Бактериялардың физиологиясы

Аэробтық организмдер, аэробтар (гр. α η ρ — ауа жә не β ι ο ζ — тіршілік) – молекулалық бос оттек (О2) бар ортада тіршілік етіп, дами алатын организмдер. Аэробтық организмдерге барлық ө сімдіктер, кө птеген қ арапайымдылар мен кө п клеткалы жануарлар, саң ырауқ ұ лақ тар, микроорганизмдер жатады. Оттектің (О2) қ атысуымен жү ретін биологиялық процесті аэробиоз деп атайды. Аэробтық организмдер ө з организміне енген О2-нің тотығ уынан пайда болғ ан энергияны пайдаланады. Олар облигатты аэробтық организмдер жә не факультативті аэробтық организмдер болып 2 топқ абө лінеді

.
Облигатты аэробтық организмдер тотығ у реакциясы кезіндегі энергияны пайдаланады, мысалы, сірке қ ышқ ыл бактериялары этил спиртін сірке қ ышқ ылына дейін, ал кейбір зең саң ырауқ ұ лақ тары қ анттарды лимон, қ ымыздық, глюкон қ ышқ ылдарын тү згенге дейін тотық тырады. Факультативті аэробтық организмдер тобына оттектің бар-жоғ ын талғ амай тіршілік ететін организмдер жатады, мысалы, кү кірт, темір бактериялары оттекті нитраттардан, сульфаттардан, т.б.
қ осылыстардан алады. Аэробтық организмдердің арасында ең маң ыздысы фотосинтез процесіне қ атысатын организмдер-цианобактериялар, балдырлар жә не тү тікті ө сімдіктер.

Аэробтық организмдер табиғ атта кең інен таралғ ан жә не ондағ ы зат айналымына ү лкен ә серін тигізеді, мысалы, қ арапайым аэробтық организмдер топырақ тағ ы кү рделі органикалық қ осылыстарды ө сімдіктердің жақ сы сің іруіне кө мектесіп, топырақ тағ ы тү рлі ауру қ оздыратын бактерияларды жояды. Аэробтық организмдерді ө ндірісте
сірке суын алуғ а, ауыл шаруашылығ ында, т.б. қ олданылады. Аэробтық
организмдердің тіршілігіне ауаның қ ұ рамындағ ы оттектің белгілі мө лшері мен қ ысымы қ ажет, егер осы жағ дай шамадан тыс ө згерсе, олар ө ліп қ алады.

Анаэробтар, анаэробты микроорганизмдер-қ оршағ ан ортада бос оттегі жоқ кезде ө мір сү руге жә не кө беюге қ абілетті микроорганизмдер атмосфералық оттегі болмайтын жерде тіршілік етуге бейім микроағ залар. Анаэробтарғ а кө птеген бактериялар, инфузориялар кейбір таспақ ұ рттар, аскарид жә не аздағ ан ұ лулар жатады

Анаэробты организмдер, анаэробтар (гр. an – сыз, сіз, емес қ осымшасы, гр. aеer – ауа жә не гр. bіos – тіршілік) – оттексіз ортада ө сіп-ө ніп, тіршілік ететін организмдер. 1861 жылы Л.Пастер май қ ышқ ылын ашытатын бактерияны тапқ аннан кейін анаэробты организмдер терминін ғ ылымғ а енгізген. Анаэробты организмдер негізінен прокариотты организмдер арасында кең тарағ ан. Ал эукариотты организмдер арасында ашытқ ы саң ырауқ ұ лақ тарында, буынаяқ тылардың ішегінде ө мір сү ретін қ арапайымдарда, ал кө п клеткалы организмдер ішінде ішек паразиттерінде (атап айтқ анда таспа қ ұ рттар мен аскаридаларда) кездеседі. Анаэробты организмдер тіршілік ететін ортасында оттектің болу не болмауына байланысты олигатты анаэробты организмдер жә не факультативті анаэробты организмдер болып бө лінеді. Олигатты анаэробты организмдер – тіршілігі мү лдем
оттексіз жү ретін организмдер.

Оларғ а май қ ышқ ылы бактериясы жә не сіреспе бактериялары
жатады. Кө п клеткалы жануарлар арасында олигатты анаэробты организмдер кездеспейді. Факультативті анаэробты организмдер – табиғ атта оттектің бар-жоғ ына қ арамай тіршілік ететін организмдер (мысалы, ашытқ ы саң ырауқ ұ лақ тары, іш сү зегі, топалаң қ оздырғ ыштары, т.б.). Анаэробты организмдер негізінде қ ұ рамында оттек бар органикалық қ осылыстарды (спиртті, сү т қ ышқ ылын, май қ ышқ ылын, т.б.), ал кейбір тү рлері минералды қ осылыстарды (сульфаттарды немесе нитраттарды) ыдыратып, осы процесс кезінде бө лініп шық қ ан оттекті ө зінің тіршілік ә рекетінде пайдаланады. Анаэробты организмдер аэробты организмдер сияқ ты табиғ аттағ ы зат
айналу процесіне, органикалық жә не минералды заттардың ө згеруіне ү лкен ә сер етеді. Олар спирт жә не сү т қ ышқ ылын ашыту процесінде кең інен қ олданылады. Кейбір анаэробты организмдер асқ а, тағ амғ а тү ссе, тез ө сіп-ө ніп, адам мен жануарларды уландыруы, ал ауру тудырғ ыш (патогенді) анаэробты организмдер тү рлі жұ қ палы ауруларды (сіреспе, ботулизм газды гангрена, т.б.) таратуы мү мкін.

Гангренаны бактерияның клостридий тү рі шақ ырады. Олар сыртқ ы ортада тұ рақ ты, ал споралары қ айнатқ анда да ө лмейді.Жарада оттегі тү спегенде дамиды.

Анаэробты қ оздырғ ыштарғ а (инфекцияларғ а) сіреспе, газды гангрена жә не ботулизм жатады.олар жаралар инфекцияланғ анда жә не организмнін басқ а да зақ ымдалуларында жарақ ат инфекциясы ретінде саналады. Олар жайлы организмнің зақ ымдалуы туралы бө лімде жан-жақ ты айтылады.

Сіреспе (лат., ағ ыл., фр.-tetanus; нем.starrkrampt; орыс.- столбняк) – сапрозоонозды бактериалды қ оздырғ ышы жанасу механизмі арқ ылы берілетін орталық жү йке жү йесінің зақ ымдануымен бұ лшық еттердің сіресуімен асфекция дамуы мү мкіндігімен сипатталатын
жұ қ палы ауру. Аурудың маң ызы ауыр клиникалық ағ ымына, ө лім дең гейінің жоғ арылығ ына, кең таралғ андығ ына, инфекцияның сапрозоонозды (инфекция кө зінің кө птү рлілігі) сипатына байланысты.

Инфекция кө зі. Шө п қ оректі жануарлар, кеміргіштер, қ ұ стар жә не адам. Қ оздырғ ыш жануарлардың жә не адамның асқ азан-ішек жолдарында сапрофиттік тіршілік етеді. Олардың нә жісімен қ оршағ ан ортағ а тү скеннен кейін спора тү рінде ұ зақ уақ ыт топырақ та сақ талады. Қ олайлы климаттық жағ дай туғ анда споралар вегетативті формағ а айналып, кө бейіп, қ айта спора тү зеді. осы қ ұ былысқ а қ арай сіреспені сапроантрозоонозды инфекцияларғ а жатқ ызуғ а болады. Ауру адам қ ауіпсіз.