Жерге ол параллел сәулелерге, шығуыларға шоққа түрде келіп жатыр қалай

Шексіздіктен. Жер бетке шуақ ты сә улеленулер тө тесінің қ ұ йылуы немесе атмосферада кез келген дең гейге энергетической жарық тық пен бейнеленіп жатыр - артында тү сетін сә улелі энергиялар санмен Ауданда бірлікке уақ ыттың бірлікті. Шуақ ты сә улеленулер тө тесінің максимал қ ұ йылуы алаң ғ а тү седі, перпендикуляр шуақ ты сә улелерге. Энергетическая жарық тығ ы барлығ ын қ алғ ан жағ дайларына Кү ндері биіктігімен анық талады алаң нан бетпен шуақ ты сә уле қ ұ растыратын бұ рыштың синуспен

S’=S sin hc (1.8)

Алаң дар S (энергетическая жарық тығ ы жалпы алғ анда жағ дайғ а жеке

Ауданғ а, перпендикуляр шуақ ты сә улелерге) So тең. Тө тесінің ағ ыны

Кө лденең алаң ғ а келетін шуақ ты сә улеленуге, инсоляциямен деп аталып жатыр.

1.9 сурет – шуақ ты сә улелер Ө ту арасымен

Жер атмосфераны

Атмосфера арқ ылы ө тіп, тө тесі шуақ ты сә улелену атмосфералық газды молекулалармен себу нә сілдердің тарттырып жатыр жә не тозаң (рис.1.9) қ оспаларды. Сейілуде жолда электромагнитті толқ ынның таралулары болғ ан бө лшек, энергия ү здіксіз қ ылғ ады жә не барлық бағ ыттар переизлучает оның бойынша. Нә тижеде нақ тылы бағ ытта жү ретін параллел шуақ ты сә улелер ағ ыны, барлық бағ ыттар переизлучается бойынша.

Рассеяние происходит на всех длинах волн электромагнитного излучения, но его интенсивность определяется соотношением размера рассеивающих

частиц и длин волн падающего излучения. В абсолютно чистой атмосфере,

где рассеяние производится только молекулами газов, размеры которых

меньше длин волн излучения, оно подчиняется закону Рэлея, который гласит,

что спектральная плотность энергетической освещенности рассеянной радиации обратно пропорциональна четвертой степени длины волны рассеиваемых лучей

Dλ =a Sλ /λ 4 (1.9)

Sλ қ айда - тө тесінің энергетической жарық тық тары спектрлік тығ ыздық

Толқ ындан ұ зындық пен сә улеленулер λ,

Dλ - алаң ғ асар сә улеленулер энергетической жарық тық тар спектрлік тығ ыздық сол толқ ындар ұ зындық пен,

Ал - пропорционалдық тар коэффициент.

Рэлейден заң мен сә йкестікте, қ ызыл сә улелер, алаң ғ асар сә улеленуде толқ ындардың кө п қ ысқ а ұ зындық тары басым болып жатыр, екі ретке будучи ұ зын кү лгіл, 14 рет аз бытырап жатыр.

Инфрақ ызыл сә улелену ө те болмашы бытырап жатыр. Санайды, не сейілуге шуақ ты сә улеленудің 26� бщего ағ ынның жанында душар болып жатыр, 2/3 бұ л сә улеленулер жер бетке келіп жатыр. Себебі алаң ғ асар сә улелену шуақ ты дисктен емес тү сіп жатыр, ал барлық кө к кү мбезіден, біресе оның

Энергетическую жарық тық кө лденең бетте ө лшейді.

Алаң ғ асар сә улеленулер энергетической жарық тық тар ө лшемдер бірлікпен

Келіп жатыр кВт/м2 Вт/м2 немесе.

