Студопедия

Главная страница Случайная страница

КАТЕГОРИИ:

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






Дәріс тезисі. 1.Психология тарихы ғылым ретінде.Психология адам жайлы ең негізгі ғылымдардың бірі






1.Психология тарихы ғ ылым ретінде. Психология адам жайлы ең негізгі ғ ылымдардың бірі. Оның пайда болуы адамғ а жә не оның іс-ә рекетіне деген қ ызығ ушылық пен шартталғ ан. Алғ ашқ ыда психология діни наным-сенімдермен, мифтер, аң ыздармен байланысты болғ ан. Ерте заманда пайда болып, ғ асырлар бойы соқ ыр сенім-нанымдармен кейбір зиялылардың кө зқ арастарында насихатталып келген тү сініктер бойынша, адамда тә ннен тә уелсіз «жан» болады, мә ң гі бақ и жасайтын жан адамның барлық психикалық тіршілігінің иесі де, себепшісіде. Жан туралы осындай жалғ ан тү сініктің болуы алғ ашқ ы адамдардың табиғ ат сырларын дұ рыс тү сіне алмауына байланысты болды.

Психология психологияғ а қ атысты жә не оның салаларына қ атысты теориялар негізін қ арастырады. Бұ л оның психология ғ ылымындағ ы орыны мен ролін айқ ындайды. Психология бұ л жү йенің жалпы теориялық, методологиялық бө лімі.

Психология психологияның бір бұ тағ ы ретінде қ арастырылады, бірақ жалпы психология психологияның бағ аны болып табылады.

Психика ежелгі грек сө зі «жан» деген мағ ананы білдіреді. Тек қ ана жан емес, сонымен бірге «тұ лғ а» деген мағ ананы білдіреді.

Психика – ішкі дү ние процестерінің қ алыптасуы (сырқ ы дү ниенің моделі).

Психика - ішкі дү ниенің мазмұ ны жә не процестердің жандануы.

Психика - ә рекетті ұ йымдастыру, жү зеге асыру, басқ ару процесі.

Психология мектептері шең берінде психологияның зерттеу пә ні бір келкі емес. Карл Юнг бойынша: «Психика, ғ ылыми бақ ылау жә не бағ алау объектісі бола отырып, оны бағ алауды жү зеге асыратын субъектісі, қ ұ ралы да болады».

2.Психология тарихының кезең дері. Адамзат мә дени тарихында оның негізін салып, қ алағ ан адамдардың есімдері қ алғ ан.

Гиппократ, одан кейін Гален темперамент жайлы теориялардың іргесін салушылар.

Платон жә не Аристотель адамды қ оғ ам ө мірін ұ йымдастыруда белгілі орыны бар азамат бейнесі ретінде сипаттап берді.

Теофраст – адамның қ оршағ андармен байланысын кө рсетті.

Платон біздің заманымызғ а дейін сақ талып келген, психиканы: ақ ыл, сезім, ерікке бө ліп берді.

Аристотель ежелгі жан туралы ілімдерді қ арастырып, жү йеледі. Оның «Жан» туралы шығ армасы адам психикасын жалпылап кө рсеткен теория болды.

«Психология» термині ХVІ ғ асырдың аяғ ында пайда болды. 1590жылы ГОКЛЕНИУС-тың алғ аш «психология» атты кітабы жарық кө рді. 1594 жылы оның шә кірті Гасман осы атаумен екінші кітап шығ арды.

Параллелді тү рде басқ а ғ ылымдар шең берінде: философия, дінтану, тарих, заң тану, экономикада психология жайлы білімдер жинақ талып жатты. Кө птеген философтар сонымен қ атар психологта болды. Олардың қ атарында Френсис Бэкон, Джон Локк, Бенедикт Спиноза, Иммануил Кант, Георг Гегель жә не т.б.

Олардың кейбіреулері психологиялық жұ мыстар жазды:

Георг Гегель- «Жан феноменологиясы жә не жан философиясы»;

Иммануил Кант- «Прагматикалық кө зқ арастағ ы антропология»;

Адам Смит – «Адамгершілік сезімдер теориясы» атты психологиялық тамаша ең бектер жазды.

Басқ а ойшылдар мысалы, Рене Декарт тек қ ана психологиялық шығ армалар мен ғ ана емес, сонымен бірге психологиялық даму жолдарын анық тау идеяларымен де танымал болды.

