Жырың болып төгілемін, елім!

№2

Ә білхан Қ астеев (1904 —1973 жж.) — қ азақ тың ә йгілі кескіндемешісі, график-суретші, қ азақ бейнелеу ө нерінің негізін салушылардың бірі. Туып-ө скен жері — Алматы облысына қ арасты Жаркент тө ң ірегі. Топырақ бұ йырғ ан жері — Алматы қ аласы. Қ азақ станның халық суретшісі. Қ азақ стан Суретшілер одағ ы басқ армасының тө рағ асы.

Ең бек жолын Тү рксіб темір жол қ ұ рылысында жұ мысшы болып бастады. Мә скеудегі кө ркемсурет студияcында Н.Г.Хлудов пен И.Бродскийден сабақ алды. Халық ө мірінің алуан кө ріністерін шынайы бейнелеген мың нан астам кө ркем туындыларды дү ниеге келтірген.

Ә білхан қ олө нерге, одан соң суретшілік ө нерге жастайынан бейім болғ ан. Анасы Айғ анша кілем, алаша, бау-басқ ұ р тоқ уғ а, сырмақ сыруғ а, шым ши жасауғ а шебер адам болыпты. Ә білхан осы халық ө неріне бала кезінен кө з қ анық тырып, анасына ою-ө рнектер салуғ а кө мектесіп, сурет ө неріне қ олын ү йретіп ө седі. Оның 1930-1931 жылдары салғ ан " Қ арындастың портреті", " Автопортрет" атты туындылары тұ пнұ сқ ағ а ұ қ састығ ымен жә не кейіпкер болмысын ашуғ а деген талпынысымен ерекшеленеді. Ол бірте-бірте ел ө мірінің алуан салалы тіршілік-тынысына ден қ ойып, тарихи-ә леуметтік ө згерістерге суреткер зердесімен қ арай бастайды. Оның " Мектепте" (1930), " Тү рксіб" (1932), " Жамбылдың портреті" (1937), " Ескі жә не жаң а тұ рмыс" (1937-1941), " Амангелді сарбаздары" (1970), " Жас Абай" (1945) сияқ ты туындылары дарынды суретшінің ө ткен мен бү гінді шыншылдық пен бедерлеген кө ркем шежіресі іспеттес.

№ 4

Бү гін-, 2буын 1 ашык 2 битеу

Б --д.сыз ұ яң

Ү д.сты қ ысаң еріндік жің ішке

г -ұ яң

і -жің ішке қ ысаң езулік

н- ү нді

5ә ріп, 5дыбыс

3 билет

1 кино ө нері туралы не білесін?
2 сен қ андай киноларды жақ сы кө ресің?
3 казақ станның киноларын кө рдін бе?
4 атақ ты кинорекламаларың білесің бе?

5 шə кен аймановның киноларын кө рдін бе?

№2

ШӘ КЕН АЙМАНОВ

Айманов Шә кен Кенжетайұ лы (1914-1970) – қ азақ тың ә йгілі ә ртісі, режиссер. Қ азақ станның халық ә ртісі, Қ азақ стан Республикасы Мемлекеттік сыйлығ ының лауреаты. КСРО Халық ә ртісі, КСРО Мемлекеттік сыйлығ ының лауреаты. Туып ө скен жері Павлодар облысының Баянауыл ауданы. Топырақ бұ йырғ ан жері Алматы қ аласы. Орта мектеп бітірген соң, Семейдегі педагогикалық техникумғ а оқ уғ а тү скен. Осы кезден бастап театр ө нерімен ә уестеніп, 1933 жылы Қ азақ драма театрының қ ұ рамына алынады. Осы театр сахнасында жиырма жылдай ең бек етіп, ә ртістік шығ армашылығ ын шың дады. 1953 жылдан бастап, ө мірінің соң ына дейін қ азақ кино ө нері саласында ө німді ең бек етті.

Шә кен аса дарынды суреткер актер, ойшыл режиссер ретінде қ азақ тың сахна ө нері мен кино ө нерінің қ алыптасып, шың далуына айрық ша ық пал еткен, ө шпес із қ алдырғ ан дара дарын иесі. Ол М.Ә уезов атындағ ы Мемлекеттік драма театрының сахнасында қ азақ драматургиясының Ақ ан сері, Қ обыланды, Қ одар, Керім («Абай»), Алдар Кө се, Исатай (Жансү гіров, «Исатай Махамбет») бейнелерін, ә лем драматургиясынан Кассио жә не Отелло (Шекспир, «Асауғ а тұ сау»), Уә лиханов жә не Тихон (Островский, «Таланттар мен табынушылар», «Найзағ ай»), Сатин (Горький, «Шың ырауда»), Шадрин (Погодин, «Мылтық ты адам»), Кидд (Лавренев, «Америка дауысы»), Бетт (Дж. Гоу мен А.Дюссо, «Терең тамырлар»), Хлестаков (Гоголь, «Ревизор»), Кривенко (Чирсков, «Жең імпаздар»), Гельпак (Ф.Вольф, «Профессор Мамлок») бейнелерін сомдады. Ш.Айманов қ ойғ ан «Абай» спектакліне 1952 жылы КСРО Мемлекеттік сыйлығ ы берілді.

Ш.Айманов актер ретінде алдымен кейіпкерінің жан дү ниесін ашуғ а жә не соғ ан лайық ты ұ тымды ә рекет қ имылдар жасау шеберлігімен ерекшеленсе, режиссер ретінде шығ армағ а кө ркемдік идеялық мазмұ нын дарытуғ а, ұ лттық ерекшеліктердің бояуын қ анық етуге, заман мен қ оғ ам туралы философиялық ой толғ ам жасауғ а айрық ша мә н бере білетін дарынды суреткер. Шә кен кино саласында да осы ұ станымдарын шебер пайдалана білді. Оның «Махаббат туралы аң ыз», «Дала қ ызы», «Біздің сү йікті дә рігер», «Алдар Кө се», «Туғ ан жер», «Атаманның ақ ыры» фильмдері қ азақ кино ө неріне кө ркемдік тө лтумалық дарытқ ан ө міршең туындылар.

Номер 4
Не успеть глазом моргнуть

тез, жылдам

4 билет
№1

1 сенің қ аламдар аялдамалар кө п пе?

2 сен қ ай аялдама автобуска отырасың?
3 мектептің қ алында қ андай аялдама бар?
4 аялдамалар кімнің атымен аталады?
5 сенің аялдаманда қ андай автобустар токтайды?

