Жедел іздестіру органдарының ұстау тактикасын қолдануы

Қ азақ стан Республткасының ЖІҚ туралы заң ына сә йкес, «жедел іздестіру қ ызметі – азаматтардың ө мірін, денсаулығ ын, қ ұ қ ық тарын, бостандық тары мен заң ды мү дделері, меншікті қ орғ ау, шет мемлекеттер мен халық аралық ұ йымдардың арнаулы қ ызметтерінің қ ылмысты қ ол сұ ғ уынаң, сондай – ақ барлау – бү лдіру ә рекетінен қ оғ ам мен мемлекет қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ету мақ сатында арнайы уә кілдік берілген мемлекеттік органдар ө з қ ұ зыреті шегінде Қ азақ стан Республикасының Конституциясында, осы заң ғ а, Қ азақ стан Республикасының басқ а да заң дары мен қ алыптық қ ұ жаттарына сә йкес жү зеге асыратын жария жә не жасырын жедел іздестіру, ұ йымдық жә не басқ ару шараларының ғ ылыми негізделген жү йесі». Оның кө птеген алғ а қ ойғ ан міндеттері алдын – ала тергеу, ұ стау ә рекеттерінің міндеттерімен сә йкес келеді.

«Жедел іздестіру қ ызметі туралы» заң ның 6 – бабына сә йкес Қ азақ стан республикасының аумағ ында жедел іздестіру қ ызметін:

- Ішкі істер органдары;

- Ұ лттық қ ауіпсіздік органдары;

- Қ орғ аныс министрлігінің ә скери барлау органдары;

- Қ азақ стан Республикасының Президентінің кү зет қ ызметі;

- Ә ділет министрлігінің қ ылмыстық атқ ару жү йесі органдары;

- Кеден органдары жү зеге асырады. Бұ л тізбек тек заң мен ө згертілуі немесе толық тырылуы мү мкін.

Заң дылық тұ лғ аның ар – намысына қ ұ рметтеу, қ ұ қ ық тары мен бостандық тарын сақ тау, азаматтардың заң алдындағ ы тең дігі жә не т.б.принциптерін басшылық қ а алып, конспирация, жария жә не жасырын ә дістерінің ү йлесуінің, кә сібт этиканың негізінде жедел іздестіру қ ызметін жү ргізуші органдар мынадай алдарына қ ойылғ ан міндеттерді орындауы қ ажет:

- Азаматтардың ө мірін, денсаулығ ын, қ ұ қ ық тарын, бостандық тары мен заң ды мү дделерін жә не меншікті (нысандарына қ арамастан) заң ғ а қ арсы қ ол сұ ғ улардан қ орғ ау;

- Қ оғ амның, мемлекеттің қ ауіпсіздігін қ амтамасыз етуге жә не оның экономикалық ә леуеті мен қ орғ аныс қ абілетін нығ айтуғ а жә рдемдесу;

- Қ ылмыстарды анық тау, алдын алу, болдырмау жә не ашу;

- Жауап алу, тергеу жә не сот органдарынан жасырынғ ан, қ ылмыстық жазадан жалтарғ ан адамдарды, хабар – ошарсыз кеткен азаматтарды жә не заң мен кө зделген реттерде басқ а да адамдарды іздестіру жә ніндегі шараларды жү зеге асыру;

- Шет мемлекеттердің жә не халық аралық ұ йымдардың арнаулы қ ызметтерінің барлау – бү лдіру ә рекетін анық тау, алдын алу жә не болдырмау;

- Қ азақ стан Республикасының Президентінің жә не басқ а кү зетілуге тиіс адамдардың қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ету;

- Мемлекеттік шекараны кү зетуді қ амтамасыз ету;

- Мемлекеттік жә не заң мен қ орғ алатын ө зге де қ ұ пия мағ лұ маттардың сақ талуын қ амтамасыз ету; коммерциялық қ ұ пияны қ орғ ауда кә сіпорындарғ а, мекемелер мен ұ йымдарғ а (меншік нысандарына қ арамастан) жә рдемдесу;

- Бас бостандығ ынан айыру орындарында қ ылмыстық – атқ ару заң дарымен белгіленген режимді қ олдау;

- Жедел – іздестіру қ ызметін жү зеге асырушы органдардың қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ету.

