Тақырып 28. Қарқынды қозғалыс уақытындағы жолаушы ағынын ұйымдастыру

Қ алаішілік кө лік қ озғ алысын реттеуде қ арқ ынды қ озғ алыс уақ ыттарының маң ызы ө те зор. Қ арқ ынды қ озғ алыс уақ ыттары (часы «пик) дегеніміз таң ертең адамдардың жұ мысқ а барып, кешке жұ мыстан қ айтатын уақ ыттары. Бұ л кезде жолаушы ағ ыны шамадан тыс кө бейіп, қ озғ алыс қ иындап қ осымша шаралар енгізіледі.

Жолаушы ағ ыны нақ ты бө лінген автобустардың санына сә йкес келсе де, олардың сағ ат аралық жү ріс жиілігін дә л анық тай алмаса жолаушылардың қ арқ ынды қ озғ алысын реттеу қ иынғ а тү седі. Сондық тан қ арқ ынды қ озғ алыс уақ ыттарында автобус тасымалын ұ йымдастыруды жетілдірудің кешенді жоспарлы шаралары енгізіледі.

Қ арқ ынды қ озғ алыс уақ ытында жолаушылардың аялдамағ а дейін келу уақ ыты, автобусты тосу жә не автобуспен жү ру уақ ыты кей жағ дайда автобус ауыстыру уақ ыты жә не де аялдамадан баратын жеріне дейін жетуге кететін уақ ыттарының қ осындысы арта тү седі. Сондық тан аялдамаларды тұ рақ ты мекен-жайларғ а жақ ын ә рі жиі орналыстыру, тасымалдау кө лігінің жиілігі, жү ріс жылдамдылығ ын арттыру жә не автобус ауыстырмай жетуге мү мкіндік беретін тиімді маршрут жү йесін қ ұ рудың маң ызы зор. Жол жү ру уақ ыты келесі кө рсеткіштерге тә уелді:

- жылжымалы қ ұ рамның техникалық жылдамдығ ының мү мкіншілігіне;

- маршруттың мү мкіндігінше тү зу болуына;

- маршруттағ ы автобустардың жү ріс аралық тарына;

- бір айналымғ а берілген уақ ыт шамасына;

- автобустардың бекітілген жү ріс кестесіне;

- жоларлық тың ұ зындығ ына;

- аялдамалардың орналасуына;

- автобустардың жиілігіне;

- жү ргізушінің шеберлігіне;

- автобустардың жиілігіне;

- жол тө семнің жағ дайына;

- қ озғ алысты ұ йымдастырудың тиімді жү йесіне;

Қ арқ ынды қ озғ алысты реттеуде жиі қ олданылатын нә тижелі шаралар автобус маршруттарын жү йелендіру, қ ысқ артылғ ан маршруттар мен жылдамдатылғ ан жү рдек маршруттарды енгізу, сонымен қ атар барлық қ ала кө шелеріндегі қ озғ алысты диспетчерлік бақ ылау жұ мыстарына жаң а технологиялық байланыс қ ұ рал- жабдық тарын пайдалану.

Ә ртү рлі мекемелердің жұ мыс уақ ыттарының басталуын минуттық аралық тарғ а бө лу арқ ылы да жолаушылардың жол жү ру бө лінісін белгілі бір дең гейде реттеуге болады.

Қ арқ ынды қ озғ алыс уақ ытындағ ы жолаушылардың сұ ранысын қ анағ аттандыру тасымалдау кө ліктерінің барлық тү рлерінің ө зара байланыста жұ мыс жасауына жә не ұ йымдастыру шараларының нақ тылы зерттеп- талдау жұ мыстарына байланысты.