Егер сейілу бө лшектерде болса жатыр, мө лшерлес толқ ындардан ұ зындық тармен

Сулар) мұ здың жә не тамшының (тозаң қ оспалар, кристаллдары шығ арулар

Сейілу Рэлейдің заң ғ а бағ ынбайды жә не алаң ғ асар сә улеленулер энергетическая жарық тық кері пропорционал тө ртінші емес бола тү сіп жатыр, ал толқ ындардың ұ зындық тардың кіші дә режелерге - т.е. Сейілуге максимум кө п ауыстырылып жатыр

Спектр ұ зын толқ ынды бө лігі. Атмосферада ү лкен мазмұ нда

Сейілу ірі бө лшектердің диффузиялық шағ ылысумен алмасады,

Сә уленің ағ ыны айналармен сияқ ты бө лшектермен шағ ылысып жатыр, спектрлік қ ұ рамсыз ө згеріссіз. Болғ андық тан ақ сә уле қ ұ лап жатыр, біресе жә не шағ ылысып жатыр ол дасы ақ сә уленің ағ ыны. Аспандарғ а тү ске нә тижеде ақ шыл бола тү сіп жатыр.

Сейілумен екі қ ызық ты қ ұ былыстар сабақ тас - бұ л аспандар кө гілдір тү с жә не

Алакө лең ке. Аспандар кө гілдір тү с - бұ л ең ауаның тү сі, мерзімді

Сейілумен онда шуақ ты сә улелердің. Себебі сейілуге таза аспанда

Рэлейдің заң ғ а бағ ынып жатыр, біресе алаң ғ асар сә улеленулер энергиялар максимум,

Аспан тө беден жү ретін, кө гілдір тү ске дә л келіп жатыр. Кө гілдір тү с

Ауаның кө руге болады, кө рінген тү кпір заттар қ арап

Кө гілдірлеу тү тінмен оранғ ан. Биіктікпен, ауа тығ ыздық кішірейту шара бойынша, аспандар тү сі қ ара бола тү сіп жатыр жә не қ абадай-кө к ө теді, ал стратосферада - кү лгіл. Не кө бірек қ оспалардың атмосферада болып жатыр, сол спектр ұ зын толқ ынды сә улеленулер кө бірек енші шуақ ты

Сә улені, сол аспан белесоватее бола тү сіп жатыр.

Ө те қ ысқ а толқ ындардың сейілудің аржағ ынан тө тесі шуақ ты сә улелену

Бұ л диапазонның толқ ындармен жарлыланып жатыр, сондық тан тө тесіде энергиялар максимум

Сә улеленулер сары бө лікке ауыстырылып жатыр жә не шуақ ты дискке боялып жатыр

Сары тү с. Сейілуде Кү ндерде аласа бұ рыштарда ө те болып жатыр

Қ арқ ынды, электромагнитті спектр ұ зын толқ ынды бө лікке ауыстырылып,

Ә сіресе кір басқ ан атмосферада. Тө тесінің максимум шуақ ты

Сә улеленулер қ ызыл бө лікке ауыстырылып жатыр, шуақ ты диск қ ызыл бола тү сіп жатыр, жә не

Жарық сары-қ ызыл батулар пайда болып жатыр.

Кү ндерден батудан кейін қ араң ғ ы айтар-айтпаста емес, ұ қ сас таң ертең басталып жатыр,

Жер беттер пайда болуғ а дейін кейбір уақ ыттың жарық артына бола тү сіп жатыр

Шуақ ты дискті. Шуақ ты дискте жоқ тық та толық емес қ араң ғ ылар бұ л қ ұ былыс кешкі жә не ертең гі алакө лең кенің атауы алды.