Кө птеген жағ дайларда жедел – іздестіру қ ызметін жү зеге асырушы органдардың қ ызметкерлерінің тергеуге ә рекетті кө мек кө рсетуге ынтасы жоқ тығ ы байқ алғ ан. Тергеушілер жедел – іздестіру материалдарын рә сімдеуге тек кү діктіні ұ стағ аннан кейін жә не қ ылмыстық істің қ озғ алу фактісі болғ аннан кейін ғ ана жіберіледі.

Кү діктіні жедел іздестіру ақ параты бойынша бірың ғ ай ұ стау. Қ ылмыс жасағ ан немесе дайындап жатқ ан тұ лғ а осы нормағ а сә йкес «Жедел іздестіру қ ызметі туралы» заң ның 12 - бабының 4 – тармағ ында кө зделген жә не кем дегенде облыстық прокурордың санкцциясымен жү ргізген жедел іздестіру шараларының нә тижелері бойынша ұ сталады.

Сол заң ның 11 – бабының 3 – тармағ ына сә йкес аталғ ан жедел іздестіру нормаларына келесілер жатады: пошталық жіберулерді бақ ылау; пошта телеграфтың байланыс каналдарында сыртқ ы белгілер бойынша жедел іздестіру, телефон сө йлесулерді тың дау; техникалық байланыс қ ұ ралдарына; компьютерлік жү йелер мен ү йлерге ену жә не оларды зерттеу.

Ө зге де жедел – іздестіру шараларын жү ргізуге прокурордың 132 – бабының 2 – бө лімінің 4 – ші тармағ ы бойынша қ ылмыстық процесуалдық ұ стау негізіне енгізе алмайды. Аталғ ан ереже ө зге де сө йлесулерге абоненттер арасында секторлық ө ткізгіштік, радио жә не ө зге де сө з ақ паратын берудің техникалық қ ұ ралдарының кө мегімен жү ргізілетін сө йлесулер жатады.

Қ Р ІІМ 1993 жылғ ы 25 наурыздағ ы №124 бұ йрығ ымен ұ сталғ ан жә не қ амауғ а алынғ ан тұ лғ аларды уақ ытша ұ стау ү шін ішкі істер органдарының изоляторының жұ мысы туралы нұ сқ ау белгіленген. Мұ нда қ ылмыс жасады деп кү діктелген тұ лғ аларды қ ысқ а мерзімді ұ стаудың тә ртібі туралы республикалық ереже қ абылданғ ан.

Ауыр қ ылмыстардың ішінде жоғ ары орынғ а қ ару қ олданып жасалатын қ ылмыстар жасатады. Қ арулы қ ылмыскерлер ә рқ ашанда адам қ ұ рбанымен байланысты ауыр қ ылмыстар жасайды. Қ арулы қ ылмыскерлердің ө те қ ауіпті, белсенді, ә рекеттері олар топ болып жү зеге асыратындығ ына болып отыр. Жоспарланып, дайындалғ ан қ ауіпті қ ұ қ ық бұ зушылық тардың алдын алудың, бой тастап жү рген қ ылмыскерлерді анық таудың нә тижелі болуы қ аруланғ ан қ ылмыскерді дер кезінде ұ стауына тікелей байланысты.

Қ ылмыскерлерді ұ стау қ ылмыстық қ ұ қ ық тық заң намада реттеледі. Қ Р Қ К бабына сә йкес,

1)қ ылмыс жасағ ан тұ лғ аны мемлекеттік органғ а ә келу ү шін ұ стау барысында немесе бұ л тұ лғ аны ұ стау мү мкін болмағ ан кезде жә не де шектен шығ у болмағ ан жағ дайда зиян ә келінсе бұ л қ ылмыс болып саналмайды.

2)қ ылмыскерлерді ұ стау қ ұ қ ығ ына қ ұ қ ық органдарымен қ атар жай азаматтармен жә бірленушілерге де уә кілеттілік беріледі.

3)қ ылмысқ а қ атысы бар заттар мен қ ұ жаттарды алу ү шін, ұ сталғ ан адамды, тұ рғ ын ү й, жұ мыс орнын, кө лік қ ұ ралын тағ ы басқ аларды тексеру, қ ылмысқ а қ атысты болуы мү мкін заттар мен қ ұ жаттарды қ арауды жә не алып қ оюды, сондай – ақ тұ рғ ын жайларды, жұ мыс орындары мен ө зге де орындарды тексеруді, кө лік қ ұ ралдарын тексеруді куә герлердің қ атысуымен жү зеге асыру. Ұ сталғ андарды жеке тінту, олардың меншігіндегі заттарды қ арау мен алу жү ргізу қ ылмыстың жасалуына қ ұ рал болып табылатын заттарды, қ ұ жаттарды, тұ лғ аларды анық тау арқ ылы заң да кө зделген мақ сатты шешуге бағ ытталып жү ргізілетін жедел іздестіру шараларының жиынтығ ы. Жеке қ арау, заттарды алу мен қ арау қ ылмыстық ә рекетке байланысты болғ андық тан, уә кілетті қ ызметкерлермен орындалады:

