Нім сапасы. Өндірістік өнімнің классификациясы.36

Ө німнің сапасы ─ бұ л белгілі мұ қ таждық ты қ анағ аттандыруғ а ү лкен себепші болатын ө німнің пайдалылығ ының жиынтық ерекшелігі мен кә сіпорынның маң ызды кө рсеткіштерінің бірі болып саналады. Ө німнің сапалығ ы тек техникалық, тауар тану ғ ана емес, сонымен қ атар ең маң ызды экономикалық санаты болып табылады. Экономикалық санаты ретінде ол тұ тыну қ ұ нына тығ ыз байланысты. Егер де тұ тыну қ ұ ны ─ бұ л жалпы алғ анда тауардың пайдалылығ ы болса, ал ө німнің сапалылығ ы ─ бұ л оны пайдаланудағ ы нақ тылы жағ дайда тұ тыну қ ұ нының дең гейінің кө рінуі.
Ө німнің сапасы ─ ө ндіріс тиімділігінің жоғ арлауының, кә сіпорынның бә секе қ абілетінің, елдің ө мірлік дең гейінің ө суінің маң ызды факторы, кө птеген ә леуметтік мә селелердің шешілуінің амалы. Сонымен қ атар, ол қ оғ амдық ең бектің ө німділігінің ө суіне, қ ор қ айтымына, материалдық ресурстардың ү немделуіне ық палын тигізеді.
Қ оғ амдық қ ажеттіліктің ө суі, ғ ылыми техникалық процестің жоғ ары қ арқ ыны сапа мә селесіне кү рделі, комплекстік мінездеме береді.

Отандық тә жірибеде шығ ындарды жоспарлау, есеп жә не

калькуляциялау мақ сатында оларды келесі тү рде классификацияланады:

· ө ндіріс тү рі бойынша-негізгі жә не кө мекші;

· ө нім тү рі бойынша-жеке бұ йымдар, біртекті бұ йымдар тобы,

тапсырыс, ө згертулер, жұ мыстар жә не қ ызмет кө рсету;

· шығ ындар тү рлері бойынша-калькуляция баптары (ө німнің ө зіндік

қ ұ нын калькуляциялау ү шін жә не талдау есебін ұ йымдастыру)

жә не шығ ын элементтері (шығ ындардың сметалық жобасын

қ ұ растыру жә не шығ ындарының есебі);

· шығ ындардың шығ у орны бойынша-участок, цех, ө ндіріс, шаруашылық есептегі бригада.

Басқ ару жү йесінде шығ ындардың қ алыптасуын тә жірибелік

қ олдануда мақ сатты тү рде шығ ындар элементтері жә не калькуляция баптары бойынша шығ ындар тү рлері есепке алып шығ ындар классификациясын қ арастыру керек.

Калькуляция баптарының тізімін жә не олардың қ ұ рамын, бө лу ә дістерін ө нім тү рлері, жұ мыс жә не қ ызмет кө рсету бойынша салалық ә дістемелік нұ сқ амасының есептік жоспарлау сұ рақ тары жә не ө німнің ө зіндік қ ұ нының калькуляциясы ө ндірістің қ ұ рылымы мен есептік сипатына байланысты анық талады.

Ө неркә сіптік кә сіпорындарда келесідей ө німнің ө зіндік қ ұ нын калькуляциялаудың негізгі ә дістері қ олданылады:

· Тікелей есептік;

· Нормативтік;

· Есептік-талдау;

· Параметрлік.

Ең қ арапайым жә не ең дә л – тікелей есеп ә дісі болып табылады. Сонымен қ атар бұ л ә дісте ө німнің бірлігінің ө зіндік қ ұ нын анық тауда жалпы шығ ын сомасын дайын ө нім кө леміне бө леді. Бұ л ә дісті қ олдану біртекті ө німді ө ндіретін кә сіпорындарда ғ ана мү мкін болады, осығ ан байланысты бұ л ә діс шектелген тү рде қ олданады. Сонымен бірге ол калькуляцияның жеке баптарында шығ ындар туралы мә лімет кө рсете алмайды.

Ө німнің ө зіндік қ ұ нын калькуляциялауның нормативтік ә дісі кә сіпорындарда қ олданылады, белгілі бір ө нім бірлігінің ө ндірісіне нақ ты ресурс шығ ындарының ө згеру есебі нақ ты дә л кө рсетілген. Ол материалдық, ең бектік, қ аржылық ресурстарды нормалық жә не нормативтік пайдалануғ а негізелген. Сонымен қ атар осы ресурстарды

нормалық жә не нормативтік пайдалану прогресивті жә не ғ ылыми негізделуі керек. Олардың кө лемін жү йелі тү рде қ арастырылуы қ ажет.

Ө німнің ө зіндік қ ұ нын калькуляциялауның ең дә л жә не жетілген ә дісі есептік-талдау тә сілі. Сонымен бірге ә дісте ө ндіріс адайын жн-жақ ты талдау жә не онда мү мкін болатын ө згерістерді талдау жә не ө німнің ө зіндік қ ұ нына ә сер ететін факторлар қ арастырылады. Норма жә не нормативтер негізінде жобаланатын кезең дегі техника-экономикалық жә не ұ йымдық шарт қ алыптасады.

Бір типті, бірақ сапасы жағ ынан ә ртү рлі бұ йымдарды калькуляциялау кезінде параметрлік ә дісі қ олданылады. Ол ө німнің сапалық сипатына байланысты ө ндіріс шығ ындарының ө згеру заң дылығ ын бекітуге негізделген. Осылайша, бұ йымның ө зіндік қ ұ нын матералдар мен қ ұ рал-жабдық тардың бір килограммдық, бір тонналық қ ұ ны негізінде анық талады. Берілген ө німге тә н басқ ада кө рсеткіштер қ олданылуы мү мкін. Осы ә діс бойынша ө німнің сапасын жақ сартатын қ осымша шығ ындарды анық тауғ а болады.

3. Машина жасау технологиясы ғ ылымы дамуының перспективті бағ ыттары. Ө ндірістік процесті қ орытындылаушы қ ұ растыру кезең і. 72