ы бар бағ ыттағ ы жаң а жетістік ретінде қ абылдана алатын іргелі ғ ылыми мә селенің шешімі келтірілуі керек.

Ғ ылым кандидаты ғ ылыми атағ ына іздену бойынша диссертация қ олданыстағ ы білім саласы ү шін айтарлық тай маң ызы бар жаң а теоретикалық міндет шешімі келтіріліп жасалынғ ан немесе маң ызды қ олданбалы міндетті шешуге бағ ытталынғ ан техникалық, экономикалық, технологиялық жә не ө зге ә леуметтік маң ызы бар қ ұ растырылымдарды автор ғ ылыми негізделінген тү рде пайымдағ ан ғ ылыми ең бек тү рінде болуы керек.

Диссертация жеке жазылғ ан квалификациялық ғ ылыми ең бек болуы міндет.