Себеппен кө кжиектің астында болғ ан Кү нмен жарық бұ л келіп жатыр, атмосфералар жә не сейілу биік жіктердің олармен шуақ ты сә уленің. Кү н тө менде кө кжиектің бұ зылып кеткенше, созылғ ан астрономиялық алакө лең ке танып біледі 180 жә не осылай қ араң ғ ы бұ л бола бастайды, не айырып таныхатын ең ә лсіз жұ лдыздар болып жатыр. Бірінші бө лік кешкі астрономиялық алакө лең кені жә не ертең гі астрономиялық алакө лең кенің соң ғ ы бө лік азаматтық алакө лең кемен деп аталып жатыр, Кү нде тө менде емес 80 кө кжиектің астына жидіп жатыр. Астрономиялық алакө лең кенің ұ зақ тық жерден кең діктен тә уелді болып жатыр. Экватордың ү стінде олар қ ысқ а, 1 сағ атқ а дейін, шамалы кең діктерде 2 сағ аттың қ ұ рап жатыр. Кешкі алакө лең кеге жазғ ы маусымғ а биік кең діктерде ертең гі қ осылып жатыр, ақ тү ндер қ ұ растырып.

Шуақ ты сә улеленулер тө тесінің ағ ыны кө кжиектің ү стінде Кү ндерден биіктіктен тә уелді болып жатыр. Сондық тан шуақ ты сә улеленулер ағ ын ағ ымғ а кү ннің бастапқ ыда

Тез, сонан соң тү ске дейін Кү ндерден шығ ыстан ақ ырын ө сіп келе жатып жатыр жә не бастапқ ыда

Ақ ырын, сонан соң Кү ндерге батуғ а дейін тү стен тез азаю жатыр. Бірақ

Ағ ымғ а кү ннің атмосфералар мө лдірлігі ө згеріп жатыр, сондық тан сә улеленулер тө тесінің кү ндізгі жү рісі қ исық байсалды емес, ал ауытқ улар алып жатыр. Бірақ орташа артында

Ағ ымғ а кү ннің сә улеленулер ө згерістері бақ ылаулардың ұ зақ мерзімі байсалды қ исық тү р алып жатыр. Жер бет негізгі бө лік ү шін шуақ ты сә улеленулер тө тесінің энергетическая жарық тығ ы ағ ымғ а жылдың маң ызды ө згеріп жатыр, не Кү нден биіктіктен ө згерістермен сабақ тас.

Перпендикуляр бетке сә улелену тө тесі сияқ ты ең тө менгі мә н солтү стік ми сың ары ү шін, солай инсоляциялар желтоқ санғ а дә л келіп жатыр, максимал - жазғ ы мерзімге емес, ал ауа конденсациялар ө німдермен кем лайланғ ан кезде, кө ктемге жә не аз тозаң ды. Желтоқ санда Мә скеуде Орташа жарты кү ндік энергетическая жарық тық қ ұ рап жатыр 0, 54, сә уірге 1, 05, маусым-шілдеге 0, 99 кВт/м2 86-0,. Тә уліктік сә улеленулер тө тесінің мә ндері максимал жаздыкү ні, шуақ ты жарқ ырауда максимал ұ зақ тық та.

Шуақ ты сә улеленуден тө тесіден максимал мә ннен аз ө сіп жатыр

Кү ндерде биіктікте кең діктерді, ө суде қ арамай кемумен. Бұ л сабақ тас сол, сол

Оң тү стік кең діктерде ауаның ылғ ал сақ тау жә не шаң басқ андығ ы ө сіп жатыр.

Сондық тан максимал мә ндерге экваторда қ ұ рап жатыр сә л кө бірек

Шамалы кең діктердің максимум. Наибольшие Жерде жылғ ы мә ндер

Шуақ ты сә улеленулер тө тесінің Қ антта байқ алып жатыр - дейін 10 кВт/м2 1,.

Сә улеленулер тө тесінің кірістің маусымды айырмашылық тары келесі. Жазғ ы

Шуақ ты сә улеленулердің тө тесінің наибольшие мә ндердің мерзімдің астына байқ алып жатыр

Жазғ ы ми сың арылар 30-400 кең діктер, мә нге экваторғ а жә не полярлық шең берлерге

Шуақ ты сә улеленулер тө тесінің азаю жатыр. Шуақ ты сә улелену тө тесі кішірейту жазғ ы ми сың ары ү шін полюс ептеген, қ ысқ ы - ол тең нө лге бола тү сіп жатыр. Шуақ ты сә улеленулер тө тесінің жазғ ытұ ры жә не кү зде максимал мә ндері 10-200 кө ктемдегі ми сың арыларғ а байқ алып жатыр жә не 20-300-осеннего.