№2

Киіз ү й қ азақ тың ө з ө міріндегі ұ станар салты мен дә стү рінің де таң басы, белгісі. Оның дү ниетанымының, сан ғ асырлық мә дениетінің жарқ ын айғ ағ ы. Ө йткені қ азақ халқ ының салт-дә стү рінің кө пшілігі осы киіз ү йге байланысты. Киіз ү й, ең алдымен, оның иесінің байлығ ын, тұ рмыс жайын білдіреді. Оның екі, ү ш қ анаттан бастап он екі, он сегіз, отыз қ анатқ а дейін жететін тү рлері болғ ан. Ал киіз ү йдің керегесінің басы 70-тен 360-қ а дейін барады. Ауқ атты қ азақ тардың киіз ү йлері, ә лгіде айтқ андай, ү лкен жә не ө те бай жиһ азды ө рнектермен безендіріледі.Оларды ақ орда, алтын орда, алтын ү зік деп атағ ан. Одан басқ а киіз ү йлердің алты қ анат ақ боз, қ оң ыр ү й, қ ара лашық, кү рке отау, итарқ а т.б. атаулары бар. Киіз ү йлер ө зінің мә дени-тұ рмыстық, шаруашылық жағ дайына байланысты да ү ш тү рге: 1) жаздыгү ні тұ руғ а арналғ ан, 2) мереке-жиын кезінде қ онақ кү тіп алатын жә не 3) жорық кезінде тігілетін киіз ү й болып бө лінеді. Жолаушылар мен жорық шылардың тігетін ү йлерін абылайша, ақ қ ос, қ ос, қ аң қ а, (арбаның ү стіне тідгілетін ү й), жарық ү й деп атағ ан. Сондай-ақ қ ұ рым киізден, қ амыстан, шиден киіз ү й тектес ү йшіктер мен кү ркелер салынатын болғ ан. Бұ лар, кө біне, қ ақ ыра немесе қ алқ а деп аталғ ан да, жаугершілікте, майдан шебінде далада, жауын-шашыннан қ орғ ану ү шін тігілетін болғ ан.

Киіз ү йдің сыртқ ы ә бзелдері кү н сә улесі мен тамшы ө ткізбеген, жылу сақ тағ ан. Оларды жасау қ азақ тың киіз басу, ө рнек жасау ө нерін терең дете тү скен. Бұ л ә бзелдерді ақ тоқ тының жү нінен басылып, пісірілген шаң қ ан ақ киізден пішкен, тіпті кейде киіздің тү сін ағ арта тү су ү шін бор да қ осатын болғ ан. Оюлап пішілген ақ киізді ө рнекті жіппен жиектеген немесе мақ пал мен шұ ғ адан ою бастырғ ан. Ал киіз ү йдің бау-басқ ұ рлары ә шекей ө рнекпен кө мкеріліп, тү рлі-тү сті жіппен тоқ ылатын болғ ан.

Номер 4
Ə ке - шешесі, оын-салок.ү н-тунсуз.

5 билет
№1

1 шешенді ө нер деген не?
2 атақ ты қ андай шешен адамдардың білесің?
3 шешен деп қ андай адамды атайды?
4 қ ай жазушылар шешен балғ ан деп ойлайсың?
5 қ азіргі кездегі шешен адамдарды?

№2

Семей қ аласынан 180 км, Қ арауылдан 25 км қ ашық тық та орналасқ ан. 1945 жылы ұ лы ақ ынның туғ анына 100 жыл толуы қ арсаң ында арнаулы мемлекеттік комиссия шешімімен Жидебайдағ ы Абай қ ыстауы Абайдың Жидебайдағ ы мұ ражай-ү йіне айналды. Мұ ражайдың бес бө лмесі мен ұ ш залына орналастырғ ан заттар ұ лы ақ ынның жақ ын-туыстарынан, достары мен замандастарынан алынғ ан. Ү йдің кұ рылымы, сыртқ ы пішіні Абай заманындағ ы кө рініскелбетін сақ тағ ан. Ұ зын дә ліздің сол жағ ындағ ы бірінші есіктен ас ү йге кіреді. Ол - терезесі шығ ысқ а қ арағ ан кең бө лме. Оң жақ босағ ада асадал мен кү міс, мыс жалатылып сү йектен жасалғ ан кішкене кебеже. 1885 жылы Абай осы екі бұ йымды Семейдің ө лкетану мұ ражайына ө з қ олымен ө ткізген. Коп заттардың ішінен кабырғ адағ ы тү скиіз ерекше коз тартады. Қ онақ ү йде Абайдың орыс достары Е.П. Михаэлис, С.С. Гросс, Н.И. Долгополов пен П.Лобанскийлердің суреттері бар.

Олардың Абай ауылында болғ анын айғ ақ тайтын кұ жаттармен қ атар Абайдың Семейдегі олкетану мұ ражайына откізген кө птеген заттарының суреттері койылғ ан. Мұ нда кү міс кұ ты, кесе, айбалта, шақ ша сияқ ты бұ йымдар бар. Абай заманынан бү гінгі кү нге жеткен ең кұ нды заттын бірі - 1885 ж. П.Лобанский қ арындашпен салғ ан Абай суреті. Ү йдің торгі бө лмесінде ақ ынның озі отырғ ан. Онда кітап оқ ып, жазу жазып, жұ мыс істеген. Осы бө лмеге Ділдә нің сү йек тө сегіқ ойылғ ан. Тө сек тұ сына Ә бдірахман мен Мағ ауияның суреттері ілінген. Абайдың ү ш ішекті домбырасы да осында. Дө ң гелек ү стел ү стіне қ ойылғ ан шыны қ орапшаның ішіндегі Абайдың кү міс қ алта сағ аты, қ олжазбаларының кө шірмесі, қ ұ с қ анатынан жасалғ ан қ аламсабы мен сиясауыты ақ ын ө мір сү рген ортаны кө зге елестетеді. Ауызғ ы бө лме ортасында, дө ң гелек ү стел ү стінде, сыртында кү містен бедер салынғ ан ү лкен ағ аш тегене мен бұ ғ ы мү йізінен жасалғ ан қ ымыз ожау, бірнеше тегене мен тостағ андар тұ р. Бұ л - Абай ү йінің мү ліктері. Оң жақ тағ ы сү йек тө сек - Ә йгерімдікі. Абайдың нә ресте кезіндегі заттарыда сақ талғ ан. Оң босағ ада Абайдың ү ш ауызды жә не шиті мылтық тары ілулі тұ р. Ү ш ауызды мылтық ты Семейдің ә скери бастығ ы сыйғ а тартқ ан. Дә ліз бойымен ілгері жү ргенде тү пкірдегі бө лменін оң жағ ында тұ рғ ан сү йек тө сек - Еркежандікі. Бө лмедегі ө зге заттардың барлығ ы - Абайдың соң ғ ы кездегі ө мірінің куә сі. Мұ ражай-ү й шошаласының температурасы жазы, қ ысы бір калыпты. Оның қ абырғ алары таспен қ аланғ ан

4 номер
Елтанбасының по составу

6 билет
№1

1 кітап алтын қ азына деген сө зді қ алай тү сінесің?
2 адамдарғ а кітап не ушін керек?
3 сен қ андай кітаптарды жақ сы кө ресің?
4 гарри поттер деген кітапты кім жазды?
5 сен қ азақ ша кітаптарды окисынба?

№2

Ө мір – ү лкен мектеп.

