Минералды заттар 3 страница

Пациентті асқ азан тесігі /гастростома / арқ ылы тамақ тандыру

Қ ажетті заттар: Жуан асқ азан зондын, залалсыздандырылғ ан домалақ (тү йме) зондты, воронканы, вазелин майын. 250-500мл 30-35°С дейін қ ыздырылғ ан сұ йық тамақ тарды (дә рігердің тағ айындағ анына байланысты).

Іс- ә рекеттер:

1. Қ олың ызды тазалап жуың ыз.

2. Зондтың домалақ басына вазелин майын жағ ың ыз.

3. Асқ азанның тесігіне орнатылғ ан домалақ (тү йме) зонд арқ ылы асқ азанғ а зондты жіберің із.

4. Зондтың екінші жағ ына воронканы (оймышты) жалғ астырың ыз.

5. Асқ азанғ а ә зірлеген сұ йық тамақ ты (кө лемі дә рігердің тағ айындауы бойынша) зонд арқ ылы жіберің із.

6. Зондты асқ азанда қ алдыру керек болғ ан жағ дайда оны тамақ тың қ алдығ ынан тазарту ү шін 20-40 мл қ айнағ ан жылы сумен жуың ыз.

7. Қ арын тесігінің (гастростоманы) айналасындағ ы теріні калий перманганатының ә лсіз ерітіндісімен жуып, Лассар пастасымен майлаң ыз.

8. Асқ азан жә не домалақ (тү йме) зондты судың ағ ынымен жуып, қ айнатып, ауызы жабық ыдыста сақ таң ыз.

Ректальды немесе тамақ ты тік ішекке клизма арқ ылы жіберу

Егер науқ астың ө ң ешінен ас ө тпей қ алса, ө ң ешке немесе ө ң ештің асқ азанғ а қ ұ яр жеріне операция жасалса, қ оректік заттарды клизма арқ ылы тік ішекке жібереді. Тік ішек арқ ылы қ оректік заттар жіберу ү шін бір сағ ат бұ рын тазалау клизмасын жасау қ ажет.

Клизма арқ ылы жіберетін қ оректік заттар: 5% глюкоза, 0, 9% натрий хлорид ерітіндісін, амин қ ышқ ылы ерітіндісін 37-38°С жылытып, 300-500мл мө лшерде резең ке грушаның кө мегімен жасайды. Осы тә ртіппен тә улігіне 3 -4 рет жібереді. Қ оректендіру клизмасын жиі пайдалануғ а болмайды, себебі одан тік ішек сфинктері тітіркеніп, жара пайда болуы мү мкін. Осындай асқ ынулар болмау ү шін тік ішекті ұ қ ыпты жуып тұ ру керек.

Парентеральды немесе қ оректік заттарды қ ан тамыры арқ ылы жіберу

Асқ азанғ а жасалғ ан операциядан кейін, ісік болғ анда ас қ орыту жү йесіндегі аурулар кезінде парентералдық тамақ тандыруды белгілейді. Бұ л ү шін 5% глюкоза ерітіндісі, белокты препараттарды, дә румендерді, минеральды тұ здарды, жү йе /система/ арқ ылы тамшы кү йінде жібереді. Қ оректік заттарды қ анғ а қ ұ яр алдында 37-38˚ C –қ а дейін жылыту керек. Қ оректік ерітінділерді қ анғ а тамшылатып жібергенде оның тамшылар жылдамдығ ына мұ қ ият қ арағ ан жө н. Мысалы, гидролизин, гидролизат казеин ақ уызы, фибринсол, полиаминдерді алғ ашқ ы 30 минут ішінде минутына 10-20 тамшы жылдамдық пен тамызу керек, осы аралық та науқ ас тарапынан ешқ андай ө згеріс байқ алмаса, онда минутына 40-60 тамшы жылдамдық пен тамызуғ а болады.

Полиамин ерітіндісін алғ ашқ ы 30 мин ішінде минутына 10-20 тамшы, содан соң 1 минутта 25-35 тамшыдан тамызады. Липофундин S /10% ерітінді/ алғ ашқ ы 10-15 минут ішінде минутына 15-20 тамшыдан тамызылады, ал науқ ас тарапынан ешқ андай ө згеріс болмаса, бірте-бірте тамшы жылдамдығ ын кө бейтеміз, минутына 60 тамшығ а дейін жіберуге болады. Мысалы, 500мл ерітіндіні қ ұ ю 3-5 сағ атқ а созылады.