Сә улеленудің максимал мә ндің тең іздің дең гейдің ү стінде биіктікпен атмосфера оптикалық жуандық кішірейту себепті ө сіп жатыр: биіктіктерге ә рбір 100 метрлерге тропосферада сә улеленуде шамағ а ө сіп жатыр

0, 14 кВт/м2 007-0,. Жазып алынғ ан сә улеленулер максимал мә ндер

Тауларғ а, қ ұ райды 19 кВт/м2 1,.

Кө лденең бетке ағ ымғ а кү ннің ө згеріп жатыр тү сетін алаң ғ асар сә улелену: тү ске дейін ө сіп жатыр жә не кейін азаю жатыр

Тү сті. Алаң ғ асар сә улеленулер ағ ынның шамасы кү нден ұ зақ тық тан бү тін тә уелді болып жатыр жә не кө кжиектің ү стінде Кү ндер биіктіктері, жә не мө лдірліктің (кішірейтудың атмосфераның мө лдірліктің сейілуге) ү лкеюге алып келіп жатыр. Сонымен қ атар, ө те кең шектерде алаң ғ асар сә улелену бұ лттылық тан тә уелділікте ө згеріп жатыр. Сә улелену бұ лттармен шағ ылғ ан сонымен бірге бытырап жатыр. Бытырап жатыр жә не сә улелену қ армен шағ ылғ ан, не қ ыстыгү ні оның еншіні ү лкейтіп жатыр. Орташа бұ лттылық та алаң ғ асар сә улелену кө п не екі ретке алынады

Алаң ғ асар сә улелену сә улеленуді тө тесіні маң ызды толық тыра алады,

Ә сіресе аласа Кү нде. Алаң ғ асар сә уле себепті барлық атмосфера

Кү ндіз жарық тар кө збен қ ызмет кө рсетіп жатыр: кү ндіз жарық шуақ ты сә улелер тікелей қ ұ ламағ ан жерде, жә не Кү нді бұ лттар бү ркеме кезде, сонда.

Алаң ғ асар сә улелену жер беттің тек қ ана жарық тығ ын, қ ыздыруын ү лкейтеді. Алаң ғ асар сә улеленулер шамалар жалпы алғ анда аз, тө тесіге сияқ ты емес, бірақ шамалардың рет сол. Тропиялық жә не орташа кең діктерде алаң ғ асар сә улеленулер шама сә улеленуге тө тесіге мә ндерге екі ү штен бірге дейін жартыдан қ ұ рап жатыр. 50-600 олардың мә ндеріне жақ ын, ал жақ ын полюс алаң ғ асар сә улелену басым болып жатыр.

Жер бетке келетін барлық шуақ ты сә улеленуді, жиынтық шуақ ты сә улеленумен деп атап жатыр.

Q = S sin hc + D (1.10)

S қ айда - сә улеленулер тө тесінің энергетическая жарық тығ ы,

Hc - Кү ндер биіктік,

D - алаң ғ асар сә улеленулер энергетическая жарық тық.

Бұ лтсыз аспанда жиынтық шуақ ты сә улелену тә уліктік алып жатыр

Максимуммен тү стің жә не жылғ ы жү рістердің жанында максимуммен жү ріс жаздыкү ні.

Кү ндер диск жабылатын емес ішінара бұ лттылық, бұ лтсыз аспанмен салыстыру бойынша жиынтық сә улеленуді ү лкейтіп жатыр, толық бұ лттылық, керісінше, оның азайтып жатыр. Орташа, бұ лттылық сә улеленуді азайтып жатыр. Сондық тан жиынтық сә улеленулер жаздыкү ні кіріс дополуденные сағ атқ а кө бірек, послеполуденные жә не жылғ а бірінші жартығ а кө бірек, екінші сияқ ты емес.