Қ оғ амдық кө ліктердің пайдалану тиімділігін арттыруғ а бағ ытталғ ан барлық шаралар мен жетілдіру жұ мыстары, халық ты сапалы кө лік қ ызметімен қ амтамасыз етудің басты шарты болып саналады. Автобустарды қ олданудың нә тижелі болуына ық пал ететін шаралар қ атарына тө мендегілерді жатқ ызуғ а болады:

Ø маршрут немесе оның жекелеген жоларалық тары бойынша жолаушы ағ ынының сипаттамасы мен ө сімі туралы мә ліметтерді тұ рақ ты тү рде анық тап отыру;

Ø автобустарды тү рі мен сиымдылығ ына сә йкес дұ рыс таң дау жә не оларды маршрут бойынша тиімді етіп бө лу;

Ø жылдамдатылғ ан жә не жү рдек маршруттарды енгізу, шартты жылдамдық ты дұ рыс анық тау, автобус жү ргізушілерінің біліктілік дең гейін жоғ арылату жә не автобус аялдамалары мен оның жабдық тарын оң тайлы етіп орналастыру арқ ылы маршруттағ ы автобустардың жү ріс жылдамдық тарын арттыру;

Ø тә улік пен апта кү ндері, жыл мезгілдері бойынша жолаушыағ ынының ө згерісін ескере отырып, жү ргізушілер мен кондукторларғ а қ алыпты жұ мыс жағ дайын ұ сына алатын маршруттың тиімді жү ріс кестесін қ ұ ру;

Ø ә ртү рлі мекемелер мен ұ йымдардың жұ мыстарының басталу уақ ыттарын ө зара ү йлестіру, яғ ни ә ртү рлі сағ аттарғ а бө лу арқ ылы жолаушы ағ ыннын реттеу;

Ø бақ ылау жү йесін жетілдіру жә не жол жү ру билеттерін енгізу арқ ылы ақ ша тү сімін жинақ тауды ұ йымдастырудың тиімділігін арттыру;

Ø маршрут жү йесін жетілдіру;

Ø жол - кө ше желісін жә не оның жабдық талуын жетілдіру;

Ø қ арқ ынды қ озғ алыс уақ ыттарында сыйымдылығ ы жоғ ары жә не ө те жоғ ары автобустарды желіге шығ аруды арттыру;

Ø қ озғ алысты ұ йымдастырудың ә дістерін жетілдіру;

Ø маршруттағ ы қ озғ алысты автоматтандырылғ ан орталық тан басқ аруды дамыту;

Ø қ арқ ынды қ озғ алыс уақ ыттарында жолаушыларғ а қ ызмет кө рсетуді жақ сарту.

Қ алаішілік маршруттарда таң ертең гі жә не кешкі қ арқ ынды қ озғ алыс уақ ыттарында тә уліктік жолаушы тасымалының 50 % пайызы орындалатындық тан осы кезең дерде халық ты қ анағ аттанарлық кө лік қ ызметімен қ амтамасыз ету кү н тә ртібіндегі маң ызды мә селе болып табылады. Кө ліктердің шамадан тыс адамдарғ а толығ уы жолаушылардың жағ дайы мен кө ң іл кү йіне кері ә сер етеді (іші лық толы автобуста 10 минут тұ ру ең бек ө німділігін 4 %-ғ а тө мендетеді), қ ызмет кө рсету сапасы мен дең гейі тө мендейді, жол ақ ысын жинап алу қ иындайды, автобустардың кез-келген уақ ытта бұ зылып қ алуына жол ашады.

Жалпы алғ анда жолаушыларғ а қ ызмет кө рсету дең гейі келесі кө рсеткіштермен сипатталады:

Ø тасымалдың дә л уақ ытында тұ рақ ты тү рде жү зеге асуымен;

Ø жолаушылардың жол жү ру уақ ытының шығ ынымен;

Ø тасымалдың ың ғ айлылығ ымен;

Ø қ озғ алыстың қ ауіпсіз болуымен.

Қ арқ ынды қ озғ алыс уақ ыттарында тасымалды ұ йымдастырудың тиімділігін арттырудың негізгі бағ ыттары:

Ø жолаушылардың жалпы жол жү руге кеткен уақ ытын қ ысқ арту (негізгі уақ ыт – автобуспен жү рген уақ ыт, қ осымша уақ ыт – аялдамағ а келу, автобусты тосу, автобус ауыстыру жә не аялдамадан қ ажетті жеріне жету уақ ыттары);

Ø маршруттың неғ ұ рлым кө бірек жү ктелетін бө ліктерінде автобустардың шамадан тыс толығ уын тө мендету (тасымалдаудың ың ғ айлылығ ын сақ тау).