Ақ уызды препараттар қ анғ а жылдам кетсе, онда науқ астың екі беті қ ызарып, денесі ысып, тынысы тарылады. Сол себепті қ оректік заттарды қ ан тамыры арқ ылы жібергенде ө те мұ қ ият болғ ан жө н.

16.Науқ асты кү ткенде жә не оның жанұ ясымен танысып тіл табысу.

Этика (Аристотель) - адамгершіліктік мораль мен қ ұ лық тылық туралы ғ ылым. Парызтану (деонтология - грек тілінен Deontos - парыз, logos - ғ ылым) (ағ ылшын Бентам) – науқ ас пен дә рігердің, медициналық қ ызметкерлердің ө зара (субординация, сабақ тастық, тың ғ ылық тылық) қ арым - қ атынастарындағ ы жә не ғ ылыми-техникалық жетістіктердің тә жірибелік медицинағ а енгізілуіне байланысты парыз туралы ғ ылым.

Медицина қ ызметкерлерінен сезімталдық, ық ыластылық, қ айырымдылық, ақ пейілділік, мейірімділік, қ амқ оршылық жә не жоғ ары кә сіпкерлік сияқ ты адамгершілік қ асиет талап етіледі.

Сыртқ ы бейнеге қ ойылатын нақ ты талаптарды орындау; ауыстыратын аяқ киімнің болуы, халат таза жә не ү тіктелген, тырнақ тар - қ ысқ а қ ырқ ылғ ан, шаш калпақ тың ішіне тығ ылғ ан болуы керек.

Науқ аспен қ арым-қ атынас жасау ережелерін сақ тау: науқ асқ а кө бірек кө ң іл бө лу, оны сабырландыра білу, тә ртіпті сактаудың, дә рілерді ү немі қ абылдаудың қ ажеттігін ұ ғ ындыра білу, сауығ уының немесе жағ дайының жақ саруының мумкіндігіне сендіру, кейбір науқ астарғ а нақ ты диагнозын айтуғ а болмайды.

Парызтанулық қ ағ идаларды бұ зу науқ астарда ятрогендік аурулардың (грек тілінде Jatros- дә рігер, gеnеs - туғ ызылғ ан) дамуына ә келіп соғ уы мү мкін. Бұ л аурулар науқ астың психикасына жә не сауығ уына жағ ымсыз ә сер еткен медициналық қ ызметкерлердің абайсызда айтылғ ан сө здерінің немесе іс-ә рекеттерінің салдарынан болуы ық тимал. Дә рігерлік қ ұ пияны сақ тау қ ажет (қ оршағ андарғ а қ ауіп тө ндірмейтін кезде). Сырқ атнамағ а енгізілген зертханалық, аспаптық тексерулердің мамандар кең есінің нә тижелерін білу науқ ас ү шін онай болуы керек. Мейірбикеге тексерулердің деректерін науқ аспен талқ ылауғ а болмайды.

Медицина қ ызметкерлерініің ө зара қ арым-қ атынасының негізін субординация қ ұ райды - қ ызметі бойынша кішінің ү лкенге бағ ыну жү йесі, бұ л дә рігермен немесе ә кімшілік ө кілімен кездескенде тұ ру дә рігерлік тағ айындауларды ұ қ ыпты орындау ғ ана емес, сондай-ақ, кейде шиеленіскен қ атынаста кө рінеді.

Ә ріптестер арасында бір-біріне кө мекке, бірін-бірі қ ұ тқ аруғ а даярлық қ ағ идалары.

Науқ астар мен келушілердің кө зінше ө з ә ріптестерін ешқ ашан міндемеген жө н (олар жіберілген қ атенің мә нін ү лкейтіп, сенім беделін тү сіруі мү мкін), кіші медицина қ ызметкерлерімен қ атынаста да тә кә ппар болуғ а болмайды. Қ атынаста ә депті, сабырлы болғ ан жө н, мү мкіндігінше мә селенің жө нін қ ысқ аша баяндағ ан дұ рыс.

