Нивелирлеудің барлық кластары, қала және ауылды жерлерде, талапқа сай олардың аудандарына байланысты.

Биіктік торлардың тығ ыздығ ы мен дә лдігі қ ала территориясында, ө ндірістік жә не энергетикалық кешендегі қ ұ рылымы бойынша бө лу жә не тү сіріс жұ мыстарының дә лдігі жә не қ амтитын аймақ тың кө леміне байланысты анық талады. Инженерлік - геодезиялық жұ мыстар I-IV класты мемлекеттік нивелирлік торларғ а негізделеді. I– жә не II- класты нивелир торлары елдің аумағ ындағ ы біртекті биіктік жү йесін қ ұ райтын басты биіктік негізін қ ұ райды. I- класты нивелир торлары 500 км² -ден асатын ауданды алып жататын ірі қ алалардың аумағ ында жү ргізіледі.

II-класты нивелир жү рістері жұ мыс территориясында маркалар мен реперлер бірқ алыпты орналасатындай етіп жү ргізіледі. Нивелирлеу тура жә не кері бағ ыттарда біріктіру ә дісімен орындалады. II-класты нивелирлеу торларын толық тыру барысында III-класты нивелирлеу жекелей жү рістер мен полигондар жү йесі тү рінде жү ргізіледі, олар жоғ арғ ы класты нивелир маркалары мен реперлерін тіреу етеді. Егер III-класты нивелир жү йесі ө здігінен жекелей тірек торы болса, онда ол тұ йық полигон жү йесі тү рінде тұ рғ ызылады. Бұ л жағ дайда нивелирлік жү рістер тура жә не кері бағ ытта жү ргізіледі.Басқ а жағ дайларда бұ л кластың жү рістері бір ғ ана бағ ытта орындалады. [6]

Геодезиялық биіктік торлары – техникалық нивелирлеу торлары - 1 км жү рісте 20 мм дә лдікті геометриялық нивелирлеу ә дісімен қ ұ рады.

Мемлекеттік геодезиялық биіктік торларын мемлекеттің барлық территориясын бірың ғ ай биіктік жү йеге келтіру ү шін қ ұ рады.

Бірнеше қ иылысқ ан жү рістер торлар деп аталады.

Ә детте, торларды ү ш немесе одан да кө п нү ктелер бойынша салынғ ан жү рістерден алады. Биіктік торлардың нү ктелері нивелирлі деп аталады.

Қ ұ бырларды қ алау дә лдігі бү кіл қ аланың аумағ ын алып жатқ ан канализация торларының мө лшеріне байланысты.

Қ ала территориясында жә не ө ндіріс аймағ ында жү ргізілетін нивелирлеу торлары келесі техникалық сипаттамаларғ а ие.

Кесте 6 Нивелирлеу торларының техникалық сипаттамалары

Нивелирлеудің IV–класы геодезиялық тірек торларының қ абырғ алық жә не топырақ тық реперлері мен центрлерінен бір бағ ытта орындалады. Қ ұ рылыс алаң ындағ ы барлық жұ мыстар қ ұ рылысты жобалау ү шін ізденіс жү ргізу кезіндегі қ абылданғ ан бірегей биіктік жү йесінде орындалады. Биіктік бойынша бө лу жұ мыстарының дә лдігіне қ ойылатын талаптардың кө бі метрополитендер мен ірі канализациялық коллекторлардың қ ұ рылысы кезінде туындайды. Метрополитендердің қ ұ рылысы кезінде биіктік бойынша жерасты қ осылыстарын қ амтамасыз ету ү шін нивелирлеудің III-класының бағ дарламасы бойынша арнайы биіктік торлары қ ұ рылады.

Ірі канализациялық коллекторлар 0.0005 кө лбеумен салынады. Коллекторларды қ алаудың қ ажетті дә лдігі жобалық кө лбеу шамасы мен канализация қ ұ дық тарының арасындағ ы қ ашық тық қ а байланысты. Бұ л қ ашық тық 50, 75 жә не 100 м-ге дейін болады. Қ ұ бырларды қ алау дә лдігі бү кіл қ аланың аумағ ын алып жатқ ан канализация торларының мө лшеріне байланысты. Ө здігінен ағ атын коллекторларды биіктік бойынша бө лу II- жә не III -класты нивелирлік торларды салумен қ амтамасыз етіледі. Гидротү йіндер, магистральді каналдар мен милиорациялық жү йелер қ ұ рылысында биіктік негіздеу ү шін II-, III- жә не IV-класты нивелирлеу торлары жетілдіріледі.

Арнайы нивелирлік торлардың негізгі ерекшелігі болып реперлер арасындағ ы қ ашық тық пен жү рістер ұ зындық тарының барынша қ ысқ аруы табылады. Биіктік тірек торлары мемлекеттік нивелирлеудің жоғ арғ ы кластарының кем дегенде екі реперіне байланысады. Бірақ, кей жағ дайларда, ә сіресе инженерлік қ ұ рылыстардың ақ ауларын бақ ылағ ан кезде биіктік тор бос болады жә не байланыстыру кезінде ғ ана мемлекеттік тордың бір реперін тіреу етеді.