Рене Декарттың ә серінен психология Зигмунд Фрейдке дейін сана психологиясы ретінде дамыды.

Психологиядағ ы эмоция теориясының дамуында Бенедикт Спинозаның ең бегі де орасан зор.

ХІХ ғ асырда психология ғ ылымы қ арқ ынды дами бастады. Осы кезең де психология бойынша кө птеген кітаптар мен қ ұ ралдар жарық кө рді.

1834жылы Ресейде аймақ тық «Адам сипаты» атты 677беттен тұ ратын Александр Иванович Галичтің психологиялық ең бегі жарық кө рді.

ХІХ ғ асырдың ортасынан бастап психологияда эксперимент орын алады. Алғ ашқ ы психологиялық экспериментті неміс психофизиологтары Эрнст Вебер жә не Густав Фехнер 1840 жылдан 1855 жыл аралық тарында жү зеге асырды. Олардың тә жірибелерінің негізінде қ абылданатын сигналдардың кү ші мен тү йсінетін тү йсіктің қ арқ ындылығ ының сандық тә уелділігі анық талады.

ХІХ ғ асырдың екінші жартысында психология ғ ылымының кең кө лемді дамуын ғ ылыми психологияның негізін салушылардың бірі, неміс психологы Вильгельм Вунд ұ сынды.

Оның жоспары зерттеудің екі бағ ытын қ амтыды:

1. Индивидуалды сана талдауы «зерттелушінің эксперименталды бақ ыланатын ө зіндік бақ ылауы);

2. Мә дениет, миф, ә р халық тың адамгершілігінің психологиялық аспектілерін зерттеу.

Зерттеудің бірінші бағ ыты: «Физиологиялық психология», екінші бағ ыты «Халық тар психологиясы» атауларына ие болды.

В.Вундттың ең бектерінің қ атарына 1879 жылы Лейпциг қ аласында Ә лемдегі алғ ашқ ы психологиялық лабораторияны ашуы жатады. Ол соң ынан ғ ылыми зерттеу институтына айналды. Онда кө птеген атақ ты психологтар, соның ішінде атақ ты Ресей психологы жә не психиатры Владимир Михайлович Бехтерев білім алды. ХІХ ғ асырдың аяғ ынан бастап психологияда бірнеше ғ ылыми мектептер пайда бола бастады.

Ең алғ аш психологияның пә ні мен міндеттерін басқ аша қ ойғ ан психоанализ немесе Фрейдизм болды. Психоанализ психологияның пә ні ретінде адам психикасының санасыздық механизмдерін зерттеді. Фрейдтің ойынша, адамдар иррационалды жә не аморалды кү штермен басқ арылады. Олардың мінез-қ ұ лық тары ішкі кү штермен: инстинкттер, тү рткілер, қ ажеттіліктіліктермен басқ арылады. Бұ л тү рткілер санасыз. Бұ лардың арасында ү немі ө здігінен шеше алмайтын қ ақ тығ ыстар болады. Адамның мінез-қ ұ лқ ын ө згертудің негізгі ә дісі психотерапия. Психоанализ тұ жырымдамасы бойынша адам кемелденбеген, азап шегуші. Фрейдизмнің базасында терең детілген психология қ алыптасты:

Альфред Адлер – индивидуалды психология;

Карл Густав Юнг – аналитикалық психология;

Эрих Фромм, Карен Хорни – неофрейдизм жә не т.б.

ХХ ғ асырдың екінші жартысында тағ ы да бір психологиялық мектеп – бихевиоризм – мінез –қ ұ лық психологиясы қ алыптасты. Мектептің негізін салушы Джон Уотсон бақ ылау жә не эксперимент арқ ылы мінез-қ ұ лық заң дылық тарын ашу мақ сатын қ ойды. Адамның мінез-қ ұ лқ ы толығ ымен сыртқ ы ортамен басқ арылады деген постулат қ ойылды. Адамның неге талпынатынын жә не неден қ ашқ ақ тайтынын - осы сыртқ ы орта белгілейді. Адам мінез-қ ұ лқ ының қ ұ рылымы белгілі мө лшерде сыртқ ы орта қ ұ рылымының кө шірмесі болып табылады.

