Дәрістер. Білім саласындағы жобалау әрекеттерінің нәтижелері мен оны бағалау.

Мақ саты: білім саласындағ ы жобалау ә рекетін бағ алау мен нә тижелері туралы тү сініктерді қ алыптастыру.

Кілт сө здер: психологиялық - педагогикалық жобалау, жобалау нә тижесін талдау, жоба нә тижесі, синергиялық эффект.

Негізгі сұ рақ тар:

1. Жобалау ә рекетінің нә тижелері;

2. Жобалау ә рекетінің нә тижелерін бағ алау.

1. Жобалау ә рекетінің нә тижелері. Зерттеушілер кез келген жобалау ә рекетінің «кө п дең гейлі» екендігіне назар аударады. Педагогикалық ү рдісі аумағ ында жү зеге асырылатын жобалау ү шін (психологиялық - педагогикалық жобалау) екі нә тижеге жету маң ызды: «заттық» жә не «адами». Біреуі жобалауғ а қ атысуына байланысты адамның қ асиеттерінің, сипаттамаларының, қ арым- қ атынасының ө згеру дең гейінде кө рініс табады. Мұ ндай ө згерістерге креативті ойлаудың, қ иялдың дамуын, жобалауда жұ мыс істеудің дағ дылары мен ептіліктеріне ү йренуді, коммуникативті мә дениеттің қ алыптасуын жатқ ыза аламыз. Екіншісі тікелей жобалау нә тижесінің сапасымен байланысты. Сонымен қ атар, жобалау ә рекеті бір қ атар тікелей жә не жанама эффектілері бар. Мысалы, жобалау қ атысушыларының диагностика, жобалау, экспертиза, рефлексия сияқ ты қ осымша іс-ә рекет тү рлерін мең геруі немесе жаң а кә сіби салағ а деген қ ызығ ушылық тың пайда болуы.

Білім саласындағ ы жобалаудың негізгі нә тижесі – білім жү йесіндегі немесе ә р дең гейдегі институттардағ ы инновациялар мен ө згерістер. Сонымен қ атар, адамдарғ а тікелей немесе жанама ә сер ететін ә р тү рлі тұ лғ алық, ұ йымдастырушылық - басқ ару, ә леуметтік эффектілер қ алыптасады. Мысалы, жаң а білім стандарттарын жобалау оқ ыту жү йесіне жаң алық тарды енгізеді, ал бұ л оның сапасына ә сер етеді жә не олардың біліміне, тә жірибелеріне, қ абілеттіліктеріне қ ойылатын талаптарды ө згертеді.

Нә тижесінде, жаң а оқ у- методикалық жү йесі қ алыптасатын жоба, оның негізінде жұ мыс істейтін мамандарды талап етеді жә не оқ ытудың жаң а перспективаларын ашады.

Осылайша, 1990 жылы Ресей Федерациясының білім министрлігінің қ ұ рылымдық бағ дарламасының аумағ ында жасалынғ ан «Орта аранайы оқ у мекемелерінің студенттерінің оқ у ғ ылыми ә рекетін ұ йымдастырудың ғ ылыми методикалық негіздері» атты білім саласындағ ы жобалаудың заттық нә тижесі ғ ылыми- методикалық қ ұ рылымының қ айтарымды байланысы жә не оны қ олдау моделі болып табылады. Оны қ олдану оқ у ү рдісі кезінде болашақ маманның тұ лғ алық - кә сіби сипаттамаларын есептеуге жә не ө лшеуге мү мкіндік берді (сыпайылық, оқ у-зерттеушілік, кә сіби мә дениет жә не т.б.).