Кә сіптік этика мен деонтология

Этика – мораль, адамгершілік пен оның таптық мә ні туралы ғ ылым. Этика - кә сіптік тә ртіптің дұ рыс-бұ рысын, жақ сылық пен жамандық тың анық тайтын философияның бір саласы деуге болады.

Медициналық этика - медицина қ ызметкерлерінің ө з жұ мысында ә дептіліктің ролін зерттейтін ілім. Этика мен мораль – қ оғ амдағ ы адамдардың мінез – қ ұ лқ ын, олардың бір-біріне жә не қ оғ амдық қ ұ ндылық қ а деген қ арым – қ атынасын реттейтін ережелерге қ ажеттіліктен туғ ан қ оғ амдық сананың формасы болып табылады. Медициналық этика біздің дә уірге дейінгі 1500 жыл бұ рын қ олданылып келеді. Кө птеген медициналық анттардың негізінде бү гінгі кү ні дү ниежү зіндегі барлық елдерде қ абылдайтын анттардың бірі «Гиппократ анты», ол 2400 жыл бойы ә йгілі.

«Гиппократ анты» - негізгі медициналық этиканың ережелер кешені, мұ нда уақ ыт айырмашылығ ына қ арамастан, қ азіргі кезге дейін сө здері ө зекті болып тұ р:

1. «Қ ауіп келтірме». Ә рбір ем барлық іс-ә рекеттер, дә рігердің нұ сқ аулары аурудың жағ дайын жең ілдетуге бағ ытталып, оғ ан пайда ә келу керек – бұ л басты этикалық принцип.

2. Ең жоғ арғ ы байлық – адам ө мірі.

3. Дә рігер ә рбір науқ астың жеке ө мірін сыйлау керек, моральғ а жатпайтын қ ылық тардан аулақ болу керек.

4. Дә рігер кә сіби этикасын, ө зінің мамандығ ын сыйлауғ а тиіс.

Медициналық этиканың ең негізгі мә селелері: моральдық принцип бойынша іс ә рекет жасау, ауруғ а қ амқ орлық пен қ арау, ә рқ ашан жә не қ андай жағ дай болмасын медициналық кө мек кө рсетуге дайын, жоғ ары адамгершілікті кә сіптің салт-дә стү рлерін сақ тау қ ажет.

Адамдар бір-біріне деген кішіпейілділікті, қ арапайымдылық ты, шындық пен адалдық ты принциптілік пен табандылық ты, ең бекті сү юді, ата-аналармен, жолдастарымен, достарымен ө зара қ амқ орлық пен сыйластық қ арым - қ атынасты сақ тау қ ажет. Медициналық этикағ а медицина қ ызметкерлерінің жұ мысына тә н ерекшеліктері мен қ оғ амдағ ы орнына қ арай мінез-қ ұ лық нормаларын реттейтін принциптер жиынтығ ы жатады.

Науқ асқ а толық сеніммен қ арау арқ ылы Сіз оның жағ дайын тү сінесіз, араларың ызда шынайы қ арым – қ атынас туындайды. Бұ л дұ рыс емдік нә тижеге жету ү шін ө те қ ажет.

Мейірбике алынғ ан ақ паратты қ ұ пия тү рде сақ тауы керек жә не оны айтпауы қ ажет. Мейірбике қ ызығ ушылық танытқ ан таныстарының сұ рауы бойынша диагнозды немесе анализдердің нә тижесін айтуғ а тиісті емес.

Медициналық этикада келесі принциптер қ олданылады:

1. Жеке адамды қ ұ рметтеу.2.Автономия.3.Жақ сылық жасау.

4. Зиян келтірмеу.5.Шындық ты айту.6. Қ ұ пияны сақ тау.7.Ә ділдік.

Медициналық этиканың бір бө лігі – деонтология. Деонтология грек тілінен аударғ анда - «тиісті» деген мағ ынаны білдіреді. Деонтология – басқ а салаларғ а қ арағ анда, медицина мен тә жірибелік денсаулық сақ тау саласына ө те тә н қ ажетті ғ ылым.

Медициналық қ ызметкерлердің кү ш-жігері тек науқ асты емдеуге ғ ана емес, аурудың алдын алуғ а, адамның денсаулығ ы мен ө мірін қ орғ ауғ а бағ ытталғ ан.