Қ азіргі бихевиоризм ө кілі Беррис Скинердің ойынша, адам мінез-қ ұ лқ ы генетикалық қ анық қ андық, физикалық орта жә не ә леуметтік ортамен байланысты. Адамның ішкі жағ дайы терістелмейді жә не мінез-қ ұ лық ты талдау ү шін қ ажет екендігі ескеріледі.

Беррис Скинердің тұ жырымдамасы: «Адам қ оршағ ан басқ арылады, бірақ.... орта толығ ымен адаммен қ алыптасады», яғ ни, мінез-қ ұ лық ө зінің нә тижесімен қ алыптасады жә не тұ рақ талады.

Егер ә рекет нә тижесі адам ү шін маң ызды болса, ол адамның мінез-қ ұ лқ ын басқ арады. Ә рекет нә тижесінің келесі мінез-қ ұ лқ ына ә сер етуі, «нығ айту» деп аталады. Адамғ а ә леуметтік орта ә сер етсе, ә леуметтік ортаны ө згерте отырып, адамғ а ә сер етуге болады. Қ оршағ ан ортада адамғ а ә сер ететін оң бағ ыттау кө п болуы қ ажет.

ХХ ғ асырдың ортасында психологияның ү шінші мектебі когнитивті психология қ алыптасты. Когнитивті психология психиканы танымдық операциялар жү йесі ретінде, ал адамды- ақ паратты ө ң деуші субъект ретінде қ арастырды.

Когнитивті психологияның негізін салушылар Фриц Хайдер – танымдық тепе-тең дік теориясы, Леон Фестигнер- когнитивті диссонанс теориясы, Джордж Брунер - ә леуметтік қ абылдаудың перцептивті болжамдар теориясы, Джордж Келли – тұ лғ алық конструкттар концепциясы, Герман Виткин – тұ лғ аның когнитивті стилін зерттеу.

Біздің кезімізде ә р тү рлі психологиялық мектептер арасында жақ ындасу тенденциялары байқ алады. Мектептер арасында қ арама –қ айшылық тар шыдамдылық қ а ауысып, кейбір идеялар мен концепцияларғ а қ атысты ортақ кө зқ арастар туындауда.

3.Этникалық жә не мә дени психология. Этнопсихология грек тілінен аударғ анда (ethnos -ру, ел) деген мағ ына береді. Этнопсихология ғ ылыми-теориялық пә н. Оның пә ні – этникалық сана функцияларының жә не этникалық қ атынастар дамуының психологиялық аспкетілері. ХІХ ғ асырда этнопсихологиялық идеялар «халық тар психологиясы» ағ ымында дамыды. Олардың ө кілдері М.Лацарус, Х. Штейнталь, В. Вунд болғ ан.

Этнопсихологияның ең негізгі категориясы – ЭТНОС. Этнос бір-бірімен ұ зақ бірлесіп ө мір сү ру тә жірибелеріне ие болғ ан, сақ талып қ алғ ан дә стү рлері, жалпы ө зіндік сана-сезімі бар ә леуметтік макроорганизм болып табылады. Бұ л тарихи қ алыптасқ ан, тұ рақ ты, жинақ талғ ан адамдар қ оғ амы. Олардың тұ рғ ылық ты, нақ ты табиғ и қ оршағ ан ортасы, нақ ты-климат, географиялық жері бар.

Қ андай да бір этносқ а тә н адамдарда ө здеріне тә н ө мірді қ абылдаулары мен ә леуметтік қ атынастарда нақ ты-психологиялық -ә леуметтік стериотиптері бар. Этностың барлық шығ у тегімен байланысып жатқ ан мү шелері тірі макроорганизм жасайды.

Этностың ең алғ ашқ ы даму сатыларында адамдар рефлексияғ а дейінгі жағ дайда болады, яғ ни, ө зіндік қ орғ аныс инстинкті айтады, солайша санасыз жү реді, ә р-кім ө здерінің жанұ ясының қ ауіпсіздігімен қ олайлылығ ын қ амтамасыз етеді, солайша олар этностың толығ ымен ө мір сү руін қ амтамасыз етеді. Этнос жас жә не кү шті болғ ан сайын, ө мірлік маң ызды функциялардың барлығ ын басынан кешіреді- сыртқ ы қ ауіпсіздікті сақ тайды, жауларын жең еді, ө з санын кө бейтеді.