Осы нә тижеге жету барысында оқ ытушылар мен студенттердің зерттеушілік мә дениетінің дең гейі жоғ арылады, жаң а оқ у бағ дарламаларын жасайтын шығ армашылық топтар қ алыптасты. Оқ ытушыларды қ айта оқ ыту жобасының материалдық нә тижелеріне жатады:

· Оқ у- ә дістемелік жоспар, білім саласындағ ы менеджерлерді қ айта дайындаудың алты апталық оқ у бағ дарламасы;

· Оқ у- ә дістемелік жоспар жә не инновациялық менеджмент бойынша жетекшілерді дайындау курстарының қ ұ рылымы.

· Курс тың даушыларына таратылатын материалдар.

· Курс бағ дарламасы бойынша тематикалық кододиапозитвтер.

· Негізгі оқ у пә ндерінің сипаттамасы.

Осының барлығ ы жаттық тырушылар мен курс тың даушылары ү шін жаң а оқ у-ә дістемелік негізін қ ұ рады.

Ә леуметтік педагогикалық жобалаудың нә тижесінде білім жү йелерінің шарттары, педагогикалық ү рдістер ө згереді жә не адам қ алыптасады.Бұ л ө згерістер ө зінің ә леуметтік- психологиялық жә не психологиялық - педагогикалық эффектілерін қ алыптастырады.

2. Жобалау ә рекетінің нә тижесін талдау.

Білім саласындағ ы кез келген жобалау ә рекеті адамдарғ а жә не олардың қ арым- қ атынастарына ә сер етеді. Осығ ан байланысты бағ алаудың кө рсеткіштерін таң даудың қ иыншылық тары пайда болады. Осы мә селелерді тө мендегідей қ арастырайық:

1. Жобалау іс-ә рекетін бағ алауғ а кімдер қ атысады?

Ең алдымен, оны жү зеге асырушы тұ лғ алар. Бірінші жағ дайда - оқ ушылар; студенттер, біліктілігін жоғ арылату жү йесін тың даушылар; Екіншісінде – білім менеджердері. Ү шіншісінде – педагогтар, методистер, ғ алымдар. Жобалау нә тижесінде олар ү шін не қ ажет, не қ ызық жасқ а, тә жірибеге жә не қ ызметке тә уелсіз бе? Ә рине, нә тиже сапасы жә не жаң а дағ дылар, ептіліктер, алынғ ан білімдер.

Бұ л жобалау іс- ә рекетінің қ атысушылары. Олар ү шін педагогикалық мақ сатқ а жету маң ызды.

Сонымен қ атар, тә уелсіз эксперттер, бақ ылаушылар да жатқ ызылады. Олар жобалаудың нә тижесін, жобалау қ атысушыларының қ арым-қ атынасындағ ы ө згерістерді кә сіби бағ алауғ а қ абілетті болады. Соң ында оғ ан қ олданушылар мен тұ тынушылар жатады. Оларғ а оқ ушылар, студенттер, ата аналар жә не жобалау аймағ ына енген тұ лғ алар жатады. Олардың бағ алауы эмоционалдық -талғ амдық сипатта болады, дегенмен ол да ө те маң ызды, себебі бұ л жобалаудың нә тижелерінің ә леуметтік сұ ранысқ а ие екендігін дә лелдейді. Желілік нә тижеге жеткен кезде, мысалы кері байланыс жү йесі веб- сайтты енгізу барысында, оны кө птеген «кезедйсоқ» тұ тынушылар бағ алайды, яғ ни ө зіндік плебисцитті енгізу.

Бағ алудың ә р тү рлі тенологиялық варианттары болғ андық тан жобалаудың ішкі, сыртқ ы, қ оғ амдық экспертизасына негізделеді.

Ғ ылыми- педагогикалық ә дебиеттерде педагогикалық жобалау нә тижелерін бағ алайтын мамандарды таң даудың болу кө рсеткіштері қ арастырылады. Б.С.Гершунскийдің кө зқ арасы бойынша арнайы ә дістер арқ ылы анық тауғ а болатын біліктілік эксперт ү шін маң ызды сипаттама. Біліктіліктіліктің кө рсеткіштеріне: жалпы эрудиция дең гейін, мә селеге байланысты білім терең дігі, белгілі бір мө лшердегі хабардарлық, объективтілік, коммуникацияғ а қ абілеттілік, жаң алық қ а қ ызығ ушылық ты жә не т.б., жатқ ызды.