Деонтологияның тараулары:

• Мейірбикемен науқ астың қ арым-қ атынасы.

• Мейірбикемен қ оғ ам арасындағ ы қ арым-қ атынас.

• Мейірбикемен науқ астың туысқ андарының ортасындағ ы қ арым қ атынасы.

• Мейірбикемен ә ріптестер арасындағ ы қ арым- қ атынас.

Деонтология мен этиканың принциптерін қ олайлы іске асыру ү шін мынандай жағ дайлар қ ажет: парыз сезімі, ө з мамандығ ына бейімділігі мен білімін ү немі жетілдіру, медициналық қ ызметкер сырқ ат сеніміне кіріп, ауруынан жазылатындығ ына иландыру.

Гиппократ: «Не істеу керек болса да бә рін байсалды жә не шебер істей біл... Реті келгенде сырқ атты кө ң іл аулағ ыш орынды сө здермен, достық пейілмен мақ ұ лдау керек. Қ ажетті жағ дайда оның орынсыз талабын қ атал да, орнық ты тү рде ысырып, ал кей кезде оғ ан сү йіспеншілік білдіріп, басу айту керек» деген.

Науқ асты емдеуде сө здің ролі ә рдайым жоғ ары, кей кезде сырқ ат кө зінше медициналық қ ызметкерлер кө бірек сө йлеп қ ояды. Ол ятрогенияғ а ә келіп соқ тырады. Науқ асқ а ә р тү рлі психикалық сө з ә серлерінен болатын жағ дай эгротогения деп аталады.

Ятрогенді ауру – медицина қ ызметкерінің сө зінен, ісінен пайда болатын ауру. Ол медициналық қ ызметкерлердің теріс тү сіндірген сө зінен немесе мінез - қ ұ лқ ынан шығ ады. Кіші мейіркеш немесе техникалық қ ызметкерлердің сырқ атқ а зерттеу нә тижесін қ ате болжап, айтып берген жағ дайда да кездеседі. Сө з науқ асты емдеп қ ана қ оймайды, оны жаралауы да мү мкін екендігін мейірбике жанында ұ стап, науқ ас кө зінше тү сініксіз терминдерді айтпауғ а тырысу керек.

Ятрогенді аурулардың себептеріне: жалпы жә не медициналық мә дениетінің жетіспейтіндігі, асығ ысты, науқ астың ың ғ айсыз диагнозын болжау, зерттеу нә тижесін дұ рыс тү сіндірмеу жатады. Кез келген ауру жағ дайында мейірбике науқ астың психикасын бұ збауғ а тиіс.

Науқ астар ауруханағ а тү сіп, ө здерінің қ асына адамдар жинайды, «дә рігерден» артық пыз деп ойлайды, басқ а науқ астарғ а агрессивті тү рде ө здерінше оң ды-солды кең естер, нұ сқ аулар береді, ө здерінің тың даушыларын депрессияғ а, толқ уғ а ұ шыратады. Мейірбике мен дә рігер осы сырқ аттарғ а ерекше кө ң іл аударып, тү сіндіру жү мысын ж.ргізгенде терең білім мен ақ ылды қ олдану қ ажет. Науқ асқ а дә рі-дә рмектерден гө рі, Сіздің тү сінушілігің із, моральдық қ олдауың ыз керек.

Ал науқ астың ө зіне ә сері /жақ сы, жаман ойлауы / эгогения деп аталады.

Эго дегеніміз:

- ішкі мә дениеттің ережелерін сақ тау, тә ртіпті сақ тау, қ оғ амдық жағ дайларғ а ү немділікпен қ арау, татулық, ә ріптестік сезім;

- сыртқ ы мә дениет ережелерін, тә ртіпті сақ тау, сыпайлық, ә дептілік, жақ сы сө з, сә йкес келетін киім /сыртқ ы жинақ ылық, денесінің, киімінің, аяқ киімінің тазалығ ын сақ тау т.б./

Субординация –қ ызметіне қ арай бір-біріне бағ ыну.