Биіктік негіздің пункттері нивелирлік белгілермен (реперлер) бекітіледі, олар келесі талаптарғ а жауап берулері керек:

а) Берілген уақ ыт ішінде белгінің жоғ арғ ы жұ мыс бө лігінің тұ рақ ты жағ дайын қ амтамасыз ету;

б) белгінің орнатылғ ан жерде ұ зақ мерзімге сақ талуын қ амтамасыз ететін қ ұ рылымының болуы;

в) белгінің қ ұ рылысы зауытта дайындау ү шін жә не центрді кө му бойынша жұ мыстарды механикаландыруда мү мкіндігінше қ арапайым болуы керек.

Қ ала аумағ ында нивелирлік белгілер ғ имарат қ абырғ аларына орнатылады, ол ғ имараттар белгіні орнатудан бұ рын, кем дегенде, екі жыл бұ рын салынуы керек. Маркалар 1.5-1.7 м биіктікте, ал реперлер – 0, 3-0.6м жерден биік орнатылады. Қ абырғ алық белгілерді теміржол торабына жақ ын орналасқ ан ғ имарат қ абырғ аларына орнатуғ а рұ қ сат етілмейді. Бір ғ имараттың қ абырғ асында бір белгіден артық белгі орнатуғ а болмайды.

Грунттық реперлерді капиталды ғ имараттар болмағ ан жағ дайда орнатады. Грунттық реперлерді орнату ү шін табиғ и жыныстардың орналасқ ан жерлерін 4м -ден кем емес терең дікте грунттық сулар жиналғ ан учаскелерді жә не судың ағ уына ың ғ айлы жағ дай жасалынғ ан жерлерді таң дау керек.

Қ ұ рылыс салу кезінде ең тиімді геодезиялық белгілер – сваялар тү рінде қ олданылады. Сваялық реперлер белгі центрінің биіктік жағ дайының тұ рақ ты сақ талуын қ амтамасыз етеді. Олар қ арапайым жә не жасалуы бойынша ө те тиімді. Ірі инженерлік ғ имараттардың шө гуін бақ ылау орындарында фундаменттік реперлерді орнатады.

Инженерлік ғ имараттардың қ ұ рылысы жә не эксплуатациясы кезінде арнайы биіктік торларды қ ұ ру мен дә лдік инженерлік–техникалық нивелирлеудің қ ажеттілігі туындайды.

Дә лдік инженерлік–техникалық нивелирлеудің негізгі ә дістері болып табылады:

а) қ ысқ а нысаналық сә улелі геометриялық нивелирлеу ә дісі, ол ә ртү рлі ғ имарат тү рлерінің қ ұ рылыс конструкциясын жә не фундаментттің шө гуін бақ ылау кезінде қ олданылады.

б) гидротехникалық нивелирлеу ә дісі.

в) микронивелирлеуді қ олдануғ а негізделген ә діс.

Геометриялық нивелирлеу ә дісімен екі нү ктенің биіктік айырмасын анық тауғ а болады, нү ктелер арақ ашық тығ ы 10-15 м болғ анда орташа квадраттық қ ателік 0.1- 0.2 мм-ге тең.

Қ олайсыз жағ дайлардағ ы инженерлік-геодезиялық жұ мыстарды орындау кезінде геометриялық нивелирлеу тригонометриялық нивелирлеумен алмасуы мү мкін, оның нысаналау сә улесінің ұ зындығ ы 100 м-ге дейін жетеді.

Тригонометриялық нивелирлеу келесі тү рлерге бө лінеді:

а) біржақ ты нивелирлеу, мұ нда бір ғ ана кө лбеу бұ рыш немесе зенит қ ашық -тығ ы ө лшенеді;

б) екіжақ ты нивелирлеу, мұ нда сызық тың соң ғ ы нү ктелеріндегі бар элемент-терді бірмезгілде ө лшейді;

в) ортадан нивелирлеу, мұ нда теодолитті нү ктелердің арасына орнатады.

Қ ысқ а сә улелі тригонометриялық нивелирлеуді таулы аймақ тардағ ы топографиялық тү сірістерге негіз ретінде қ олданғ ан ың ғ айлы, сонымен қ атар ғ имараттың шө гуін бақ ылау ү шін де қ олданады.

Тү сіріс негізінің пункттерінің биіктіктерін анық тау ү шін, сондай-ақ геодезиялық толық тыру торларының биіктіктерін анық тау ү шін техникалық нивелирлеу торларын жетілдіреді. Егер пландық толық тыру полигонометрия ә дісімен орындалса, онда техникалық нивелирлеу жү рістерін полигонометриялық жү рістермен сә йкес жү ргізеді.

Егер топографиялық тү сіріс аудандары 20 немесе 100км² -ден аз болса, биіктітік тү сіріс негізі техникалық нивелирлеу ә дісімен ғ ана орындалады (1- 2.5км² ауданда тү сіреді). Ә рбір тү сіріс объектісінде тү сіріс масштабы мен учаскенің кө леміне қ арамастан кем дегенде тұ рақ тыекі нивелир белгілері болуы керек.

Техникалық нивелирлеу жү рістеріндегі жә не полигондардағ ы қ ателер ±50мм√ L шамадан аспауы керек. Мұ ндағ ы, L- полигондағ ы км ұ зындығ ы. [7]