Сонымен қ атар, эксперттердің компетенттілігін олардың ө зіндік қ абілеттіліктерін, тә жірибесін, хабардарлылығ ын, ө зін бағ алау негізінде анық тауғ а болады. (В.М. Полонский).

Кейде эксперттерді жобағ а қ атысушылардың қ алаулары бойынша таң дайды. ә р тү рлі нұ сқ алық тар бар, дегенмен сарапшылардың топтық қ ұ рамы қ ұ рылымдық сипаттамағ а ие болуы керек. Осы топтың

2. Нені бағ алаймыз жә не сараптаймыз?

Жобалаудың басында нені бағ лау керектігін анық тау керек. Олар аралық немесе соң ғ ы нә тижелер болуы мү мкін. Бағ алау тек жобалау нә тижесімен байланысын анық тау керек.

3. Жобалаудың нә тижесін бағ алау ү шін қ андай іс-ә рекеттер жасалынуы керек?

Ең алдымен рефлексивті жә не бағ алау ә рекетімен байланысты ә рекеттер (сараптамалық бағ алау, ө зара бағ алау, ө зін- ө зі бағ алау, рейтингтік бағ алау) бағ алауғ а қ атысушылар осы ә рекеттерді мең геруі керек.

Нә тижені бағ алаудан бұ рын оның ә леуметтенуі жү реді, яғ ни бұ қ аралық жариялануы. Бұ л жағ дай міндетті, себебі жобалау ә рекеті сипатқ а ие.

Жоба ә рекеттің нә тижесі ретіндетематикалық баяндама, компьютерлік презентация, шығ армашылық есептеме, семинар жобаны қ орғ ау, жарнамалық акция тү рінде тү сіндіріледі.Ең алдымен, аудиторияның рө лдік бағ ыты мен қ ұ рамын, масштабын анық тау қ ажет. Сонымен бірге, жоба тү рі, нә тижені кө рсету формасы жә не оны бағ алау ә дістері қ ұ рылымдық - мә ндік байланыста сә йкестелуі керек. Мысалы, театр жобасы бес балдық жү йе бойынша, қ атысушылардың эмоционалдық сезімін бейнелейтін тү рлі тү сті тест негізінде бизнес жобаны бағ алау дұ рыс емес.

4. Жобалау ә рекетін бағ алаудың кө рсеткіштеріне нені жатқ ызамыз?

Нә тижені талдаудың келесідей кө рсеткіштер тізбегін бө луге болады:

Жобалау мақ сатының жү зеге асуы. Осы кө рсеткіш алынғ ан нә тиженің кү тілген нә тижеге сә йкестілігін, сапасының талаптарғ а сай болуын, барлық мә селелердің шешілгендігін бағ алауғ а мү мкіндік береді.

Жобалау контекстіне сә йкестілігі. Бұ л кө рсеткіш жоба нә тижесін объективті «енгізілетін» ортаның, кең істіктің табиғ атын сә йкестендіру ү шін керек. Алынғ ан нә тиже қ оршағ ан ортағ а, адамдардың денсаулығ ына жә не іскерлік қ арым-қ атынастарғ а зиян келтірмеуін анық тау керек, яғ ни нә тиженің қ аншалық ты «экологиялық» екендігін анық тау қ ажет.

Егер бағ алау «жобалау контекстіне сә йкестілік» шарты бойынша жү зеге асырылса, онда кө рсеткіштер осы контекстің алғ ашқ ы таң даулардың негізінде алынады.