Мейірбике дә рігердің бірінші кө мекшісі. Дә рігерге қ арағ анда мейірбикелер жұ мыс кезінде кө п уақ ытын науқ астармен ө ткізеді. Мейірбикелер науқ астың кө ң іл –кү йін, қ орқ ыныш-уайымын, жасалып жатқ ан емнің тү рлерін жақ сы біледі. Емнің ең басты мақ саты – дә рігердің, мейірбикенің, науқ астардың сеніміне кіруі мен олардың талабына сай келуі.

ЭТИКА – дегеніміз гректің мінез, ә дет-ғ ұ рып деген сө зінен шық қ ан философиялық ұ ғ ым. Яғ ни адамдардың мінез-қ ұ лқ ы, ә дептілігі туралы ілім. Этика адамдар мен адамдардың арасындағ ы адамгершілікке толы қ арым-қ атынастардың озық ү лгілерін, жақ сы дә стү рлерін оқ ытатын қ ағ идалар жиынтығ ы.

Этика - мораль туралы ілім, яғ ни адамгершілікті, ізеттілікті, кішіпейілділікті, ә дептілікті оқ ытады. Ал мораль дегеніміз қ оғ амдық сананың бір тү рі немесе бір кө рінісі. Адамдардың арасында ежелден қ алыптасқ ан жақ сы мінез-қ ұ лқ ы мен инабатты, адамгершілікке толы қ арым-қ атынастарын реттейтін принциптер мен жиынтық ережелерін мораль дейміз. “Адам адамғ а – дос, жолдас, бауыр” – деген ұ лағ атты сө з этикасының ең негізгі қ ағ идаларының бірі. Медициналық этика – медициналық қ ызметкерлер жұ мысындағ ы гуманизм кө рінісі, деонтологияның теориялық негізі болып саналады.

ДЕОНТОЛОГИЯ – (гректің deon – тиіс, керек деген сө зінен шық қ ан) дегеніміз ә рбір жеке адамның бү кіл адам баласы мен қ оғ амның алдындағ ы атқ аруғ а тиіс міндетін, борышын, парызын оқ ытатын этиканың негізгі бір саласы. Деонтологияның негізгі принципі – адам жеке басының қ амын ойламай, ө з мұ ддесін халық пен қ оғ амның қ ажеттілігіне саналы тү рде бағ ындыра отырып, жеке басының мү ддесін қ оғ амдық мү ддемен гармониялық тү рде ү йлестіре алуында.

Медициналық деонтология дегеніміз – медицина қ ызметкерлерінің адам баласы алдындағ ы, қ оғ ам алдындағ ы атқ аруғ а тиіс кә сіптің парызы мен ө теуге тиіс борышын оқ ытатын ілім.

Дү ние жү зі, халық тарының ә рқ айсысының ө здерінің ұ лттық діни, қ оғ амдық, мә дени ерекшеліктеріне қ арай ә р дә уірде денсаулық ты сақ тау этикасы мен медициналық этика жө ніндегі кө зқ арастары ә ртү рлі болғ ан. Тарихқ а жү гінсек ә ртү рлі қ оғ амдық -экономикалы формацияларда адамның денсаулығ ы мен ө нерін сақ тауғ а байланысты этикалық - нормалардың кө птеген тү рлері болғ анына кө зіміз жетеді.Қ ай заманда болмасын дә рігерлер мен емшілерден, медицина қ ызметкерлерінен адамзатқ а қ ызмет ету жолында олардың бойында адамгершіліктің, мейірімділіктің, ізгі ниеттіліктің, адамғ а деген сү йіспеншіліктің, жанашырлық тың мол болуын талап етіп отырғ ан.

1. «Мейірбикелік ү рдіс, мейірбикелік диагноз»ұ ғ ымы.

Мейірбикелік ү рдіс – кә сіптік бикелік кү тімді ұ йымдастыру мен орындаудың ғ ылыми ә дісі.

Мейірбикелік ү рдістің мақ саты – ауру қ алпындағ ы ө мірді қ олайлы қ асиеттермен қ амтамасыз ету, яғ ни емделушіні физикалық, психологиялық - ә леуметтік жә не рухани тыныштық пен толық қ амтамасыз ету, басқ аша айтқ анда: емделушінің ағ засындағ ы 14 негізгі қ ажеттілікті қ анағ аттандыру, науқ ас тә уелсіздігін қ олдау жә не қ алыпқ а келтіру.