Кө зі жоқ, қ ұ лағ ы саудың Ақ ылы толады.

Қ ұ лағ ы жоқ, кө зі саудың Ақ ылы солады

.. Ө мірдің ө зі - ұ лы ұ стаз.

Жердің сә ні - егін, Ердің сә ні - білім.

Жер - ырыстың кіндігі, Білім - ырыстың тізгіні.

Білімді бесіктен тесікке дейін ізден.

Ө нер - ағ ып жатқ ан бұ лақ, Ілім - жанып тұ рғ ан шырақ.

Кітап - алтын қ азына.

Кө п жасағ ан білмейді, кө п кө рген біледі.

Тілің мен жү гірме, біліммен жү гір.

Кө ргенсіз дегенге кек тұ тпа, Кө ргенің нен кө рмегенің кө п.

Кітап-ғ ылым - тілсіз мұ ғ алім

. Білімі жоқ ұ л - жұ пары жоқ гү л.

Номер 4
____ _._._ _ _ _ =
Толымды хабырлы жайында

7 билет
№1

1 қ андай қ азақ тын жазушыларын білесің?
2 ыбрай алтынсарин қ андай кітап жазғ ан?
3 " кошпенділер " деген романды кім жазғ ан (ильяс есенберлин)
4 абай кунанбаев кім?
5 абайдын қ ара сө здерін оқ ыдын ба?

№2

Абай Қ ұ нанбайұ лы (1845-1904)

Қ азақ халқ ының ұ лы ақ ыны, философ, қ азақ жазба ә дебиетінің негізін қ алаушы, ойшыл-ағ артушы, сазгер Абай Қ ұ нанбайұ лы 1845 жылы бұ рың ғ ы Семей облысы дү ниеге келген. Абайдың шын аты – Ибраһ им, ә жесі ә ркелетіп «Абай» деп атап кеткен. Ауыл молдасынан арабша сауат ашқ ан Абайды ә кесі он екі жасында Семейдегі Ахмет-Ризаның медресесіне оқ уғ а береді. Медреседе оқ ып жү ріп, 3 ай «Приходская школада» орысша білім алғ ан.

Ақ ынның шығ армалары, негізінен, 3 саладан тұ рады – ө зі шығ арғ ан ө лең дер, қ ара сө здер жә не аудармалары. Ұ лы ақ ын орыс ә дебиетінің классиктері Пушкиннің, Лермонтовтың, Некрасовтың, Толстойдың, Салтыков-Щедриннің шығ армаларын оқ иды.

Абайдан 3 поэма қ алғ ан – Масғ ұ т, Ескендір, Ә зім ә ң гімесі.

Мұ хтар Ә уезов – «Абай жолы» роман-эпопеясының авторы. Бұ л шығ арма арқ ылы ұ лы жазушы қ азақ халқ ының ә леуметтік ө мірін, философыиясын, тұ рмыс-тіршілігін кең інен кө рсетеді. «Абай жолы» роман-эпопеясының бас кейіпкері - Абай Қ ұ нанбайұ лы.

4 номер
Мен барғ ым келеді
Сен барғ ым келеді
Сіз барғ ыныз келеді
Ол барғ ысы келеді
Кө пше
Біз барғ ымыз келеді
Сендердің барғ ыларын келеді
Сіздердын барғ ыларыныз келеді
Олардын барғ ылары келеді

8 билет
№2

1 тележурналистика деген сө зді қ алай тү сінесің?
2 қ азақ станың атақ ты тусінанастерің білесің бе?
3 журналист болғ ан оң ай ма?
4 шығ ыс қ азақ станың журнадистерің білесің бе?
5 журнадистердің пайдасы бар ма?

№2

Нұ рсұ лтан Ә бiшұ лы Назарбаев — Қ азақ стан Республикасының тұ ң ғ ыш президенті.Мазмұ ны

1940 ж. шілденің 6 Алматы облысы Қ аскелең ауданы Шамалғ ан ауылында дү ниеге келген.

1967 ж. Қ арағ анды металлургия комбинаты жанындағ ы жоғ ары техникалық оқ ы орнын бiтiрдi. Экономика ғ ылымдарының докторы.

Қ азақ стан Республикасы Ұ лттық ғ ылым академиясының, Халық аралық инженерлік академияның, Ресей Федерациясы ә леуметтік ғ ылымдар академиясының академигі. Ә л-Фараби атындағ ы Қ азақ мемлекеттік ұ лттық университетінің қ ұ рметті профессоры. Беларус ғ ылым академиясының қ ұ рметті мү шесі. М. В. Ломоносов атындағ ы Мә скеу мемлекеттік университетінің қ ұ рметті профессоры.

Қ азақ стан халқ ы Ассамблеясының тө рағ асы.

Қ азақ станның Қ арулы Кү штерінің Жоғ ары Бас Қ олбасшысы.

Дү ниежү зілік қ азақ тар қ ауымдастығ ының тө рағ асы.

Нұ р Отан Халық тық -демократиялық партиясының тө рағ асы.

Жұ байы — Сара Алпысқ ызы — Халық аралық «Бө бек» балалар қ айырымдылық қ орын басқ арады.

Президенттің ү ш қ ызы бар:

Дариғ а — саясат ғ ылымдарының докторы, ЖАҚ " Хабар" Ақ параттық агенттігінің директорлер Кең есінің Тө райымы;

Динара — Н. Ә. Назарбаев атындағ ы білімді қ олдау қ орын басқ арады;

Ә лия — бизнеспен айналысады, «Элитстрой» қ ұ рылыс компаниясын басқ арады.

Номер 4
Ақ шыл - сын есім қ андай?
Б ф ақ
Т.б дара негізгі сапалық
Т.б салыстырмасы шырай
Сө йлемде: анық тауыш

9 билет
№1

1 сендердің калаларында кітап дукені бар ма?
2 " вита " кітап дукені кай кө шеде орналаскан
3 кітап дү кенінде қ андай кітаптар сатады?
4 сен кандай кітаптарды оқ исың?
5 кітаптарды қ ай дукенің

№2

Ә йтеке Байбекұ лы(1644 -1700 жж.) — қ азақ халқ ының бірлігін нығ айтуғ а ү лкен ү лес қ осқ ан атақ ты ү ш бидің бірі, мемлекет қ айраткері.Ә лім тайпасының тө ртқ ара руынан шық қ ан.^[1] Ә мір-Темірдің бас кең есшісі Ораз қ ажының бесінші ұ рпағ ы. Бү кіл парсы, ө збек, қ ырғ ыз, қ азақ жұ рты " Синесоф буа" (жаны пә к жан) атағ ан Сейітқ ұ л ә улиенің ү шінші ү рпағ ы. Ә білқ айыр ханғ а дейін Кіші жү здің сө зін ұ стағ ан қ азақ тың биі. Есім хан тұ сындаСамарқ анды билеген Жалаң тө с батырдың жақ ын туысы. Ә йтеке бес жасында молдадан оқ ып сауатын ашқ ан.