В.Г. Крысько б/ша этнопсихология пә ні- ә р-тү рлі этникалық қ ауымдастық тар ө кілдері психикаларының кө ріну ерекшеліктері. Бірақ, бұ л ғ ылым ә р-тү рлі кө зқ арастар ә серінен мазмұ ны мен негізгі феномендерін ө згерте жү ріп, қ алыптасты.

Ұ зақ уақ ыт бойы этнопсихологияның жалпы категориясы – кү нделікті ө мірден алынатын психологиялық жиналымдар болды. Ұ лттық психологиялық жиынтығ ы-жетістігі тү рде талданатын анық тамаларғ а жатады, дейді; Г.М. Андреева.

Сондық тан этнопсихологияда бұ л ұ ғ ымды ашатын эквиваленттерді табу жолдары қ арастырылуда, ө йткені ұ лттардың психологиялық жиынтығ ы ұ ғ ымына синоним ретінде-ұ лттық мінез, ұ лттық сана-сезім, ұ лттық психология.

Нақ ты бір мазмұ ны бар этнопсихологиялық қ ұ былыстардың қ ұ рылымы екі тенденция ә серіне ұ шырайды. Бірінші-бұ л қ ұ рылым элементтеріне жалпы жә не ә леуметтік психологиямен байланысқ ан компоненттерден тұ рады. Қ андай да бір ұ лттың мінез, темперамент, сезім, ерік жә не т.б ерекшеліктері. Екінші этнопсихологиялық феномендердің мазмұ ны мен формасын қ ұ райтын адамдардың ұ лттық мінезі, ұ лттық психикасының жалпы жә не ерекше сипаттарын зерттеуді білдіреді.

Бұ л екі тенденция да ө те кү рделі.

Этнопсихология деген не? Деген сұ рақ қ а кө птеген адамдар бұ л эностар мен халық тардың психологиясын зерттейтін ғ ылым деп жауап береді. Біріншіден «этнос» терминінің мағ ынасын бір мағ ыналы емес, яғ ни психологияның бү кіл тү рі нені зерттейтінін білесіз. Екіншіден: кө птеген авторлар психологияның сипаттамасын этноспен емес, мә дениетпен байланысты зерттеуді қ алайды, сондық тан мә дениет деген не екенін нақ ты саналау керек. Ү шіншіден этнопсихология терминінің ө зі ә лемдік ғ ылымда жалпы қ абылданғ ан болып табылмайды. Осы ғ ылымдағ ы кө птеген мамандар ө здерінің «халық тар психологиясы», «психологиялық антропология», «салыстырмалы-мә дени психология» зерттеушілеріміз деп есептейді.

«Этнос» - халық, «психология» - жан туралы ғ ылым. Этнопсихология этнология мен психология деген ғ ылымдардың біреуініен пайда болғ ан.

Этнопсихология екі тү рлі жолмен пайда болғ ан:

1. антропологиялық психология;

2. кросс-мә дени психология.

Антропологиялық этнопсихология халық тардың териториясына байланысты қ арастырады.

Кросс-мә дени психология мә дениеттеріне байланысты қ арастырады.

Этнопсихология ғ ылыми теориялық пә н. Оның пә ні – этникалық сана функцияларының жә не этникалық қ атынастар дамуының психологиялық аспектілері.

XIX ғ асырда этнопсихологияняң идеялары «халық тар психологиясы» соң ына таман дамыды. Олардың ө кілдері М. Лацарус, Х. Ентейнталь, В. Вундт болды.

Этнопсихологияның ең негізгі категориясы – этнос. Этнос бір-бірімен ұ зақ бірлесіп ө мір сү ру тә жірибелеріне ие болғ ан. Сақ танып қ алғ ан дә стү рлері, жалпы зіндік сана-сезімі бар ә леуметтік макроорганизім болып табылады. Бұ л тарихи қ алыптасуын, тұ рақ ты жинақ талғ ан адамдар қ оғ амы. Олардың тұ рақ тылығ ы, нақ ты табиғ и қ оршағ ан ортасы, нақ ты климат географиялық жері бар.