Қ ажеттілік дегеніміз – адамның денсаулығ ы мен амандығ ы ү шін маң ызды психологиялық жә не физиологиялық тапшылық.

Адам ө мір бойы қ оршағ ан ортағ а сә йкес ө мір сү ру ү шін ө з мұ қ таждық тарын ү немі қ анағ аттандыруы қ ажет.

Американдық психолог А. Маслоу адамдағ ы 14 негізгі қ ажеттілікті қ арастырды:

1. Тыныс алу

2. Тамақ тану

3. Ішу

4. Бө ліп шығ ару

5. Қ озғ алу

6. Дені сау болу

7. Дене қ ызуын сақ тау

8. Ұ йық тап, демалу

9. Киініп, шешіну

10. Таза болу

11. Қ ауіпсіз болу

12. Қ арым – қ атынас жасау

13. Ө мірлік қ азынағ а ие болу

14. Қ ызмет ету, ойын ойнау, оқ у

Тыныс алу қ ажеттілігі - оттегіні қ ажет ету адамның негізгі физиологиялық қ ажеттіліктерінің бірі. Тыныс алу мен ө мір ажырамайтын тү сініктер. Оттегі жетіспеушілігінде тыныс жиіленеді, беткей болады, ентігу, жө тел пайда болады. Оттегінің ұ лпаларда тұ рақ ты жетіспеушілігі цианозғ а алып келеді, тері мен шырышты қ абық тар кө гереді. Бұ л қ ажеттілікті қ олдау медицина қ ызметкері ү шін басты ауық ымды (приоритетті) мә селе болуы керек. Адам бұ л қ ажеттілікті қ анағ аттандыра отырып, ө мір сү руге қ ажет болғ ан қ анның газды қ ұ рамын қ олдайды.

Тамақ танудың қ ажеттілігі - денсаулық ты сақ тау ү шін ө те маң ызды. Рационалды жә не адекватты тамақ тану кө птеген аурулардың қ ауіпті факторларын жоюғ а кө мек береді. Мысалы жү ректің ишемиялық ауруы жиі жануар майлары мен холестеринге бай тағ амдарды тұ рақ ты қ абылдағ анда дамиды. Тамақ тың қ ұ рамында ақ уыздың кө п мө лшерде болуы жаралардың тез жазылуына кө мектеседі. Медқ ызметкер науқ астың тамақ тану қ ажеттілігін қ анағ аттандыру ү шін рационалды дұ рыс тамақ тануды ү йретіп ұ сыныстар беруі қ ажет. Кү нделікті жеміс-жидектерді, сү т ө німдерін, ботқ аларды, майсыз ет, балық, қ ұ с етін қ абылдау ұ сынылады. Қ ант, тә тті тағ амдар, тұ здар, алкогольді ішімдіктер шектеледі. Тамақ тану қ ажеттілігінің қ анағ аттанбауы адам денсаулығ ының бұ зылуына алып келетінін ұ мытпау керек.

Ішу қ ажеттілігі - бұ л кү нделікті 1, 5-2 литр сұ йық тық тар: су, шай, кофе, сү т, сорпа, жеміс-жидектер қ абылдау. Мұ ндай мө лшер зә рмен, нә жіспен, терлеуде, тыныс алуда жоғ алтқ ан сұ йық тық ты толтырады. Су балансын сақ тау ү шін адам бө ліну мө лшерінен кө бірек сұ йық тық қ абылдау қ ажет. Сұ йық тық ты аз қ абылдау дененің сусыздануына, ал шамадан тыс яғ ни 2 литрден артық қ абылдау бірнеше жү йе, ағ залардың қ ызметінің бұ зылуына алып келеді. Мейірбикенің сусыздану немесе ісіктердің пайда болу қ аупін алдын ала анық тауы кө птеген асқ ынуларды болдырмауғ а мү мкіндік береді.

Бө ліп шығ ару қ ажеттілігі -тағ амның қ орытылмағ ан бө лектері ағ задан зә р, нә жіс тү рінде бө ліп шығ арылады. Бө ліп шығ ару режимі ә рбір адамда жекеше болып келеді. Басқ а қ ажеттіліктерді қ анағ аттандыруды қ алдыруғ а мү мкін болғ анымен, бө ліп шығ аруды ұ зақ уақ ытқ а қ алдыруғ а болмайды.