Мә дени сә йкестілік. Авторлар жобаның нә тижесін белгілі бір ә леуметтік- педагогикалық, білім саласындағ ы нә тижелерге сә йкестендіреді. Ол білім стандарттары, бағ дарламалары, білі жү йесі, педагогикалық технология, жұ мыс істеу тү рі, шығ армашылық тапсырма болуы мү мкін.

Авторлардың ересек немесе бала болуына тә уелсіз, федеративті, аудандық дең гейде стандарттарды, оқ улық тарды, білім немесе оқ у бағ дарлмаларын немесе интернетке сайт енгізген кезде олардың жалпы қ абылдағ ан стандарттарғ а сә йкес болады деп ойлаймыз.

Жаң алық енгізу дең гейі. Жаң алық енгізу кө рсеткіші алдың ғ ы кө рсеткішпен тікелей байланысты. Жоба қ оршағ ан ортаны жақ сартатын жаң алық тар енгізу ү шін жасалынады. Осы бағ ыттағ ы жетістіктерді бағ алау ү шін, белгілі бір мә дени тә жірибеге ие болу керек. Қ азіргі жағ дайда ә леуметтік педагогиканың білім, оқ у, тә рбие саласында. Сонымен бірге, педагогикалық жобалау ү шін нә тиженің объективті ғ ана емес, субъективті жаң алық ашуы маң ызды, себебі ол оның дамуын қ амтамасыз етеді.

Кіші кә сіпкерлікті ұ йымдастырумен байланысты, оқ у жобалау аумағ ындағ ы бизнес- жоба оқ ушыларда жаң а дағ дылардың, ептіліктердің дамуын қ амтамасыз етеді.

Егер аналогтары жоқ инновациялық нә тиже жасалынғ ан кезде, ол негізделуді жә не дә лелдеуді қ ажет етеді. Егер педагогтардың авторлық ұ жымы жағ а интегративті курсты қ алыптастырса, онда олардың жаң алық тары объективті негізде негізделуі мү мкін, мыс., пә ндік немесе пә наралық курстарды сә йкестендіру арқ ылы.

Ә леуметтік (парктикалық, теоретикалық) маң ыздылығ ы. Бұ л кө рсеткіш жобалу нә тижесінің ә леуметтік-педагогикалық, білім салаларына ә серін бағ алауғ а мү мкіндік береді. Мысалы, оушылармен ұ йымдастырылғ ан театрлық жобалау – спектаклі ә р тү рлі аудитория алдында кө п рет кө рсетілуі мү мкін. Оқ у бағ дарламасынң моделі – белгілі бір типтегі мекемелердің ә р тү рлі бағ ыттағ ы бағ дарламаларды жасау ү шін қ олданылады.

Гуманитарлық. Бұ л кө рсеткіш ө те маң ызды себебі алынғ ан нә тижелердің адамның қ ажеттіліктеріне, мү дделеріне, мү мкіншіліктеріне сә йкестелуін қ амтамасыз етеді. Кез келген педагогикалық ө згерістермен байланысты жобалу нә тижелерінің гуманитарлық сараптамасы жобалауды бағ алаудың міндетті қ ұ рылымдық бө лігі болуы керек деген кө зқ арастар бар. «Гуманитарлық» кө рсеткіші бойынша оқ у бағ дарламаларын бағ алағ ан кезде жұ мыстың ерекше қ асиеті ретінде гуманитарлық қ ұ рылымның мазмұ нымен сә йкестендіріледі. Бұ л жағ дайда қ ұ ндылық тық аспектілер, мә дени контекстер кө рініс табады.

Эстетикалық кө рсеткіш. Жоба нә тижесін осы кө рсеткіш бойынша талдау маызды. Бір жағ ынан (баяндаманы, конференцияны, сайтты, презентацияны, мә тінді, театр кө рсетілімдерін) рә сімдеуді жатқ ызамыз. Екінші жағ ынан кең істіктің немесе мекеменің дизайны. Ү шіншіден, мә селні шешуді теориялық келісімділігін қ арастырамыз.