-ЖІШ – ын жү зеге асыру барысында жолаушылардың заттарын, ә ке кемелерінің экипаж мү шелерінің жеке заттарын, жү ктерді почта жө нелтілімдерін тексеру;

-қ ылмыс жасауғ а кү дікті тұ лғ аларды ұ стау барысында Қ Р – ның Қ ПК – нің 128 – бабын басшылық қ а ала отырып жү зеге асыру.

Жеке қ арау жү ргізіледі:

-азаматтың ө зінде, киімдерінде қ ұ қ ық бұ зушылық тың белгілерінің болуына байланысты;

-кө ргендер арқ ылы тұ лғ аны нақ ты орнату;

-егер қ арау тікелей заң намамен кө рсетілсе.

Тексерме уә кілетті тұ лғ аның қ ызметіне сай болуы тиіс, яғ ни соғ ан қ атысты заң мен бекітілген дә лелдемелердің, қ ұ қ ық бұ зу обьектісі қ ұ жаттар, басқ а да заттар. Жеке тексерме тексерілушімен бір жыныстағ ы тұ лғ алармен, екі куә гердің қ атысуымен, басқ а тұ лғ алармен кедергі келтірмейтін орындарда, мекемелерде жү ргізіледі. Жеке тексермені жү ргізу барысында тексерілушінің қ ауіпсіздігі қ амтамасыз етіліп, оның денсаулығ ына, қ ұ қ ық тары мен ар – намысына нұ қ сан келтірілмеуін, тексеру барысында белгілі болғ ан мә ліметтердің сыртқ а шығ ып кетпеуін қ амтамасыз етілуі тиіс. Заттарды, басқ а да қ ұ ралдарды тексеру барысында тексеруші екі куә гердің қ атысуымен жү ргізеді.

Қ аруланғ ан қ ылмыскерлерді ұ стау операциясын жү ргізудің бастымақ саты олардың қ ылмыстық ә рекеттерінің алдын алу, азаматтардың ө мірі мен денсаулық тарының қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ету болып табылады.

Қ ылмыс жасағ ан немесе жасау ү стіндегі тұ лғ аны аң ду жә не оны ұ стау – бұ л жедел іздестіру қ ызметі қ ызметкерлерінің қ ылмыс жасағ ан немесе қ ылмыс жасау ү стіндегі жә не ұ сталып қ алмау мақ сатында бой тасалғ ан тұ лғ алардың ізіне тү суімен қ орытындылатын жедел іздестіру шарасы.

Қ ылмыстың жасалуы туралы мә лімет алғ аннан бастап, егер оқ иғ а болғ ан жерде тікелей жедел іздестіру қ ызметін жү зеге асырушы қ ызметкерлер бірінші келген жағ дайда, олардың міндеті:

-қ ылмыстың жолын кесуге шаралар қ абылдау;

-қ ылмыскерлерді ұ стау мен ізін кесуді ұ йымдастыру;

-жә бірленушілерге кө мек кө рсету;

-оқ иғ а туралы кезекші бө лімге хабарлау, оның нұ сқ ауы бойынша ә рекет ету;

-кө рген адамдарды, куә герлерді анық тау;

-оқ иғ а болғ ан жердің қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ету.

Жедел іздестіру шараларының жү ргізу барысындағ ы ә рекеттердің кезектілігі жасалғ ан қ ылмыстың жағ дайы мен сипатына байланысты. Қ ылмыскерлерді, қ ылмыс жасауғ а кү дікті тұ лғ аларды ұ стау ізге тү суші қ ызметкерлер тобынан жоғ ары біліктілікті, ұ стамдылық ты жә не ә рбір жағ дайда қ атаң заң дылық тың сақ талуын талап етеді. Азаматты ұ стау ү шін шешім қ абылдап, оны кезекші бө лімге жеткізу барысында қ ызметкер ө з ә рекетінің заң ғ а сай екенін толық анық тап алуы қ ажет. Бұ л шараларды жү ргізу алдында мына жағ дайларды анық тап алуы тиіс:

-ұ сталушының жеке басын анық тап жә не ол бостандық та қ алдырылғ ан жағ дайда келтіретін қ ауіпті зардаптарын тү сіру мү мкінділігі;

-оны ұ стау барысында пайда болатын қ иындық тар, ө з тарапынан немесе қ асындағ ы қ атысушылардан;

-қ арулы шабуыл жасау қ аупі;

-қ ажеттілік туғ анда қ ару қ олдану жағ дайы. Ұ стаудан кейін ың ғ айлы жағ дайда ұ сталушы тұ лғ аның киімдеріне, заттарына басқ а полиция кү штерінің кө мегімен тез арада тінту жү ргізу. Қ арсылық кө рсетуге, шабуыл жасауғ а қ олдануы мү мкін қ арулар немесе басқ ада қ ұ ралдар табылғ ан тез арада алынады. Ұ сталғ ан тұ лғ аларды кезекші бө лімге жеткізілуі арнайы кө ліктермен немесе қ ызметкерлердің жеке автокө ліктермен жү зеге асырылады. Қ ызметкер ұ сталғ ан тү лғ аны кезекші бө лімге жеткізу барысында оның басқ а ұ сталғ ан тұ лғ аларғ а немесе қ атысушыларына заттай дә лелдемелерді бермеуін, кү пітеп қ ашып кетпеуін бақ ылауы тиіс. Қ арулы қ ылмыскерлерді ұ стау операциясын жү ргізудің мазмұ ны болып – уақ ыты мен орны бойында бірлесіп кешенді жедел іздестіру, ә скери тактикалық жә не қ ылмыстық – процесуалдық ә рекеттерді басшылық қ а ала отырып, жедел органдар мен басқ а да кү штердің бірігіп қ арулы қ арсылық кө рсетудің жолын кесу мен ескерту мақ сатында заң мен белгіленіп жү ргізілетін шаралардың бірі. Қ арулы қ ылмыскерлерді ұ стауда жү ргізілетін операциялардың негізі болып олардың орналасқ ан жері бойынша анық тау болып табылады. Қ арулы қ ылмыскерлерді ұ стау барысында жү ргізілетін операциялар бір – бірінен ерекшеленіп, қ ағ идаларғ а сә йкес қ алыптасады.

- операцияғ а барлық қ атысушыларының қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ету;

- қ ылмыскерге мү мкіндігінше нақ ты жағ дайда аз мө лшерде зиян келтіруге тырысу;

- операцияны жү ргізу барысында барынша кү ш пен қ ұ ралдарды аз пайдалану.

Қ ылмыс жасағ ан немесе жасау ү стіндегі тұ лғ алардың ізіне тү су жә не оларды ұ стау. Қ аруланғ ан қ ылмыскерлерді тұ тқ ындау барысында операция жү ргізу.

Ауыр қ ылмастардың ішінде жоғ ары орынғ а қ ару қ олданып 1 – жасалатын қ ылмыстар жатады. Қ арулы қ ылмыскерлер ә рқ ашанда адам қ ұ рбанымен байланысты ауыр қ ылмыстар жасайды.

Қ арулы қ ылмыскерлердің ө те қ ауіпті, белсенді ә рекеттері олар топ болып жү зеге асыратындығ ында болып отыр. Жоспарланып, дайындалғ ан қ ауіпті қ ұ қ ық бұ зушылық тардың алдын алудың, бой тасалап жү рген қ ылмыскерлерді анық таудың нә тижелі болуы қ аруланғ ан қ ылмыскерлерді дер кезінде ұ стауына тікелей байланысты.

Қ ылмыскерлерді ұ стау қ ылмыстық – қ ұ қ ық тық заң намада реттеледі. Қ Р Қ К бабына сә йкес,

1)Қ ылмыс жасағ ан тұ лғ аны мемлекеттік органғ а ә келу ү шінұ стау барысында немесе бұ л тұ лғ аны ұ стау мү мкін болмағ ан кезде жә не де шектен шығ у болмағ ан жағ дайда зиян ә келінсе бұ л қ ылмыс болып саналмайды.

2)қ ылмыскерлерді ұ стау қ ұ қ ығ ына қ ұ қ ық органдарымен қ атар жай азаматтармен жә бірленушілерге де уә кілеттілік беріледі.

Қ аруланғ ан қ ылмыскерлерді ұ стау операциясын жү ргізудің басты мақ саты олардың қ ылмыстық ә рекеттерінің алдын алу, азаматтардың ө мірі мен денсаулық тарының қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ету болып табылады.