Қ азыбек Келдібекұ лы – қ азақ халқ ының XVII – XVIII-ғ асырлардағ ы ұ лы ү ш биінің бірі, кө рнекті қ оғ ам жә не мемлекет қ айраткері. Орта жү з арғ ын тайпасының қ аракесек руына кіретін болатқ ожа атасынан шық қ ан ол 1667 жылы Сыр бойында дү ниеге келген. Арғ ы аталары Шаншар абыз, Бұ лбұ л, ө з ә кесі Келдібек — есімдері елге белгілі ә діл билер болғ ан.Қ аз дауысты Қ азыбектің оқ ығ ан жерлері, алғ ан білімі туралы нақ ты дерек жоқ. Дегенмен, ел аузындағ ы ә ң гіме, аң ыздар мен биден жеткен шешендік сө здер оның ө з заманында білімді де жетелі, халық тың ауыз ә дебиеті мен салт-дә стү р, рә міздерін, ата жолы заң дарын мейлінше мол мең герген, озық ойлы, ә діл де кө реген, батыл да батыр адам болғ андығ ын айқ ын аң ғ артады. Ә ділдігі мен алғ ырлығ ы ү шін Тә уке хан Қ азыбекті Орта жү здің Бас биі еткен. Би Ә з Тә укенің тұ сында хан кең есінің белді мү шелерінің бірі болса, Сә меке, Ә білмә мбет, Абылай ел билеген кезең дерде де мемлекет басқ ару ісіне жиі араласып, ішкі-сыртқ ы саясатта ақ ыл-кең естер беріп отырғ ан.Бидің жастық шағ ы мен бү кіл саналы ө мірі қ азақ елінің ө з ішінде рулық -тайпалық алауыздық тар мен хандық билікке таластың неғ ұ рлым ө ршіген, кө рші мемлекеттердің кө з тігуі жиілеп, Жоң ғ ар шапқ ыншылығ ы ү дей тү скен кезең ге тап келді

Тө ле Ә лібекұ лы (1663 – 1756) – қ азақ тың қ оғ ам қ айраткері, шешен, Ұ лы жү здің бас биі, Қ азыбек, Айтеке бидің қ олдауымен ү ш жү зге тө бе би болып сайланғ ан. Артында " бү тін билікке Тө ле би жеткен" деген сө з қ алғ ан тарихи тұ лғ а. " Жеті жарғ ыны" жасаушылардың бірі. Ә лібекұ лы Тө ле бидің атасы Қ ұ дайберді би Есім хан мен Тұ рсын хан егесі кезінде Есім ханды қ олдағ ан (Қ азыбек бек Тауасарұ лының " Тү п-тұ қ ияннан ө зіме дейін" кітабынан). Яғ ни Есім хан тұ сындағ ы, халық аузында " Есім ханның ескі жолы" атанып кеткен қ азақ халқ ының заң дар жинағ ын қ ұ растыруғ а қ атысқ ан билердің бірі деп айтуғ а толық негіз бар. Ө з заманында Қ азақ хандығ ының тұ тастығ ы ү шін кү рескен қ айраткер! Тө ле би ө з халқ ының шешендік-поэтикалық ө нерінің дә стү рлерін жастайынан бойына сің іріп ө скен, зерделі, сауатты адам болғ ан. 15-20 жасынан билердің бас қ осқ ан жиналысына қ атысып, ө зінің ә ділдігі мен шешендік ө нері арқ асында таныла бастайды.

Номер 4
Жаз(н), ойляйды(т), келтірдім(н), айт (н), ə нгімеле(т), қ айт (н)

10 билет

1 Қ азақ тын кү йші композиторларың білесің бе?

2 курманғ азы кім болғ ан
3 қ азақ тың улттық ө спабын кім шығ арғ ан?
4 қ андай клттык кюйлерді білесіндер?
5 адай " балбыраун" кюйлерін естідің бе?

Шә мші Қ алдаяқ ов (15.8. 1930, Отырар ауданы Шә уілдір ауылы – 29.2.1992, Алматы) – композитор, Қ азақ станның халық артісі (1991). Шымкент, Тараз, Жетісай қ алаларының қ ұ рметті азаматы.

Аса кө рнекті сазгер, ә н жанрының ә йгілі майталманы, Қ азақ стан мә дениетіне ең бегі сің ген қ айраткер, осы заманғ ы қ азақ эстрадасының негізін салушылардың бірі, Қ азақ станның халық ә ртісі.

Оң тү стік Қ азақ стан облысының Қ ызылқ ұ м ауданында дү ниеге келді. Бала кезінен бойындағ ы бар талантын алқ алы жиын, аламан бә йгелерде кө рсете білді. 1950 жылдан бастап шығ армашылық пен тү бегейлі тү рде шұ ғ ылданды. 1956-1962 жж. Қ ұ рманғ азы атындағ ы мемлекеттік консерваториясында В.В.Великанов класында оқ ыды. Шә мші ә ндері ғ ажайып саздылығ ымен, сылдырап ақ қ ан бұ лақ суындай тап-таза сың ғ ырымен, лирикалық наздылығ ымен ерекшеленеді. Оның шығ армашылық жағ ынан сің ірген ең бегі қ азақ эстрадалық ә ндерінің ә уенін ұ лттық нақ ышпен қ ұ нарландыруында, яғ ни халық тық қ айнармен қ абыстыруында жатыр. Ал бұ л оның қ азақ жұ ртының музыкалық дә стү рі сү тін еміп ө скендігіне дә лел.

Осылайша бағ зы мен бү гінгі мақ амдарды керемет ұ штастыруы Ш.Қ алдаяқ ов туындыларының даң қ ын дү рілдетіп шығ арып, дү йім далағ а кең жайылуғ а кепілдік берді. Мұ хтар Ә уезов ө мірден озар тұ сында университет студенттері алдында сө йлеген ә йгілі сө зінде Шә мші саздарын Ақ ан, Біржан ө нерпаздығ ынан кейінгі бір " жыл келгендей жаң алық " сезіндіретін ү здік қ ұ былыс ретінде бағ алағ аны мә лім. Жұ рт аузында " бү кіл қ азақ еліне ә н салдырғ ан Шә мші" атануының сыры сонда. Сазгер ә ндері, ә сіресе, 60-70-жылдардагы жастардың аузында жү рді. Кешеулеген " хрущевтік жылымық " дә уірінің жас адамдары шетел композиторлары мен орындаушыларына, мә селен, " Биттлзге" калай ынтық са, қ азақ стандық ө з сазгерлерімізді де солай сү йіп тың дады. Бұ л соң ғ ысы мен арасында, ә рине, Қ алдаяқ ов бірінші орында тұ рды.