Жер шар бойынша жиынтық сә улеленуден мә ндерден бө луден зоналық шалқ ып жатыр, не атмосфералар жә не бұ лттылық тар мө лдірліктері ық палмен ұ ғ ындырып жатыр. Жиынтық сә улеленудің максимал жылғ ы мә ндері 84 * 102 қ ұ райды –92 * 102 МДж/м2 жә не Солтү стік Африкаларғ а шө лдерде байқ алып жатыр. Жиынтық сә улеленуден мә ннен ү лкен бұ лттылық пен приэкваториальных ормандардың облыстардың ү стінде баяулан 42 * 102 дейін –50 * 102 МДж/м2. Жиынтық сә улеленуге мә нге обоих ми сың арыларғ а биігірек кең діктерге кеміп жатыр, 60-й параллелдің 25 * 102 астында қ ұ рап –33 * 102 МДж/м2. Бірақ содан соң ы жаң адан ө сіп жатыр - аз Арктиканың ү стінде жә не едә уір - Антарктиданың ү стінде материкке орталық бө ліктерде 50 * 102 қ ұ рап жатыр –54 * 102 МДж/м2. Жиынтық сә улеленудің бү тін мә ндің мұ хиттердің ү стінде тө менде, кептіренің лайық ты кең діктердің ү стінде сияқ ты емес.

1.10 сурет - шуақ ты сә улеленулер Бө лу

Бетте Жерлер кВтч/г,

Жиынтық сә улеленуде наибольшие мә ндерге желтоқ санда Оң тү стік (8 * 102 ми сың арыларғ а шө лдерде атап ө тіп жатыр –9 * 102 МДж/м2). Экватордың ү стінде

Жиынтық сә улеленулер мә ндер 3 * 102 дейін тө мендеп жатыр –5 * 102 МДж/м2. Солтү стік ми сың арыда сә улелену полярлық аудандарғ а тез кеміп жатыр жә не артында

Полярлық айнала тең нө лге. Оң тү стік ми сың арыда жиынтық сә улелену

50-600 ю.ш дейін оң тү стікке кеміп жатыр. (4 * 102 МДж/м2), ал 13 * 102 дейін содан соң ы ө сіп жатыр

Антарктидаларғ а орталық та МДж/м2.

Жиынтық сә улеленуде наибольшие мә ндерге шілдеде (артық солтү стік - шығ ыс Африканың жә не Аравиялық тү бектің ү стінде 9 * 102 МДж/м2) байқ алып жатыр. Жиынтық сә улеленудің мә ндің экватор облыстың ү стінде аласалау жә не тең желтоқ сан. Тропиктен солтү стікке жиынтық сә улелену 600с.ш. дейін ақ ырын кеміп жатыр, ал Арктикада 8 * 102 МДж/м2 дейін содан соң ы ө сіп жатыр.

Оң тү стік ми сың арыда экватордан жиынтық сә улелену оң тү стікке тез кеміп жатыр, полярлық шең берде нө лдік мә ндердің жетіп.

Бетке тү суде жиынтық сә улелену топырақ тарғ а жоғ арғ ы нә зік жікте ішінара қ ылғ ып жатыр немесе суды жә не жылу ө теді, ал

Ішінара шағ ылысып жатыр. Шуақ ты сә улеленуден шағ ылысулардан шарттардан жер

Беттер шамамен бейнеленіп жатыр альбедо, тең қ атынасқ а

Жиынтық сә улеленуге) келетін ағ ынғ а шағ ылғ ан сә улеленулер.