Қ ылмыс жасағ ан немесе жасау ү стіндегі тұ лғ аны аң ду жә не оны ұ стау – бұ л жедел іздестіру қ ызметі қ ызметкерінің қ ылмыс жасағ ан немесе қ ылмыс жасау ү стіндегі жә не ұ сталып қ алмау мақ сатында бой тасалағ ан тұ лғ алардың ізіне тү суімен қ ортындылатын жедел іздестіру шаралары.

Қ ылмыстың жасалу туралы мә лімет алғ анан бастап, егер оқ иғ а болғ ан жерде тікелей жедел іздестіру қ ызметін жү зеге асырушы қ ызметкерлер бірінші келген жағ дайда, олардың міндеттері:

- қ ылмыстың жолын кесуге шаралар қ абылдау;

- қ ылмыскерлерді ұ стау мен ізін кесудегі ұ йымдастыру;

- жә бірленушілерге кө мек кө рсету;

- оқ иғ а туралы кезекші бө лімге хабарлау, оның нұ сқ ауы бойынша ә рекет ету;

- кө рген адамдарды, куә лерді анық тау;

- оқ иғ а болғ ан жердің қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ету.

Жедел іздестіру шараларының жү ргізу барысындағ ы ә рекеттердің кезектілігі жасалғ ан қ ылмыстың жағ дайы мен сипатына байланысты. Қ ылмыскерлерді, қ ылмыс жасауғ а кү дікті тұ лғ аларды ұ стау ізге тү суші қ ызметкерлер тобынан жоғ ары біліктілікті, ұ стамдылық ты жә не ә рбір жағ дайда қ атаң заң дылық тың сақ талуын талап етіледі. Азаматты ұ стау ү шін шешім қ абылдап, оны кезекші бө лімге жеткізу барысында қ ызметкер ө з ә рекетінің заң ғ а сай екенін толық анық тап алуы қ ажет. Бұ л шараларды жү ргізу алдында мына жағ дайларды анық тап алуы тиіс:

- Ұ сталушының жеке басын анық тап жә не ол бостандық та қ алдырылғ ан жағ дайда келтіретін қ ауіпті зардаптарын тү сіру мү мкіндігі;

- Оны ұ стау барысында пайда болатын қ иындық тар, ө з тарапынан немесе қ асындағ ы қ атысушылардан;

- Қ арулы шабуыл жасау қ аупі;

- Қ ажеттілік туғ анда қ ару қ олдану жағ дайы.

Ұ стаудан кейін ың ғ айлы жағ дайда ұ сталушы тұ лғ аның киімдеріне, заттарына басқ а полиция кү штерінің кө мегімен тез арада тінту жү ргізу. Қ арсылық кө рсетуге, шабуыл жасауғ а қ олдануы мү мкін қ арулар немесе басқ ада қ ұ ралдар табылғ ан тез арада алынады. Ұ сталғ ан тұ лғ аларды кезекші бө лімге жеткізілуі арнайы кө ліктермен немесе қ ызметкерлердің жеке автокө ліктермен жү зеге асырылады. Қ ызметкер ұ сталғ ан тұ лғ аны кезекші бө лімге жеткізу барысында оның басқ а ұ сталғ ан тұ лғ аларғ а немесе қ атысушыларына заттай дә лелдемелерін бермеуін, кү штеп қ ашып кетпеуін бақ ылауы тиіс. Қ арулы қ ылмыскерлерді ұ стау операциясын жү ргізудің мазмұ ны уақ ыты мен орны бойында бірлесіп кешенді жедел іздестіру, ә скери тактикалық жә не қ ылмыстық – процесуалдық ә рекеттерді басшылық қ а ала отырып, жедел органдар мен басқ а да кү штердің бірігіп қ аруды қ арсылық кө рсетудің жолын кесу мен ескерту мақ сатында заң мен жү ргізілетін шаралардың бірі.

Қ арулы қ ылмыскерлерді ұ стауда жү ргізілетін операциялардың негізі болып олардың орналасқ ан – жері бойынша анық тау болып табылады. Қ арулы қ ылмыскерлерді ұ стау барысында дү ргізілетін операциялар бір – бірінен ерекшеленіп қ ағ идаларғ а сә йкес қ алыптасады:

- Операцияғ а барлық қ атысушылардың қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ету;

- Қ ылмыскерлерге мү мкіндігінше нақ ты жағ дайда аз мө лшерде зиян келтіруге тырысу;

- Операцияны жү ргізу барысында барынша кү ш пен қ ұ ралдарды аз пайдалану.