Ә сем да ақ ылды кө кө рім жасты ғ ана емес, ересек, егде қ ауымның да, сан тү рлі мамандық, алуан ұ лт адамдарының да кө ң ілін баурап алды. Халық арасында ә сіресе кү ллі отаншылдық, елшілдік нотасын тап басқ ан " Менің Қ азақ станым" туындысы айрық ша мә шһ ү р болды. 1986 жылы Желтоқ сан кө терілісіне қ атысушы ұ л-қ ыздар Алматы алаң дары мен кө шелерінде Шә мшінің осы ә нін ұ рандай шырқ ап шық ты. 2005 жылдан " Менің Қ азақ станым" туындысы Қ азақ стан Республикасының Мемлекеттік ә нұ раны болып бекітілді

Номер 4
1? 2. 3. 4!

11 билет
1 қ азақ халқ ының улттық аспабтарын білесің бе?
2 қ обыз улттық аспабын кім шығ арды?
3 қ андай улттық аспаб ө ркештері бар? (Отырар)
4 сен домбрада ойнай білесің ба?
5 қ андай кюйлерді білесің?

Домбыра — қ азақ халқ ының ең кең тарағ ан екі ішекті, кө п пернелі музыкалық аспабы. Ол – қ азақ тар ө мірінде маң ызды орын алатын, ө зіндік музыкалық сипаты бар аспап. Алғ аш эпикалық дә стү р шең берінде жыр, толғ ау, термелерді сү йемелдеуге қ олданылғ ан домбыра кейін аспаптық шығ арма – кү й жанрының қ алыптасуына ық пал еткен. Қ азіргі кезде домбыра жеке ә нді сү йемелдеуге, кү й тартуғ а, халық тық -фольклорлық музыкада, классикалық шығ армаларды орындауғ а қ олданылатын, мү мкіндігі кең музыкалық аспап болып табылады. Домбыра ежелде қ азақ тың тарихын баяндағ ан музыкалық аспаптардың бірі.

Қ азақ даласының ә р ө ң ірінде кездесетін домбыралар жергілікті жер жағ дайына, тұ рмыс-салты мен дә стү ріне, ә н, жыр, кү й мектебі мен ә р ө нерпаздың орындаушылық мә неріне, аспапшы шеберлердің ісмерлігіне байланысты ә ртү рлі пішімде дамытылып, ө згеріп отырғ ан.

Ә н, жыр айтуғ а арналғ ан домбыраның пернелері 8 – 9, ә рі кеткенде 14 – 15-ке жетсе, кү й домбырасына 20-дан астам перне тағ ылады. Олардың қ ұ лақ бұ рауы да қ ажетіне қ арай (кварта, квинта) ө згертіледі. Домбыра, негізінен, екі ішекті жә не кейде ү ш ішекті болып келеді. Домбыра тартуда қ ағ ыстардың тү рлері ө те кө п. Мысалы, «сермеп ойнау», «іліп қ ағ у», «шертіп ойнау», т.б.

Қ азіргі кезде домбыраның 20-дан астам тү рлері бар. Олардың ішінде

· ә н мен кү й домбырасы

· торсық

· тұ мар

· кең шанақ ты (екі нұ сқ асы)

· балдырғ ан

· балашық

· шің кілдек

· аша

· ү ш ішекті

· қ уыс мойын

· шертер

· оркестр домбыралары:

· қ оң ыр дауысты (альт)

· жің ішке дауысты (прима)

· ащы дауысты (секунда)

· бас домбыралар (екі нұ сқ асы)

Номер 4
_ _ _ _._._ = _ _ _ _ _ ______ = (сабактас кұ рмалас сө йлем, себеп бағ ының қ ы)

12 билет
№1

1 наурыз кү ні не болады
2 наурыз мейрамы кай кезде болады.
3 наурыз деген сө з қ алай аударылады
4 қ андай басты тағ ам накрызда дайындалады?
5 адамдар наурыздан қ алай тойлайды Номер 4 екеуі сан есім каншауі?

№2

Кү лә ш Жасынқ ызы Бә йсейітова (1912-1957) - қ азақ тың ә йгілі ә ншісі (лирика-колоратуралық сопрано), қ азақ опера ө нерінің негізін салушылардың бірі, қ оғ ам қ айраткері. КСРО халық ә ртісі (1936). КСРО Мемлекеттік сыйлығ ының лауреаты (1948-1949).

Туып-ө скен жері – Қ арағ анды облысының Ақ тоғ ай ауданы. Топырақ бұ йырғ ан жері – Алматы қ аласы.

Кү лә штің ә ншілік ө нерге бейімділігі жас кезінен-ақ байқ ала бастағ ан. Оның бойындағ ы қ абілеттің ұ шталуына ә н мен кү йге жү йрік ә кесі Жасынның да ә сері зор болғ ан. Жеті жылдық мектеп бітірген соң Кү лә ш Қ азақ тың педагогикалық институтына тү сіп, мұ ндағ ы кө ркемө нерпаздар ү йірмесіне белсене араласады. Қ ала жастарының ө нер байқ ауларында ә ншілік дарынымен кө зге тү седі. Содан 1930 жылы Қ азақ тың тұ ң ғ ыш драма театрының труппасына қ абылданады. Кү лә ш сахна ө нерінің қ ыр-сырына қ ызығ а ден қ ойып, кешікпей-ақ театрдың белді ә ртістерінің қ атарынан кө ріне бастайды. Ол аз уақ ыттың ішінде Б.Майлиннің «Майдан» пьесасында Пү ліштің, Н.В.Гогольдің «Ү йлену тойындағ ы» Агафия Тихонованың, М.Тригердің «Сү ң гуір қ айығ ындағ ы» Клавдияның, Қ.Бә йсейітов пен А.Шаниннің «Зә уресіндегі» Зә уре, М.Ә уезовтың «Ең лік- Кебегіндегі» Ең ліктің рө лдерін ойнап, сахналық тамаша қ абілетімен танылады. Образдардың табиғ атын тап басып тану, ол танығ анын ө мірлік шынайы шеберлікпен жеткізе білу, ә сіресе туа біткен ә ншілік қ абілеті кейіпкер болмысын аша тү суі де Кү лә штің сахна ө нері ү шін жаралғ ан жан екенін ә йгілей тү седі.

Кү лә ш Бә йсейітова концерттік ә нші ретінде де дү ниежү зіне танылғ ан қ айталанбас дарын иесі бола білді

№4

Б ф екі
Т. б дара негізгі
Т.б жинақ тау, жіктік жалғ ау
_._._

Билет 13
№1

1 мақ ал мә телдер деген не?
2 мақ ал мә телдер қ андай тақ ырыптары болады?
3 отан туралы мақ ал білесің бе?
4 мақ алдар мақ алдардың тə рбиелік мағ ынасы бар ма?
5 сен мақ алдарды қ алдынасың ба?

№2

Номер 4
Демалық жатыр
Мен астанада демалық жатырмың
Мен демалық жатырмың
Сен демалық жатырсың
Сіз демалық жатырсыз
Ол демалық жатыр

Билет 14
1 ақ парат кө здері деген не?
2 Сен ақ парат кө здерің оқ исын ба?
3 ақ парат кө здеріне не жатады?
4 ақ парат кө здері пайдалы ма?
5 сен журналист болғ ын келе ме?

