Электр жетектерінің құрылымы және типтері

Автоматтандырылғ ан электр жетегі деп жұ мысшы машинаның атқ арушы органдарын қ озғ алысқ а келтіру ү шін алдын-ала тағ айындалғ ан электр қ озғ алтқ ыштық, тү рлендіргіштік, берілістік жә не басқ ару қ ұ рылғ ыларынан тұ ратын электр механикалық жү йені атайды. Электр энергиясын механикалық энергияғ а тікелей тү рлендіретін негізгі элемент – қ озғ алтқ ыш болып табылады. Қ озғ алтқ ыш тү рлендіруші жә не басқ арушы қ ұ рылғ ылардың кө мегімен ө ндірістік механизмнің талаптарына жауап беретін сипаттамаларды пішіндеуге рұ қ сат береді.

Автоматтандырылғ ан электр жетегінің қ ұ рылымдық сипаттамасы 1.1 суретінде кө рсетілген. Онда ө зара байланысқ ан екі жү йені белгілеуге болады:

а) кү штік ажыратқ ыштан КА, кү штік тү рлендіруші бө ліктен Т, бұ рыштық жылдамдық ω кезіндегі қ озғ алтқ ыштың иін кү ші М ә сер ететін ротор массасы бар РД энергияның электр механикалық тү рлендіргішінен ЭМТ тұ ратын энергияны электр механикалық тү рлендіруін іске асыратын ақ параттық -энергетикалық жү йе;

б) ақ паратты ө ң деу жү йесі қ орғ ау жә не бақ ылауды басқ ару функцияларын орындайды. Ақ паратты ө ң деу жү йесінің функционалды кіріс шамалары – беруші айнымалылар W жә не кері байланыстардың r айнымалылары. 1.1 - суретінде жұ мысшы машинағ а ЖМ берілетін ток, кернеу, иін кү ші, айналу жиілігі жә не кү штеуі бойынша кері байланыстар кө рсетілген. Ақ паратты ө ң деу жү йесінің шығ ыс шамалары белгілі мақ сатқ а бағ ытталғ ан ә серлер ретінде кү штік бө ліктің басқ арылатын элементіне (кү штік ажыратқ ыш, тү рлендіргіш, редуктор жә не т. б.) беретін басқ арушы айнымалылар J болады. Ақ параттық айнымалылар V қ ызмет кө рсетуші адамдарғ а немесе басқ арудың жоғ арғ ы дең гейіне бағ дарлау ү шін қ ызмет етеді. Басқ арушы Б жә не ақ параттық V айнымалылар беруші шамалар W мен белгілі логика бойынша ақ паратты ө ң деу қ ұ рылғ ысына енгізілген кері байланыстар r айнымалыларынан қ ұ ралады.

Электр жетегі жү йесі оның типіне тә уелсіз, белгілі бір сыртқ ы функцияны x = f(w, z) орындайды. Басқ арылатын шама (мысалы, айналу жиілігі, иін кү ші немесе қ озғ алтқ ыш білігінің орны) берілетін сигналдың шамасына W, сонымен бірге бір немесе бірнеше ә сер етуші ә рекеттерге Z тә уелді.

Автоматтандырылғ ан электр жетегі жү йелері автономды қ ұ рылғ ы ретінде (кө тергіштер, лифттер, транспортерлердің электр жетегі) немесе кешенді автоматтандырылғ ан жү йелердің негізгі элементтері ретінде де жұ мыс істейді. Мұ ндай жү йелерде басқ ару мә селелері бірнеше дең гей бойынша орналасады.

Тө менгі дең гейлерде бір-бірімен технологиялық байланыс арқ ылы байланысқ ан жә не жоғ арғ ы дең гей басқ аратын функционалды топтарды қ ұ райтын автоматтандырылғ ан электр жетегі жү йесі орналасқ ан.

1.1 – сурет. Автоматтандырылғ ан электр жетегінің қ ұ рылымдық сұ лбасы: 1- электр энергиясының ағ ыны; 2 – механикалық энергияның ағ ыны; r – кері байланыстар айнымалылары; V – ақ параттық айнымалылар; W – тасымалдаушы шамалар; Б – басқ арушы айнымалылар; Z - ә сер етуші факторлар;

Жоғ арғ ы дең гей қ ұ рылғ ысын адам немесе келесі одан жоғ арғ ы дең гейдің ақ паратты ө ң деу қ ұ рылғ ысы басқ арады. Осы текті қ ұ рылғ ылар, мысалы метал ө ң деуші жә не мұ най ө ң деуші ө неркә сіптің, станоктар мен басқ а автоматты басқ ару жү йелерінің ЭЕМ – нен басқ арылатын технологиялық жү йелерде қ олданылады.