Келіссөз үрдісінің амал-тәсілдері

Жанжалдың белсенділігін тө мендететін немесе тоқ тататын, ө зара мү ддесі мен мақ саттарының келісіміне бағ ытталатын жақ тардың тікелей не жанама қ арым-қ атынасын білдіретін келіссө здер жанжалды бақ ылау технологиясында жақ тарды келісімге келтірудің біршама таралғ ан қ ұ ралы болып табылады. Жанжалдың даму кезең інде, ә рі аяқ талу кезең інде қ олданылатын келіссө з ү рдісінде келіспеуші жақ тар пікірлерім ен алмасады, бір-біріне сө з береді, бұ л ә рине, қ арсылық ты жұ мсартады, оппонентінің дә лелін тү сінеге кө мектеседі, сол арқ ылы, келісімге келудің шарты, сипаиы мен кү ш-жігерінің нағ ыз арақ атынасын дұ рыс бағ алауғ а мү мкіндік береді.

Ә детте, мамандардың келіссө з кезінде қ олданылатын ә діс-тә сілдері, олардың мазмұ нына, олар жү ргізілетін жағ дайғ а, сондай-ақ, жақ тардың ө здерінің сұ хбат жү ргізуге дайындығ ы мен жағ дайына тә уелді.

Келіссө з ү рдісі «жақ ындастық – жолдан кету» ө зара қ атынасы аясында жү ргізіледі. мұ нда сауда технологиясын қ олдану, ұ қ сас жағ дайларды қ арастыруғ а жә не ө зінің мақ саттарына сә йкес бастапқ ы ұ станымын сақ тауғ а немесе артық шылық қ а жету, оппоненттердің ө зара тү сінушілігіне жету немесе, керісінше, бір жақ ты артық шылық ты немесе жақ тардың ө зара қ анағ аттануын қ амтамасыз етіп, тығ ырық қ а тіреуге мү мкіндік беретін ө зіне тә н тә сілдерді қ олдану кө зделеді. Тек келіссө з ө ткізу кезінде жақ тардың ө зара келіспеушіліктердің мә нін білдіретін жанжалдың «орталық нү ктесін» табу мү мкіндігі туады, ендеше, болжамдық шегінудің (келіссө здердің қ ұ лдырау мү мкіндігінің) шегін немесе «мә селенің ө зіндік бағ асын» анық тайды. Келіссө здер шегінуді тең дестіруге, ұ станым айқ ындығ ын кө рсетуге, қ арсы тұ рушының «ә ділетсіз амалдарының» тиімділігін ә лсіретуге мү мкіндік береді.

Жалпы, келіссө здің қ андай да бір тә сілдерін қ олданудың сә тті болуы жақ тардың «стратегиясы мен амал-тә сілдеріне байланысты. Алайда, тә жірибе кө рсеткендей, келіссө здерді сә тті аяқ таудың бірқ атар универсалды тұ жырымдары мен талаптары бар. Осылайша, американдық мамандар М.Деич пен С.Шикман келіссө здердің тиімділігі, жақ тардың тең жә не ө зара қ анағ аттануы мә селелердің бә секеде қ атынасатын адамның субъективті қ ызығ ушылығ ынан тұ рақ ты бө ліну кезінде; кө ң іл-кү йді тұ жырымдарғ а емес, ал нақ ты қ арама-қ айшылық қ а бө лу кезінде; шешудің бірнеше жолдарын жасау кезінде, партиялық не идеологиялық ұ станымын емес, ал кү ш-жігер арақ атынасының басым болатын объективті критерийлерін ескеру кезінде артатынын атап кө рсеткен.

Шегінуге уә де беру, серіктесіне кө ң іл бө луі келісімге келу мү мкіндігін арттырады.

Келісімді позитивті тү рде аяқ тау ү шін оң салдарғ а мақ саттардың белгілі бір диверсификациясына ә кеп соқ тырады. Олар жақ тарғ а мә селені шешу жолдарын қ арастыруды ұ лғ айтуғ а мү мкіндік береді; келіссө з ү рдісінің алдын-ала регламентациясы кезінде ә р қ айсысы сұ хбатқ а сә йкес келетін кездесу жү ргізудің орны мен уақ ытын, жү ргізілетін ә ң гімелер жобасын, делегация уә кілдерінің қ ұ рамы мен келіссө здің басқ а да жақ тарын жопарлайды. Табысты жақ тардың шығ арғ ан кү штері мен қ аражатына сә йкес бө луді кө здейтін «диструбитивті ә ділдік» тұ жырымына талдау жасау да келіссө здегі табысқ а жетуге ынталандырады. Ө зінің ұ станымын насихаттауда ү шінші жақ ты жұ мылдырғ ан, арнайы ойластырылғ ан акция немесе бә секелестерін келіссө здің шын мә ніндегі мақ сатттарынан «адастыратын» акциялар да табысқ а ә келеді. Сондай-ақ, жанжал тә жірибесі кө рсеткендей, келіссө здер делдалы ретінде БАҚ -ты кең тү рде жұ мылдыру немесе қ олдану сұ хбат кезіндегі кернеулікті арттырады да, ә сіресе, маң ызды мә селелерді шешу барысында бә секелес жақ тарды табысқ а жетуге мү мкіндік жасамайды.

Делдалдардың шеберлігіне байланысты табысты шешімдер ү шін мә селенің «тү йілуі» сияқ ты амалдарды қ олдану да себепші бола алады. Ол ө зара келмейтін мә селені елемеу арқ ылы дискуссиядан «кетуді» кө здейді.

Жанжал біткеннен кейін келіссө здер – компромистер, келісімдер, кү ш қ ысымының нә тижесін халық оны дұ рыс қ абылдасын деп кө рсету дұ рыс, мысалы, бұ л жерге қ аратар келісім, жең іліс жә не т.б. болмау керек. Сол арқ ылы қ абылданғ ан шешімге байланысты сұ рақ тарды тудыратын ә рекеттер жойылады.

Осы мә селеде жанжал басқ арушы субъектісінің қ оғ амдық сана-сезімге тә н жең істі белгілейтін саяси символдарды, стереотиптерді, ойлау стандарттарын, адамдардың бұ қ ара белсендігін ынталандыратын жең іліс пен басқ а да бағ алауларды қ олдана білу негізгі рө л атқ арады. Мә селен, ә скери ә рекеттерде жең ілістің астананың қ ұ лдырауы немесе басшысын ұ стап алуды білдіреді. Тек қ ажетті бейнесін, келісім символы мен сұ хбаттың азаматтармен сә йкес келуін тааба отырып қ ана, келіссө здер нә тижесін сақ тауғ а жә не жанжалдық қ атынастардың ө ршуіне кедергі болуды қ амтамасыз етуі мү мкін.

Келіссө здер ү рдісінің технологияларын игеру жанжалды тиімді басқ ару мү мкіндігін арттырады, саяси билікті бө лу саласындағ ы бә секелестік ү рдісін бақ ылауғ а мү мкіндік береді.