Жантө рин Нұ рмұ хан Сейітахметұ лы(22 сә уір 1928 жыл Атырау облысы, Махамбет ауданы - 2 мамыр, 1990 Алматы) - актер, Қ азақ станның ең бек сің ірген ә ртісі (1959), Қ азақ станның халық ә ртісі (1966).

Рольдері

Осы жылдар аралығ ында театр мен экранда сомдағ ан ондағ ан рө лдері, айшық ты актерлік шеберлігі оны Қ азақ стан мә дениетіндегі аң ызғ а айналдырды. Оның тұ лғ а бойындағ ы жұ мсақ тық пен қ ызбалық, қ айсарлық, баладай аң ғ алдық, жә бірленгіш мінезі оның қ айталанбас рө лдеріндегі кейіпкерлерінің бойынан да кө рініс тауып тұ ратын. Алғ ашқ ы рө лі " Аласталғ ан Алитет" фильміндегі чукча жігіт Туматуге бейнесі. Тағ дырдың сыйы шығ ар, ол ұ мытылмас рө лдерді: Қ одар, Кебек, Керім, Сырым, Яго, Мольер, Сальери, Барон жә не Дон Жуанды ойнап, ү здік актерлік шеберлігін танытты. Ол эрудициясы кең суреткер, ә сіресе " Ең лік—Кебектегі" Абыздың Н.Жантө рин жасағ ан философиялық бейнесі — сахнада сирек кездесетін қ ұ былыс. Ол қ андай рө лді ойнаса да ой мен ә рекет тұ тастығ ын таба білді, кейіпкерінің бойына ө зінше жан бітіруге талпынды. М. Бегалиннің " Оның уақ ыты келеді" (1957 ж.) фильмінде Шоқ ан Уә лиханов образымен ө нер кү мбезіне жү лдыздай жарқ ырап шық ты. В. Мажурин қ ойғ ан М.А.Булгаковтың " Мольер" қ ойылымы Жантө риннің асқ ан шеберлікпен ойнауы арқ асында Мә скеу театр сү йер қ ауымын дү р сілкіндірді, — деп еске алады актриса Лейло Бекназар-Ханинга.

Режиссер Б.Мансұ ров қ ойғ ан " Сұ лтан Бейбарыс" (1989 ж.) фильміндегі Бейбарыс бейнесі — тек Жантө риннің емес, қ азақ киносының ірі табысы болды. Бұ л образ актер шеберлігінің шырқ ау шың ына айналды. Ол осы рө лі ү шін кең ес киносы актерлерінің бү кілодақ тық " Созвездие — 90" фестивалінде " Актер мамандығ ына қ осқ ан аса зор ү лесі ү шін" сыйлығ ын жең іп алып, арнайы дипломмен марапатталды. Бү кілодақ тық фестиваль кү ндері Тверь қ аласы кө шелерінде Нұ рмұ хан Жантө ринді халық " Сұ л-тан Бей-барс!.. Сұ л-тан Бей-барс!.." деп қ ошеметтеп, қ олпаштап тұ рып алғ ан. Фильмнің дыбысын жазу сә тінде атақ ты режиссер Сергей Бондарчук: " Не деген актер, не деген керемет тұ лғ а! Оның ү нін жазудың ө зі бір ғ анибет қ ой! " — деп тамсанғ ан екен.

Номер 4
Кө ктемдегі булақ тың кө зін али
Кө зін али - тазалау
Очистить родник от мусора

15 билет
1 қ азақ отбасы сағ ан ұ нады ма?
2 қ азақ отбасында кімді шаныракиесі дейді?
3 қ азақ отбасында кім қ ө жаым?
4 ен басшы тағ ам қ азақ отбасында?
5 сен қ азақ отбасында конақ та болдын ба?

Номер 4
кү згі, ө нерлі, қ ысқ ы, кө ктемгі, жаң бырлы
, жігерлі, таулі.

Орхон-Енисей жазбалары — кө не тү ркі жазба тарихи-мә дени ескерткіші. Кө п уақ ытқ а дейін сыры беймә лім, қ ай тілде жазылғ андығ ы белгісіз болып келген. Орхон-Енисей жазбаларын руналық жазбалар деп те атайды (Скандинавия халық тарының тілінде " рунь" сө зі " сыры ашылмағ ан", " қ ұ пия" деген мағ ынаны білдіреді). Тек 1893 ж. ғ ана даниялық ғ алым В.Томсен қ ұ пия жазуды оқ удың кілтін ашады. Біраз жылдардан кейін орыс ғ алымы В.В.Радлов Орхон ө зені бойынан табылғ ан ү лкен тастардағ ы жазуды толық оқ ып, аударды. Руна жазуындағ ы ең ү лкен ескерткіштер Орхон мен Енисей ө зендері алқ абынан табылғ андық тан, жазудың ө зін де осылайша атап кетті.

Орхон-Енисей жазбалары Шығ ыс Тү ркі қ ағ анатының қ ағ аны Білге мен оның інісі Кү лтегін қ абірлеріне қ ойылғ ан орасан зор қ ұ лпытастарғ а қ ашап жазылғ ан жыр жолдары болып шық ты. Жырғ а арқ ау болғ ан негізгі мә селелер - елдің тә уелсіздігі, береке-бірлігі. Кү лтегін жырында сегіз оқ иғ а баяндалғ ан.

Біріншісінде, қ ағ анның ө з халқ ына қ арата айтқ ан ү ндеуі,

Екіншісінде Тү рік Қ ағ анаты жерінің кең дігін суреттейді,

Ү шіншісінде тү ркілердің ә скери жорық тары,

Тө ртіншісінде кө ршілес табғ аштардың қ астандық ә рекеттері туралы ә ң гіме,

Бесіншісінде табғ аш тайпасымен қ атысу тү ркілерге қ ауіпті екендігі жө нінде,

Алтыншысы тү ркі халқ ының болашақ ты болжай алмауына ө кіну,

Жетіншісі тү ркі халқ ының даң қ ын асырғ ан қ ағ ан жө нінде,

Сегізіншісінде осы ескерткішті жыр қ ып жазуғ а тү рткі болғ ан жағ дайларғ а тоқ талады.

Орхон-Енисей жазбаларының енді бір ескерткіші - Тоныкө к қ ұ лпытасындағ ы жырлар. Онда да сол кездегі тү ркілердің ө мірінен мағ лұ мат беретін он тө рт жол жазылғ ан. Тү ркі халқ ының табғ аштарғ а тә уелді болып қ алу тарихы, азат қ алғ ан тү ркілердің бірігуі, қ ағ ан сайлауы, Тоныкө ктің ық палымен Елтерістің қ ағ ан болуы, Оғ ыз мемлекетінің тың шылары тү ркілерге қ ауіп тө ндіргені, қ арсыластармен болғ ан шайқ астар, анталағ ан жаудың бетін қ айтаруда Тоныкө ктің ерлігі, ұ рыс-шайқ астардың жү ргізілуі, тү ркілердің тү рлі тайпалармен жауласу жолдары баяндалып, Тоныкө кті мадақ тау берілген.