Қ андай да бір этносқ а тә н адамдар да ө здеріне тә н, ө мірді қ абылдаулары мен ә леуметтік қ атынастарда нақ ты психологиянң - ә леуметтің стереотиптері бар. Этностың барлық шығ у тегі мен байланысып жатқ ан мү шелері – тірі макроорганизім жасайды. Этностың алғ ашқ ы даму сатылапрында адамдар рефлексияғ а дейінгі жағ дайда болады, яғ ни ө зіндік қ орғ аныс инстинкті не айтады, солайша санасыз жү реді, ә ркім ө здерінің жұ мысының қ ауіпсізігімен қ олайлығ ын қ амтамасыз етеді.

Этнос жас жә не кү шті болғ ан сайын, ө мірлік маң ызды функциялардың барлығ ын басынын кешіреді, сыртқ ы қ ауіпсіздікті сақ тайды, жауларын жең еді, ө з санын кө бейтеді.

Этнопсихологияның пә ні ә ртү рлі этникалық қ ауымдастық тар ө кілдері психикаларының кө ріну ерекшеліктері. Бірақ бұ лғ ылым ә ртү рлі кө зқ арастар ә серінен мазмұ ны мен негзгі феномендерін ө згерте жү ріп, қ алыптасты.

Ұ зақ уақ ыт бойы этнопсихологияның жалпы категориясы – кү нделікті ө мірден алынатын психологиялық жиналымдар болды. Ұ лттың псхололгиялық жиынтығ ы – жеткілікті тү рде талданатын анық тамаларғ а жатады дейдің.

Этнопсихологияның ғ ылыми ретіндегі міндеттері:

1 Нақ ты этникалық қ ауымдастық тың ө кілдерінің ұ лттың психологиялық ерекшеліктерін қ алыптасуының факторлары мен шығ у кездері туралы мә ліметтердің жан-жақ ты, жалпыласу. Оның негізінде ұ лттар мен халық тардың ә леуметтік – саяси, экономикалық, тарихи жә не мә дени дамуының ерекшелігін анық тау.

2. Адамдардың ұ лттың психикасының мотивациялық сферасын, оның кө рінуіне алдау жә не жалпылау мақ сатында ерекшелігін зерттеу. Бұ л ерекшеліктер нақ ты этникалық болып табылады.

4.Тұ лғ а жә не этнос. Негізгі мә селелер: ұ лттық психика тү сінігі, ұ лттық психика адамдардағ ы мазмұ ны, ұ лттық – психологиялық қ ұ былыстардың қ алыптасу факторлары, ұ лттық психологиялық ерекшеліктер мазмұ ны. Адамзат, адамдар қ ауымдастығ ы, топ, этнос, ұ лт, ұ лттық сана, ұ лттық қ ызығ ушылық тар мен қ ұ ндылық тар, ұ лттық мә дениет, ұ лттық тіл, ұ лттық қ атынас, «Біз» жә не «Олар», этносы психологиялық қ орғ ау;

Этникалық қ ауымдастық – тарихи даму бірлігі, территориясы, тілі, мә дениеті сияқ ты белгілнрімен бірлескен адамдар бірлестігі. Этникалық қ ауымдастық болуы толық тылық тың «Біз» ұ ғ ымының «Олар» ұ ғ ымымен ашылатын саналы қ абылдануы.

Ұ лттық психика – адамдардың қ оғ амдық санасының негізгі бө лімі. Қ оғ амдық психологияның ең маң ызды компоненті. Ол адамдардың мінез-қ ұ лқ ы мен ә рекеттерінде шынайы тү рде кө рінеді – олардың санасының барлық формаларын жинақ тайды саясатты, қ ұ қ ық, мораль, дін, ғ ылыми, шығ армашылық жә не философиялық.

Этникалық психология – адамдардың этникалық психикасын зерттейтін ә леуметтік психологияның бө лімі.

Объектісі - ә р-тү рлі этникалық қ ауымдастық тар.

Пә ні - ә р-тү рлі этникалық қ ауымдастық тардағ ы ұ лттық психологиялық қ ұ былыстар мен процес-ң кө ріну ерекшеліктері.

Ұ лттық психиканың қ алыптасу факторлары – психиканың пайда болуы мен функционалдануын негіздейтін ерекшеліктері.

Категориялары – зерттейтін нақ ты қ ұ былыстар мен процестер.

Ұ лттық психика ұ лттық бағ дарлар мен ұ лттық стериотиптер механизм-н кө рінеді.