Жобалау іс-ә рекетінің. Оның нә тижесі басқ а қ оршағ ан орта кө рсеткіштер негізінде бағ аланады.

Жобалауғ а қ атысумен қ анағ аттанарлық кө рсеткіштеріне қ атысушылардың субъективті шешімдеріне олардың қ алаулары жатады. Олар ө зін-ө зі бағ алау кезінде немесе жобалау ә діснамасы негізінде анық талуы мү мкін.

Жобалау процедураларын мең геру дең гейі. Мұ нда нә тижені алуғ а жеткізетін, жобалаудың барлық кезең дерінен ө туді қ амтамасыз ететін нормаланғ ан процедуралар туралы айтылғ ан. Бұ ғ ан мә селені анық тау мен шешу қ абілеті, жобалаудың ерекше тілін мең геру, диагностика жү ргізу мү мкіншілігі, мақ сатты анық тау мен бағ дарлама мен жоспар қ ұ ру қ абілеті жатады. Мұ ның барлығ ы нақ ты оң ай мең герілетін кө рсеткіштер, оларды ұ йымдастырумен немесе қ атысушылардың ө зі бағ алауы мү мкін. Сонымен бірге, бағ алаудың ә р тү рлі шкалалары қ олданылуы мү мкін.

Жобалау нә тижесінің сапасына байланысты қ оршағ ан орта қ атысушылардың ә леуметтік маң ызды нә тижеге қ ол жеткіздіре алу қ абілеттіліктерін, шығ армашылық потенциалдарын бастағ ан істі аяғ ына дейін жеткіздіре алу қ абілеттіліктерін, жауапкершіліктерін бағ алай алады.

Индивидуалдық дең гейдегі оң эффектілердің болуы. (тұ лғ алық қ асиеттердің, сипаттамалардың жоғ арылауы, қ арым-қ атынастың позитивті динамикасы). Педагогикалық жобалауда кө рсетілгендей жоба тұ лғ алық ө судің тек қ ұ ралы болып табылады. Квалификацияны жоғ арылату жү йесіндегі жобаны бірлесіп жасау, педагогтардың кә сіби біліктілігінің ө суі мен жобалық мә дениеттің дамуына ық пал етеді.

Жобалау іс- ә рекеті нә тижеге жетуге бағ атталғ анмен, тұ лғ аларда позитивті ө згерістердің болуы нә тижеліктің кө рсеткіші.

Синергиялық эффект. (синергия – энергия мен кү штің бірігуі). Бұ л кө рсеткіш ортақ іс-ә рекет барысында жобалаушылар тобының бірлігін бағ алауғ а кө мектеседі. Ұ йымдасытырушылық тан басқ а тұ лғ алық жә не ресми емес қ атынастардың қ алыптасқ андығ ын анық тауғ а мү мкіндік береді. Бірлігі жоғ ары топты, группаның қ алыптасуы ө зіндік жоба «нә тижесі» деп есептеуге болады.

Қ атысушылардың ө зіндік жобалық тә жірибесі дамыту қ ажеттілігінің болуы. Егер жоба сә тті болса, тұ лғ ааралық байланыс дең гейінде жә не алынғ ан нә тиже дең гейінде жалғ астыру перспективалары пайда болады. Ереже бойынша гер нә тиже ә леуметтік маң ызды болса, ол жалғ астыруды қ ажет етеді.

Бір пә н бойынша, жасалынғ ан оқ у жобасы кө птеген жағ а сауалдарды тудырады, олар бірнеше бағ дарламаның қ иылысында болады. Инновациялық бағ дарламаның пайда болуы осы бағ дардама бойынша оқ ытуғ а итермелейді, оның ә діснамалық жү йесін жсауды, кадрларды дайындауды қ ажет етеді. Ортақ ә рекеттің шығ армашылық тә жірибесі жобаның ең маң ызды нә тиэжесі ретінде бағ аланады. Егер мұ ндай эффекттер байқ алса жоба педагогикалық мақ сатына жеткендігінің кө рінісі.