Ұ йық тау, дем алу қ ажеттілігі - ұ йқ ы аз болғ ан жағ дайда қ андағ ы қ ант дең гейі тө мендейді, мидың қ оректенуі нашарлап, ойлау процестері бә сең дейді, зейін тұ рақ сызданады, қ ысқ а мерзімді есте сақ тау нашарлайды. Американдық ғ алымдардың зерттеуі бойынша жарты тү н ұ йық тамағ ан адамда фагоцитоз ү шін жауапты болғ ан қ ан жасушалары 2 есе тө мендейді. Науқ ас адамғ а ұ йқ ы ө те қ ажет, ө йткені ұ йқ ы науқ ас жағ дайының жақ саруына алып келеді. Зерттеу барысында ұ йқ ының бірнеше кезең дері анық талғ ан.

І кезең -жә й ұ йқ ы. Ұ йқ ы жең іл жә не бірнеше минутқ а ғ ана созылады. Бұ л кезең де ағ заның физиологиялық белсенділігі тө мендейді, ө мірлік маң ызды мү шелердің қ ызметі, зат алмасу процестері бә сең дейді. Адамды ояту оң ай, егер ұ йқ ы бө лінбесе, 15 минуттан кейін ІІ-кезең байқ алады.

ІІ кезең - жә й ұ йқ ы. Ұ йқ ы терең емес, 10-20 минутқ а созылады. Ө мірлік функциялар ә рі қ арай ә лсірейді, толық босаң су байқ алады.

ІІІ кезең -жә й ұ йқ ы. Ең терең ұ йқ ы кезең і, 15-30 минутқ а созылады, ұ йық тап жатқ ан адамды ояту қ иын. Ө мірлік маң ызды функциялардың ә лсіреуі жалғ асады.

ІV кезең -жә й ұ йқ ы. Терең ұ йқ ы, 15-30 минутқ а созылады, ұ йық тап жатқ ан адамды ояту ө те қ иын. Бұ л кезең де физикалық кү штің қ алпына келуі байқ алады. Ө мірлік маң ызды функциялар ояу қ алпына қ арағ анда ә лсіз. ІV-кезең нен соң 3-ші жә не 2-ші кезең дер қ айта байқ алады, содан соң ұ йқ ының 5-ші кезең і байқ алады.

V кезең -тез ұ йқ ы. І-кезең нен 50-90 минуттан соң тү рлі тү стер байқ алады. Кө здердің аз қ имыл -ә рекеттері, жү рек соғ уы, тыныс алу жиілігі, қ ан қ ысымы ө згереді. Дене бұ лшық еттерінің тонусы тө мендейді. Бұ л кезең де адамның психикалық қ ызметтері қ айта қ алпына келеді, ұ йық тап жатқ ан адамды ояту ө те қ иын. Бұ л кезең нің созылу уақ ыты –шамамен 20 минут.

V-ші кезең нен кейін қ ысқ а уақ ыттан соң 4, 3, 2 содан соң қ айтадан 3, 4 жә не 5-ші кезең дер яғ ни, ұ йқ ының келесі циклы байқ алады.

Адамның ұ йқ ысына бірнеше факторлар ә сер етеді: физикалық талығ у, дә рілік заттар, есірткілер, ө мір сү ру қ алпы, эмоционалды стресс, қ оршағ ан орта жә не физикалық жү ктеме. Ауырсынумен, физикалық ә лсіздікпен, уайыммен, депрессиямен сипатталатын кез-келген ауру ұ йқ ы бұ зылуына алып келеді. Мейірбике науқ асты тағ айындалғ ан дә рілердің жалпы жә не ұ йқ ығ а ә серімен таныстыруы керек.

Демалу - физикалық жә не психикалық белсенділіктің тө мендеу жағ дайы. Диванда жатып қ ана емес, сонымен қ атар арнайы жаттығ улар жасап, кітап оқ у арқ ылы да демалуғ а болады. Емдеу мекемесінде қ атты шу, жарық, басқ а адамдардың болуы демалуғ а кедергі жасауы мү мкін.