Ұ лттық – психологиялық феномендерде нақ ты қ асиеттері болады. Олар заң дылық тардың кө ріну ерекшеліктерін бейнелейді:

- барлық басқ а психикалық қ ұ былыстарғ а детерминация жасай алу қ абілеті; (ә рбір ұ лт-қ орш.)

- кү рделі ә р-тү рлілік (ә р қ ауымдас-а қ ұ б-р, процес-ң, жағ дай-ң, ө зара ә рекеттің, ө зара қ атынас ерекше сипаттамалары бар, оларды қ аб-у, зерттеу, тү сіну, ө те кү рделі).

- Олардың ә р-тү рлілігін бір жалпығ а ә келу мү мкін емес (ә р-тү рлі қ ауым-ң ө кілдерінің психиканы кө рсетуде ө з ерекш-і бар).

- Ұ ПҚ зерттеу принциптері - олардың дамуында тарихи жағ дайларды есепке алу принципі; ә леуметтік топ, басқ а кластарда оларды талдау принципі, олардың ә р-тү рлілігінің кө рінулерін есепке алу принципі;

5. Тұ лғ аның психология-педагогикалық диагностикасының саласындағ ы зерттеу ерекшелігі. Психодиагностика – психологиялық диагнозді ө ң деу жә не қ ою мә селесімен айналысатын ғ ылым. Психодиагностика – адам психикасын «қ ұ ралды» бағ алауғ а мү мкіндік беретін тесттер жиынтығ ы. Психодиагностика – тұ лғ а тұ тастығ ының индивидуалды ерекшеліктеріне белгілі заң дылық тардан баратын ойлаудың ерекше формасы.

Сонымен, психодиагностика диагноз қ ою жә не болжамдау ү шін қ ажет, яғ ни белгілер қ атары бойынша психолог қ андайда бір мінез-қ ұ лық тың себебі болғ ан психикалық қ асиеттерді анық тайды.

Психологияда психодиагностикалық ә дістемелердің кө птеген классификациясы бар.

С.Л. Рубинштейн классификациясы:

Негізгі зерттеу ә дістері:

1. Бақ ылау:

- тікелей (адамды),

- жанама (адам іс-ә рекетінің нә тижесін),

- сыртқ ы (объективті).

2. Эксперимент:

- лабораториялық (модельденген);

- табиғ и (кә сіби іс-ә рекет барысында);

- қ осалқ ы (анкета, ә ң гімелесу);

- ү йрету бойынша.

Зерттеудің ерекше тү рлері:

1. Генетикалық (ә ртү рлі жасерекшелік топтар арасындағ ы салыстыру);

2. Салыстырмалы (норма жә не патология арасында).

Б.Г. Ананьев классификациясы:

1. Ұ йымдастыру ә дістері ө з ішіне салыстыру ә дісі (ә рқ андай топты жасы, қ ызметі жә не т.б. бойынша салыстыра зерттеу); лонгитюд ә дісі (бір адамды не адамдар тобын ұ зақ уақ ыт аралығ ында қ айталап, зерттеп бару); комплекстік ә діс (зерттеуге ә ртү рлі ғ ылымдар ө кілдері қ атысып, бір объектіні жан – жақ та, ә ртү рлі қ ұ ралдармен зерттеу). Мұ ндай зерттеудің нә тижесінде сан қ илы қ ұ былыстар мен байланыстар жә не тә уелді қ атынастарды ашу мү мкіндігі туады. Мысалы, жеке адамның физиологиялық, психологиялық жә не ә леуметтік тұ рғ ыдан даму байланысы.

2. Эмпирикалық ә дістер. Бұ л топқ а енетіндер: бақ ылау мен ө зіндік бақ ылау, эксперименталды (лабораториялық, табиғ и, қ алыптастырушы) ә дістер; психологиялық болжау (психодиагностика): тест, анкета, сұ рақ беру, социометрия, интервью, ә ң гімелесу ә дістері; шығ армашылық, іс ә рекет ө німдерін талдау ә дістері; ө мірбаянымен танысу ә дістері.

3. Деректерді ө ң деу ә дістері: сандық (статистикалық) жә не сапалық (алынғ ан материалды топқ а жіктеу, талдау) ә дістері.

4. Реттеу – тү зету ә дістері: аутотренинг, топ тренингі, психотерапиялық ық пал ету ә дісі, оқ у – ү йрету ә дісі.