А = Qотр / Q (1.11)

Теория жағ ынан алғ ан мә ндерден 0 (абсолютті қ ара ө згере альбедо алады

1 (абсолютті ақ бетке) дейін бет). Бар материалдар

Бақ ылаулардың кө рсетіп жатыр, не альбедо астына тө селген беттердің шамалар кең шектерде ө згеріп жатыр, жә не де олардың ө згерістері ә р тү рлі беттердің шағ ылдыру қ абілеттіліктер мә ндердің дерлік толық ық тимал интервалы қ амтып жатыр. Эксперименталді зерттеулерде барлығ ын таралғ ан табиғ и астына тө селген беттері альбедо дерлік ү шін мә ндер тапғ ан. Бұ л зерттеулер бә рінен бұ рын кө рсетіп жатыр, не кептіреде жә не су қ оймаларда шуақ ты сә улеленулер жұ тулар шарттары елеулі ө згешеленіп жатыр. Наибольшие мә ндер таза жә не қ урап қ алғ ан (90-95 қ ар ү шін альбедо байқ алып жатыр бірақ себебі қ ар Жамылғ ы сирек совершенно болып жатыр

Таза, біресе жағ дайларғ а кө пшілікте альбедо қ ардың орташа мә ндер 70- тең

80 Ү шін дымқ ыл жә не бұ л мә ндер кір басқ ан қ ардың ә лі тө менде - 40-50

Ө зіндік кейбір шө л аудандарғ а кептірелерге бетте наибольшие альбедо қ арда жоқ тық та бет қ у кө лдердің) (тү п кристалды тұ здардың жікпен жабылғ ан. Бұ л шарттарда 50 Біршамасы қ ұ мды шө лдерде альбедо аз мә ндер мә н альбедо алып жатыр. Аз альбедо қ урап қ алғ ан топырақ тар Альбедо дымқ ыл топырақ тар. Мә н дымқ ыл қ ара топырақ тар ү шін шекті малые шамалар альбедо қ ұ рап жатыр - шылқ ығ ан ө сімдік Жамылғ ымен 5 Альбедо табиғ и беттердің салыстырмалы ептеген шектерде ө згеріп жатыр - 20-25При бұ л альбедо орманғ а 10 дейін (ә сіресе қ ылқ ан жапырақ) жағ дайларғ а кө пшілікте аз, альбедо шалғ ындық ө сімдіктерлер сияқ ты емес.

Су қ оймаларда сә улеленулер жұ тулары шарттары шарттардан айырмашылығ ы болып жатыр

Кептірелерге бетте жұ тулар. Таза су салыстырмалы мө лдір ү шін

Енетін қ ысқ а толқ ынды сә улеленулерді, не шуақ ты сә улелер себепті Сондық тан шуақ ты сә улеленулер жұ тулар процессі Кү ндерден биіктіктен тә уелді болып жатыр. Егер ол биік тұ рыса - келетін сә улеленулер тү бегейлі бө лік суларғ а жоғ арғ ы жіктерге кіріп жатыр жә не, негізгі,

Қ ылғ ып жатыр. Сондық тан альбедо су беттер біріншісілер қ ұ рап жатыр

Биік Кү нде пайыздың бірліктері, ал аласа альбедо Кү нде

Пайыздарғ а бірнешесі ондық тарларғ а дейін ө сіп жатыр.

Альбедо жү йелер «жер-Атмосфера кө п кү рделі табиғ атты» алып жатыр.

Шуақ ты сә улеленуге атмосферағ а келетін атмосфераларғ а кері ыдырауларғ а нә тижеде ішінара шағ ылысып жатыр. Сә улеленуде тү бегейлі бө лікте бұ лттарда бар болуда олардың бетінен шағ ылысып жатыр. Альбедо бұ лттардың олардың жігінен жуандық тан тә уелді болып жатыр жә не орташа 40-50При толық қ ұ рап жатыр немесе альбедо жү йелер бұ лттардың ішінара жоқ тық қ а «жер-Атмосфера альбедо ең жер беттен» маң ызды тә уелді болып жатыр.