Ә леуметтік ә ріптестіктің дамуы. Желілік қ ағ идасы бойынша жаң а ә леуметтік байланыстарды қ алыптастыру жобалау ә рекетінен тә уелсіз, кө рсеткіштерді жобалу жү йесі ү шін маң ызды. Мұ ндай байланыстардың қ алыптасуы, дамуы, кең еюі жобаның тек ә леуметтік маң ыздылығ ының кө рсеткіші ғ ана емес, сонымен бірге серіктестік пен кооперация негізінде жоба қ атысушыларының ә р тү рлі дең гейде коммуникативті байланыстар орнату қ абілеттіліктерінің кө рсеткіші, яғ ни белгілі бір тұ лғ алық сипаттамалардың кө рінісі.

Жобалау ә рекетінің табиғ аты мек соң ғ ы нә тижелерді бағ алауда талап етіп қ ана қ оймай, сонымен бірге аралық процедуралардың нә тижелерін бағ алауды талап етеді. Ересектердің білім саласындағ ы ә леуметтә к серіктестікті дамыту жобасының кө рсеткіштерін бағ алу сипаттамалары:

· Ересектердің білім жү йесін модернизациялау ү рдісіне қ атысу амалдары мен бағ ыттарының жаң а перспектваларын дамыту.

· Ересектердің білім саласындағ ы мә селелерін шешуге бағ ыттлағ ан, локальдық, аудандық, ұ лттық дең гейде ұ йымдастырудың жаң а механизмдерінң қ алыптасуы. (мыс., комитеттер, кең естер, коммисиялар).

· ә леуметтік серіктестік саласындағ ы жә не горизанталдық байланыстардың пайда болуы.

· Серіктестер арасында тұ рақ ты коммуникациялық каналдарды жасау.

· Жобалау тә жірибесін бағ алау жә не талқ ылау ү шін семинарлар ө ткізу.

· Жобаны болашақ та қ аржыландыру ү шін жергілікті ресурстар мен потенциалдық қ айнар кө здерді анық тау.

· Жұ мысты болжау ү рдісіне серіктестіктерінің қ атыстылық дең гейі.

· Қ атысушылардың болып жатқ ан позитвті ө згерістердің авторлар ретінде ө здерін сезіну дең гейі.

· Жоба қ атысушыларынң ә леуметтік жауапкершілік сезімінің дең гейі.

· Халық аралық ұ йымдар тарапынан жобалауғ а кө рсетілген қ олдаудың болуы.

· Гранттық қ олдау аяқ талғ ан кейінгі ә рекетін жалғ астыруғ а қ абілеттіліктің болуы жә не қ аршыландырушыны табу.

Жобалуды жү зеге асырудың ә рбір кезең інде алғ а қ ойылғ ан мақ саттарғ а сә йкес жә не мә селелерді шешу тә ртібіне байланысты нақ ты белгілердің болу, болмауын бекіту қ арастырылғ ан.

Жобалау жағ дайына аралық бақ ылау мен бағ алауды бақ ылаушылар, аналитиктер, сараптамашылардың ә рбір кезең ге байланысты есептемелері жү зеге асырылады.

Есептемелер ресми жә не еркін қ ұ рылымда болуы мү мкін. Кез келген жағ дайда жобалау мә ніне істелінген процедуралар (ә рекеттер, акциялар) жә не белгілі бір кезең нің нә тижелері енеді. Жобалау ә рекеті аралық нә тижелерін талдау нұ сқ аларының бірі –семинарлар мен конференциялар. Нә тижелерді желілік режимде жобалау негізінде ә рбір этаптың нә тижелерді жеке «бетте» кө рінеді жә не жеке пака мен файлдарда сақ талады.