Психодиагностикалық ә дістерді келесідей бө лінеді:

· жауап формасына қ арай – ауызша жә не жазбаша;

· зерттелушілер санына қ арай – индивидуалды жә не топтық;

· міндеттердің біржақ тылығ ына қ арай – гомогенді жә не гетерогенді;

· бағ ыттылығ ы бойынша – жылдамдық қ а, кү штілікке, тұ лғ ааралық қ атынастарды диагностауғ а;

· кешенділігіне байланысты – жалғ ызілікті жә не тесттік батареяларғ а;

· тағ айындалуы бойынша – жалпы диагностикалық, кә сіби жарамдылық қ а;

· алынғ ан нә тижелерге диагносттың ә сері бойынша – объективті жә не субъективті.

1921жылы Роршах психодиагностика терминін енгізді. Қ азіргі психодиагностиканың тарихы XIX ғ асырдың екінші жартысынан басталады. Білімін жетілдіру клиникалық кезең інде ашылғ ан. Бұ л кезде адамдар жайлы эмпирикалық психологиялық білімдерді талдау жасауда негізгі шешуші рө лді дә рігерлер алады. Бұ ғ ан дейін бұ л мә селелермен философтар жә не жазушылар айналысқ ан. Сол жылдары дә рігерлерді ә лемде кең тарағ ан ауруды емдейтін невроз жә не жан ауруларына шалдық қ ан адамдардың ауруының шығ у тегі жә не себептерін табу қ ызық тырды. Дә рігер психиатрлар Европа клиникаларында ауруларғ а жү йелі бақ ылау жасап, оның нә тижесін талдай бастады. Сол кезде психодиагностикада бақ ылау, сұ рақ тама, қ ұ жаттарды талдау сияқ ты ә дістер шығ а бастады. Психодиагностиканың сандық ә дістері XIX ғ асырдың екінші жартысында шық қ ан деп есептеуге болады. Сол кезде алғ аш рет неміс психологы В. Вундттың басшылығ ымен бірінші рет эксперименталдық психологиялық лабаратория ашылды. Онда техникалық қ ұ ралдар қ олданыла бастады. Негізгі психологиялық процестерге байланысты адамның жағ дайының қ ұ рылысы қ азіргі психодиагностикалық ә дістердің негізінде жү ргізіледі. Бұ л кездерде математикалық мү мкіндік теориясы аймағ ында психодиагностикалық ә дістер қ олданыла басталды. Бірінші жә не екінші статистикалық ө ң деуден ө ткен эксперименталды мағ лұ маттар дә л осы жылы шығ а бастады. Кейіннен факторлық анализ қ олданылады. Ол алғ ашқ ыда психодиагностикада жеке тұ лғ аның ерекшелігі келбеті мен интелектуалды жетелеу дең гейімен байланысты болды. Алғ аш психологиялық экспериментсіз арнайы психометрикалық мекеме Англияда Гальтонның басшылығ ымен ашылды. 1874 жылы ол антропометрикалық лабараторияның негізін салды. Ондағ ы негізгі мақ саттың бірі адамның іскерлігімен статистикалық мә ліметтер алу болды. Гальтон 1877 жылы психологияда психокоррекция ә дісін ұ сынды. Бұ л пікірмен ол математик Пирсон жә не Фишердің назарын ө зіне аударды. Фишер дисперсоналдық талдау жасап шығ арды. Бұ л ең бектің нә тижесі 1904 жылы Спирменнің ең бегінде жарық кө рді.

Кейінннен Айзенк жә не Кеттел психодиагностика жеке тұ лғ аның ерекшелігі ү шін факторлық талдауды қ олданды.

1905-1907жылдары француз ғ алымы А. Бине ең алғ аш рет интелектінің статистикалық қ алыптасқ ан тестерін жасап шығ арды. Кейіннен Симон бұ л тестті жетілдіріп, психодиагностикағ а Бине –Симон тесті ретінде енгізді. XX ғ асырдың екінші жартысында ә р тү рлі процестерді, қ асиеттерді зерттейтін тесттер шығ а бастады. Олар ә леуметтік зерттеулермен байланысты болды. Бұ дан кейін психологияда ү лкен дағ дарыс болып соғ ан байланысты ә дістемелер саны арта тү сті.


Поделиться с друзьями:

mylektsii.su - Мои Лекции - 2015-2024 год. (0.019 сек.)Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав Пожаловаться на материал