Географиялық бө лулер сипат планетарлық серіктерден бақ ылаулар альбедо бойынша Солтү стік жә не Оң тү стік ми сың арылармен альбедо биік жә не орташа кең діктермен арасында маң ызды айырмашылық тар кө рсетіп жатыр. Наибольшие мә ндерге тропиктерде шө лдердің ү стінде альбедо байқ алып жатыр, мұ хиттердің Орталық Американың жә не айдындардың ү стінде ү стінде конвекциялық бұ лттылық та аймақ тарда. Оң тү стік ми сың арыда, айырмашылық тан Солтү стік, кептіре жә не тең із кө п қ арапайым бө лу альбедо себепті зоналық жү ріс байқ алып жатыр. Ө те биік мә ндер полярлық кең діктерде альбедо болады.

Сә улеленулер ө те ие бол бө лік, шағ ылғ ан жер бетпен жә не

Бұ лттардың жоғ арғ ы шекарамен, дү ниелік кең істікке жү реді. Сонымен бірге жү реді жә не

Алаң ғ асар сә улеленулер ү штен бір. Қ атынас ғ арышқ а кететін шағ ылғ ан жә не

Атмосферағ а тү сетін шуақ ты сә улеленуге ортақ санғ а алаң ғ асар сә улеленулер, планетарлық альбедо Жерлерді атау кө терiп апарады немесе альбедо Жерді. Оның мә н 30 Негізгі бө лікке бағ алап жатыр бұ лттармен шағ ылғ ан сә улелену планетарлық альбедо қ ұ рап жатыр.

1– Кү ндер қ ысқ а толқ ынды шығ арулары бө лу; 2 - Жерлер ұ зын толқ ынды шығ арулары бө лу

1.11 сурет - Спектрлік бө лу қ ысқ а толқ ынды жә не

Ұ зын толқ ынды шығ аруларды

Жерлерге Кү ндерге жә не ұ зын толқ ынды шығ аруларғ а қ ысқ а толқ ынды шығ аруларғ а спектрлік бө луге рис.1.11 тебетейғ ан. Кү рішке. 1.9 процесстер Жер жылғ ы радиациялық баланс атмосфера арасымен шуақ ты шығ аруда ө туде болып жататын.

Атмосфераларғ а ­ нюю шекарағ а жоғ арығ а келетін 100 � олнечной сә улеленуге жатқ ызғ ан суретте келтірғ ан радиациялық баланс 1.12.

Ал — қ ысқ а толқ ынды шуақ ты сә улелену;

Жерлер б — ұ зын толқ ынды сә улелену

1.12 сурет - Жерлер Жылғ ы радиациялық баланс

Жер жә не Кү ндер 1.5 Геометрия.

Жер солтү стік жә не оң тү стік полюс нү ктелермен белгі қ ойылғ ан ө з (рис.1.13) ө стің 24 ч айналасында артында айналып жатыр S N жә не. Жерлер перпендикуляр экватор тұ рғ ылары ө с. Кү рішке. 1.13 нү ктеден - Жердің орталығ ы. Жерлерге бетте Р нү кте кең дікпен  жә не  ендікпен бейнеленіп жатыр. Шама  оң оң тү стікте экватор солтү стіктеу экватордың, нү ктелер отрицательна- ү шін жататын нү ктелер ү шін. Ендік  оң Гринвичтен шығ ысқ а (Ұ лыбритания). Р нү кте арқ ылы оң тү стікке солтү стіктен салынғ ан тік тұ рғ ы - жергілікті меридиальная тұ рғ ы. Нү ктелер Е. жә не кү рішке G. 1.13– нү ктелер сол болатын экваторда ендікті, не жә не нү кте Р жә не Гринвич бойынша.

