А)Иондық адсорбция

Электролиттердің иондарғ а адсорбцияланатынын айтып кеттік. Ендеше электролиттің адсорбциясы деп олтырғ анымыз-сондағ ы иондарымыздың адсорбциясы. Олардың адсорбциясы адсорбенттердің табиғ атына байланысты болады. Иондар поляризацияланатын болғ андық тан олар полярлы молекулалардан тұ ратын, иә иондардан тұ ратын беттерде ғ ана адсорбцияланады. Сондық тан иондық адсорбцияны кө бінесе полярлық адсорбция деп те атайды. Беттің зарядталғ ан микроучаскелері ө зінің зарядына қ арама-қ арсы зарядталғ ан иондарды адсорбциялайды. Ал адсорбцияланбағ ан электролиттердің иондары электростатикалық тарту кү штерінің ә серінен адсорбцияланғ ан иондардың маң ында болады да, олармен бірге бірігіп адсорбент бетінде қ ос электрлік қ абат тү зеді. Бұ л қ абаттың қ ұ рылысы жө нінде арнайы тарауда толығ ырақ айтамыз. Иондардың адсорбциялану қ абілетіне олардың радиустарының ә серлері кү шті. Егер бірдей валентті иондардың адсорбциясын қ арастырсақ, онда неғ ұ рлым ионның радиусы кө п болғ ан сайын соғ ұ рлым оның адсорбциясы кү шті болады. Бұ ның себебі екі тү рлі. Біріншіден, радиусы ү лкен болса, ол ионның поляризациясы кү шті, сол себепті адсорбциясы да кү шті болады.

Екіншіден, егер оның ионның радиусы ү лкен болса, оның гидратациясы азаяды. Ал гидратацияның иондар арасындағ ы адсорбцияны азайтатыны белгілі. Ө йткені гидраттық қ абаттар электрлік ә рекеттесуді азайтады. Міне осының нә тижесінде ионның радиустары ө скен сайын оның адсорбциясының да ө сетіні кө рініп тұ р. Иондардың ортамен байланысуымен азаюына қ арай орналасатын қ атарды лиопроптық қ атар, немесе Гофмейстр қ атары деп атайды. Бір валентті катиондар ү шін оны былайша жазуғ а болады:

Li⁺ < Na⁺ < K⁺ < Rb⁺ < Cs⁺

Екі валентті катиондар: Mg²⁺ < Ca²⁺ < Sr²⁺ < Ba²⁺

ал бір валентті аниондар тө мендегіше орналасады:

Cl^- < Br^- < NO₃^- < I^- < NCS^-

Иондардың адсорбциясы олардың валенттіліктеріне кү шті тә уелді болады. Неғ ұ рлым иондардың валенттіліктері жоғ ары болса, соғ ұ рлым ол бетке кү шті адсорбцияланады. Мысалы, ә ртү рлі валентті катиондар мен аниондар адсорбциялық қ абілеттіліктері бойынша тө мендегідей орналасады:

K⁺ < < Ca⁺² < < Al⁺³ < < Th⁺⁴ жә не

Cl^- < < SO₄^-2< < PO₄^-3< < [Fe(CN)₆]^-4

Кристалдардағ ы сол кристалдардың қ ұ рамында болатын иондардың адсорбциясының коллоидтық химияда маң ызы зор. Бұ л адсорбцияны кристализация қ ұ былысы ретінде қ арастыруғ а болады, яғ ни кристалдық торды сол иондардың толтыруы деп қ арастыруғ а болады. Панет пен Фаянстың ережесі бойынша кристалдың торына тек сол кристалды тү зетін иондар мен атомдар ғ ана орналасады. Мысалы, AgI кристаллы, КI - ерітіндісінде болса, онда бетке I ионы адсорбцияланады. Егер AgI кристаллы AgNO₃ – ерітіндісіндеболса, онда Ag⁺ ионы адсорбцияланады.

Кристалдық торды толтыру ү шін тек кристалл қ ұ рамына кіретін иондар ғ ана емес, сонымен қ атар оларғ а изоморфтық иондар жә не кристалдық тор тү йіндеріндегі иондармен киын диссоцияланатын қ осылыстар тү зетін иондар да бетте адсорбцияланады екен. Мысалы, жаң ағ ы AgI кристаллы ү шін I^- ионына изоморфты Br^-, Cl^- иондарын айтуғ а болады. Кристалдық тормен мық ты байланысты кристалда болатын иондар ғ ана емес, сонымен қ атар кристалдың бетінде болатын атомдар тобына жақ ын атомдар топтары да бере алады екен. Мысалы кө мір органикалық радикалдарды кү шті ұ стаса, алюминий оксидтері мен гидроксидтері оттегісі бар топтарды ө здерімен жақ сы байланыстырады.