Билет 16
№1

1 қ азақ батырларын білесің бе?
2 атақ ты батырлар кім болғ ан?
3 абылайхан туралы кім жазды? (Ильяс есенберлин)
4 кошпең лер деген кино кө рдін бе?
5 қ абанбай батыр туралы не білесін?

№2

Қ ожағ ұ лұ лы Қ абанбай – жоң ғ ар басқ ыншыларына қ арсы кү ресті ұ йымдастырушылардың бірі, қ азақ тың біріккен қ олының Бас қ олбасшысы, жекпе-жекте жең іліп кө рмеген халық қ аһ арманы. Шық қ ан тегі Орта жү здің Найман тайпасының Қ аракерей руынан, ел азаттығ ы жолында кү рескен киелі батыр ә улетінен. Оның атасы Мә мбет те, ә кесі Қ ожағ ұ л да, Қ ожағ ұ лдың ағ асы Кү шік те ө з заманының аты шық қ ан батырлары болғ ан. Ел аузындағ ы ә ң гімелер дерегіне қ арағ анда Кү шік батыр Ең сегей бойлы Ер Есімнің Ташкентті алатын соғ ысына қ атысып, сол Тұ рсын хан ө лген жылы жамбасына улы найзаның ұ шы тиіп, 25 жасында қ айтыс болады. Оның ә кесі Қ ожағ ұ л ө з тұ сында Жалаң тө с баһ адү рмен тізе қ осып, Хиуа хандығ ына қ арсы соғ ысқ ан қ олбасылардың бірі. Сондай-ақ оның Бұ хар жыраудың ә кесі Қ алқ аман батырмен де серіктес болғ аны туралы ел аузында ә ң гіме сақ талғ ан. Ал Қ абанбайдың ө з ұ рпақ тары Сапақ, Тө лебай, Мойнақ ә лі де жауына тең дік бермеген жауынгерлер.

Номер 4
Уақ ыт уа-қ ыт
У д.сыз унді
А

Билет 17
№1

1 жерлес батырлар деген сө зді қ алай тү сінесің?
2 қ андай жерлес батырларды білесің?
3 қ абанбай батыр қ ай жерде тұ ын ө скен?
4 сенің жерінді жонғ алардан кім қ орғ ады?
5 тағ ы қ андай батырларды білесің?

№2

Қ асым Қ айсенов — Қ азақ станның Халық Қ аһ арманы, Халық аралық Фадеев атындағ ы сыйлық тың лауреаты, кө рнекті жазушы, Ұ лы Отан соғ ысының ержү рек батыры, ә йгілі партизан, кө зі тірісінде аты аң ызғ а айналғ ан халқ ымыздың қ айталанбас біртуар даң қ ты перзенті.

1918 жылы 23 сә уірде Шығ ыс Қ азақ стан облысының Ұ лан ауданында дү ниеге келген. Ол 2006 жылы 30 желтоқ сан кү ні 89 жасқ а қ арағ ан шағ ында ауыр науқ астан дү ние салды.

1934 жылы мектеп бітіргеннен кейін Ө скемен қ аласындағ ы саяси-ағ арту техникумына тү сіп, 1938 жылы оны бітірген соң Павлодар облыстық оқ у бө лімінің саяси-ағ арту жө ніндегі нұ сқ аушысы болып қ ызмет атқ арып жү ргенде ә скер қ атарына шақ ырылып, ә скери-барлау мектебіне жіберіледі.

1941 жылы қ араша айында осы мектепті бітірген бойда, Оң тү стік-Батыс майданының штабына жө нелтіліп, сол жерден арнайы тапсырма алып, Украинаның басқ ыншылар қ олында қ алғ ан жерінде партизан отрядын қ ұ ру ү шін жау тылына тү сіріледі. Ол жерде Қ.Қ айсенов Чапаев атындағ ы партизан қ ұ рамасының ү шінші отрядын басқ арады. Одан кейінгі кездерде, 1944 жылдың аяғ ына дейін Молдавия, Чехословакия, Румыния жеріндегі партизан қ озғ алыстарына қ атысады.

Отряд командирі болып жү ріп, жау тылында жү здеген жорық ты басынан ө ткереді. Соғ ыс аяқ талғ ан соң Отанына — Қ азақ станғ а оралып, Қ азақ КСР Жоғ арғ ы Кең есінің Президиумы аппаратында жауапты қ ызметте болады.

Номер 4
Мұ ғ алім по падежам

Билет 18
1 қ азақ тілін зертеген ғ алымдарды ата?
2 бартольд жə не радлов нені зертеген?
3 қ азақ тілі қ ай тілдер тобына жатады?
4 кім бірінші алфавит шығ арғ ан?
5 қ азақ тілі қ андай тіл

№2

Сә рсен Аманжолұ лы Аманжолов (27.12.1903, Шығ ыс Қ азақ стан облысы Ұ лан ауданы Егінсу ауылы – 28.1.1958, Алматы қ аласы) – Қ азақ филологиясының кө рнекті қ айраткері, қ азақ тіл білімінің негізін салушылардың бірі, белгілі тү рколог, филология ғ ылымдарының докторы (1948), профессор (1948), Қ аз. КСР ғ ылым академиясының корреспондент мү шесі (1954). 1937 жылдан КОКП мү шесі.

Орта Азия мемлекеттік унверситеті педагогика факультетінің қ азақ тілі мен ә дебиеті бө лімін бітірген (1930). 2-дү ниежү зілік соғ ысқ а қ атысқ ан. 1931 ж. Қ азПИ-де оқ ытушы, 20 жылдай қ азақ тілі кафедрасының мең герушісі болды. 1934–36 ж. Қ азақ тың ұ лт мә дениетін зерттеу институтының директоры, ғ ыл. хатшысы қ ызметтерін атқ арды. 1937–42 ж. КСРО Ғ ылым Академиясы Қ азақ стан бө лімшесінің тіл жә не ә дебиет секторын басқ арды, 1946–58 ж. Қ азақ стан Ғ ылым Академиясы Тіл жә не ә дебиет институтында бө лім мең герушісі болды.[1]

Аманжолов қ азақ диалектологиясының негізін салды. Тілдегі диалектілік ерекшеліктерді жинап-зерттеуді (1937-38) ұ йымдастырып, диалектілердін даму сипаты, айырым белгілері, тайпалық тілдермен байланысы, ү лттық ө деби тілдің диалектілік негізі сияқ ты аса кү рделі мә селелерге тұ жырым жасады. Диалектілерге халық, тіл тарихы тү рғ ысынан қ арап, олардың қ оғ амдық сипатын ашты. Қ азақ тың халық тілі мен ә деби тілінің ө зекті мө селелерін зерттеп, соны пікірлер айтты. Ұ лттық жазба ә деби тіл тарихын ХӀ Х-ғ асырдың 2-жартысынан бастап, Абайдың халық тілін пайдаланудағ ы шеберлігін, сө з қ олданудағ ы жаң а ү лгісін талдап кө рсетті. " Вопросы диалектологии и истории казахского языка" (1959) атты монографиясы тү ркология саласындагы елеулі табыстардың бірі ретінде бағ аланды.[4]

Номер 4
Абайдын зат есім кімнің?
Б ф абай
Т.б негізгі, дара, жанды, деректі, жылқ ы
Т.б жекеше, і.с
Абайдың анық тауыш

19 билет
№1

1 қ азақ халкының салт дастурын білесің бе?
2 қ андай дə стурлерді білесің?
3 баламен байланысты қ андай дə стурлер бар?
4 уйлену тойнның дə стурің білесің бе?
5 сенің отбасында дастур бар ма?