Сан есеп айырысулар ү шін осы нү ктеде кө лбеген жә не кө лденең бетте шуақ ты сә улелердің қ ұ лаулар қ ажетті білу бұ рыштары шуақ ты энергиялар тү сетін. Кейбір нү ктелер жағ дай ал жер бетте ү ш негізгі бұ рышпен анық талып жатыр -  (рис.1.14) бұ рышпен кең дікпен , септеумен  жә не сақ шымен

 кең дік - бұ л нү ктені жалғ астыратын сызық пен арасында бұ рыш ал Жерден орталық пен жә не экваторғ а тұ рғ ығ а оның проекциямен.

 бұ рыш сақ шы - бұ л сызық пен проекциямен арасында экватор тұ рғ ыда ө лшенген бұ рыш АО жә не Жер жә не Кү ндер орталық тар жалғ астыратын сызық тар проекциямен. Декреттік жә не шуақ ты уақ ытта) сә йкес келуде шуақ ты тү ске  = 0 бұ рыш.

 Кү ндер септеу - бұ л Жер жә не Кү ндер орталық тар жалғ астыратын сызық пен арасында бұ рыш, жә не экваторғ а тұ рғ ығ а оның проекциямен.

1.13 сурет - ө з ө стің айналасында Жерлер ү ндеулері Схемасы

Бір рет ә рбір 24 ч Кү н меридиальную тұ рғ ығ а тигізеді. Бұ л – осы ендікті болатын барлығ ын нү ктелері ү шін шуақ ты уақ ыт бойынша тү с. Шуақ ты уақ ыт бойынша тү с он екісі сағ атпен міндетті тү рде дә л келмейді, болғ андық тан сағ ат осылай біртұ тас белдіктермен сақ шылармен деп атахатын шектердегі 15о ендік жер ү лкен кең істіктер ү шін қ ойылғ ан деп атахатын декреттік уақ ыт кө рсетіп жатыр. “жазғ ы уақ ытқ а” сағ аттың аудармасы

1- экватор тұ рғ ы; 2 – меридиальная тұ рғ ы

1.14 сурет - кең діктер  жә не  ендіктер анық таулары Схемасы

Білдіреді, не шуақ ты жә не декреттік уақ ыт не 1 ч кө п ө згешелене алады. Кө п сол, мерзім арасында шуақ ты полднями қ ұ рамағ ан жер орбитаның эллиптикалығ ы алып келеді айнытпай 24ч, бірақ орташа бұ л интервал қ ұ рап жатыр 0000 ч 24,. Тү зету аспайды 15 мин. Нү ктеде  бұ рыш сақ шы бұ рыш Р бар, Жерге полдня шуақ ты сә ттен қ айрылып жатыр. Себебі Жер (360о/24 ч) = 15о артында 1ч қ айрылып жатыр, біресе бұ рышты сақ шы ө рнекпен анық талып жатыр

w = (15^оч^-1)(t_solar –12 ч) = (15^оч^-1)× (t_zone-12ч)+w_eq+(y₀ - y_zone), (1.12)

Қ айда tsolar жә не жергілікті шуақ ты жә не декреттік уақ ыт tzone- бойынша, сағ атта);

Полдню tzone сә йкес келген кезде, Кү н болатын  0.- ендік шуақ ты жә не декреттік уақ ыт дә л келген кезде.

Малым тү зету мү шемен менсінбеуге  eq жиі барлық болады. (1.12) бұ рыш бойынша  оң кешке жә не теріс ертең гі сағ атқ а.

Уақ ыт анық тау ү шін шын шуақ ты т.е полдня,. Тү с басталғ ан кезде, уақ ытқ а жә не Кү н болады айнытпай оң тү стікте, уақ ыттың қ ажетті білу тең деуі (оң немесе маң ызды қ осу керек теріс тү зету немесе сағ атпен) бір қ алыпты жү ретін кө рсетхатын орташа шуақ ты уақ ыттан алу керек. Табл. Уақ ыттың Кү ндер жә не тең деуі септеулер бұ рыштың айлық ө згерістері 1.1 келтірғ ан.