№2

Осыдан 8 ғ асыр бұ рын қ ыпшақ тар ханы Қ отанды Венгрия королі IV Бела қ ызметке қ абылдағ аны тарихи деректерден белгілі. Олар корольдің атты ә скерінің элитасын қ алағ ан. Венгрияда еліне келген дала халқ ын ғ ұ ндар деп атағ ан екен. Қ ыпшақ -ғ ұ ндар жә не олармен еріп келген ясылар (қ ыпшақ тар немесе аландар) XVIII ғ асырдың аяғ ына дейін ө з ерекшеліктері (мә дениеті) мен тілдерін сақ тағ ан. Содан кейін ғ ана ассимиляцияланғ ан. Қ азіргі уақ ытта олар венгр тілінде сө йлейді, алайда ө здерінің ата-тегін ұ мытпапты. Надъкуншаг, Яс-Надъкун, Кичкуншаг жә не тағ ы сол сияқ ты тарихи атаулар соғ ан дә лел.

«Венгр жә не қ азақ қ ыпшақ тарын кө п жағ дай біріктіреді. Ең ә уелі, ә рине тіл. Мә селен, «ата», «ана», «кө к», «сары», «кiндiк» деген қ азақ сө здері біздікіне жақ ын, - деді Ковач, ө з тіліндегі осығ ан ұ қ сас сө здерді айтып. - Жоба біздің халық тардың бір-бірін жақ сы танып, олардың тоғ ысатын жерлерін (ұ қ састық тарын) табатынына септігін тигізуін қ алаймыз».

Номер 4
Салалас себеп салт кұ рмалас сө йлем

20 билет
№1

1 сенің қ аланың экология қ андай?
2 табиғ атты корғ ан ушін не істеу керек?
3 сен табиғ атты корғ айсың ба?
4 табиғ атты қ орғ ау кімнең басталады?
5 мемлекет табиғ атты қ орғ ау ушін не істеп жатыр?

Алтай тауларын

Ертіс ө зенінен шығ ысында: Кенді Алтай, Тікирек, Черный, Оба, Становой, Кө ксу, Иванов, Қ оржын, Ү лбі, Қ ызылқ арағ ай, Нарын, Сарымсақ ты, Тарбағ атай, Оң тү стік Алтай, Кү ршім жә не Азутау жоталары мен олардың сілемдері

Ертіс ө зенінен батыста: Қ алба жотасы, Семей, Арқ алық, Мыржық, Қ араадыр таулары, Ханшың ғ ыс, Шың ғ ыстау, Ақ шатау жоталары

Зайсан кө лінің оң тү стігінен: Тарбағ атай, Сауыр жә не Маң ырақ жоталары.

Ертіс ө зенінің екі жағ ындағ ы жоталар аралық тарында оқ шаулана орналасқ ан таулар мен шоқ ылар: Майлық ара, Белтерек, Айыртау, Арқ ат, Кө ксең гір, Сандық тас, Жағ албайлы, Кө ктас, Атбас, Арасантау, т.б.

Облыстың оң тү стік мен оң тү стік-шығ ысына Сасық кө л, Қ ошқ аркө л жә не Алакө л кө лдері орналасқ ан Балқ аш – Алакө л ойысының солтү стік-шығ ыс бө лігі мен Зайсан кө лінің қ азаншұ ң қ ыры орналасқ ан.

Облыстың қ иыр солтү стік-батыс бө лігін Бесқ арағ ай ауданының бү кіл аумағ ын қ амтитын Балапан жоны алып жатыр.

Пайдалы қ азбалар

Шығ ыс Қ азақ стан облысының жер қ ойнауы кен байлық тарына бай. Мұ нда мырыш, қ орғ асын, мыс, кү міс, алтын, кадмий, сү рме, кү шә ла, темір, кү кірт, висмут, индий, галий, селен, теллур, сынап, қ алайы, тантал, ниобий, молибден, вольфрам, титан, никель, кобальт, кө мір, жанғ ыш тақ татас, сондай-ақ ә р тү рлі химиялық шикізаттар мен қ ұ рылыс материалдарының кен орындары бар.

Жануарлар

Шығ ыс Қ азақ стан облысының жануарлар дү ниесі ө те бай. Мұ нда табиғ атының ә р тү рлі болуына байланысты таулық жануарлармен бірге қ арағ айлы ормандар, далалар жә не шө лейт жануарлары кө п тарағ ан. Алтай мен Сауырдың жә не Ертіс маң ы ормандарында тиін, ақ тышқ ан, кә мшат сияқ ты қ ымбат елтірілі аң дардың жә не қ ұ стардың кә сіпшілік маң ызы бар. Алакө л мен Зайсан қ азаншұ ң қ ырларының су қ оймаларында ондатра жақ сы жерсіндірілген. Ертіс пен оның салаларында, Марқ акө л, Зайсан жә не Алакө лде, Ертіс бойындағ ы Бұ қ тырма, Ө скемен жә не Шү лбі бө гендерінде балық тың кө птеген тү рлері, оның ішінде стерлядь, таймень, хариус сияқ ты бағ алы балық тар кө птеп кездеседі. Олардың негізінде балық аулау мен балық ө ң деу кә сіпшілігі ұ йымдастырылғ ан.

Номер 4
Кітап
Кітабым кітабымыз
Кітабың кітаптарың
Кітабың ыз кітаптарыныз
Кітабы кітаптары

21 билет
№1

1 қ азақ стан республикасының мемлекеттік рə міздерін білесің бе?
2 ə нураның авторлары кім?
3 тудын тү сі қ андай?
4 сен ə нурə нді жатка білесің бе?
5 елтанбада не білененге?

№2

Алтын кү н аспаны

Алтын дә н даласы,

Ерліктің дастаны,

Еліме қ арашы!

Ежелден ер деген,

Даң қ ымыз шық тығ ой.

Намысын бермеген,

Қ азағ ым мық ты ғ ой!

Қ айырмасы:

Менің елім, менің елім,

Гү лің болып егілемін,

Жырың болып тө гілемін, елім!