Қ арқ ынды қ озғ алыс уақ ытарында қ озғ алысты ұ йымдастыру келесі шараларды қ амтуы керек:

Ø жолаушы ағ ынын зерттеу (жолаушыағ ынының ә ртү рлі болуын анық тау);

Ø жолаушы ағ ынының бө лінісі мен маршрутқ а шығ арылатын нақ тылы автобустарды сә йкестендіру;

Ø жолаушы сұ ранысы мен тасымалдау шартына сай келмейтін жерлерді анық тау;

Ø тасымалды ұ йымдастыру жұ мыстарын жетілдіру шаралары мен олардың жү зеге асу кезең дерін жобалау;

Ø басқ а жолаушы тасымалдау кө ліктерімен келісе отырып, жолаушыларғ а қ ызмет кө рсету мә дениетін жақ сартуғ а арналғ ан шаралардың кешенді жобасын жасау.

Қ арқ ынды қ озғ алыс уақ ыттарында жолаушыларғ а қ ызмет кө рсетуді жақ сарту жолдары:

1. Маршруттардың сұ лбасын жетілдіру:

Ø маршруттардың ө зара байланыстағ ы біртұ тас тиімді жү йесін қ ұ ру;

Ø қ ысқ артылғ ан, жылдамдатылғ ан жә не жү рдек маршруттарды енгізу;

Ø жү ріс жолдарының айналмалы болуын жә не бір жерден екінші жерге автобус ауыстырып баруын азайту.

2. Қ озғ алысты ұ йымдастыру ә дістерін жетілдіру:

Ø ә ртү рлі сиымдылық тағ ы автобустарды қ олдану;

Ø сиымдылығ ы жоғ ары жә не ө те жоғ ары екі автобусты қ атар жү ргізу;

Ø автобустардың жү ріс жиілігін арттыру.

3. Қ арқ ынды қ озғ алыс уақ ытында автобус санын кө бейту:

Ø маршруттардағ ы жолаушы ағ ынының ө згерісіне сә йкес автобустарды маршруттардың арасында жоспарлы тү рде қ айтадан бө лу арқ ылы.

4. Кә сіпорындар мен мекемелердің жұ мыстарының басталуы мен аяқ талу уақ ыттарын ә ртү рлі етіп бө лу:

Ø жұ мыстың басталу уақ ыттарын 15-20 минут аралық та белгілеу.

5. Қ озғ алысты басқ арудың орталық тандырылғ ан диспетчерлік жү йесін енгізуді дамыту:

Ø орталық тандырылғ ан диспетчерлік басқ ару жү йесін енгізу;

Ø маршруттың 3-4 бекетінде автобустардың қ озғ алысын автоматты бақ ылауды енгізу;

Ø стутниктік навигациялық автоматты бақ ылау жү йесін енгізу;

Ø қ озғ алысты шұ ғ ыл реттеу мен басқ арудың ә дістерін жетілдіру.

6. Қ оғ амдық кө ліктердің қ озғ алысын реттеу ә дістерін жетілдіру:

Ø жолдарда жү ру кезінде қ оғ амдық кө ліктерге басымдылық беру;

Ø қ оғ амдық кө ліктерге арналғ ан арнайы жол тармақ тарын енгізу.

7. Қ оғ амдық кө ліктердің қ озғ алысын арттыру:

Ø қ осымша ретінде тұ рғ ан автобустар арқ ылы (тә уліктік шығ арылымның 5%);

Ø мекемелік автобустарды пайдалану арқ ылы.

8. Кө ше – жол желісі мен оның жабдық талуын дамыту:

Ø жү ріс жолдарының сапасын жақ сарту жә не оң тайлы етіп жобалау;

Ø аялдама бекеттері мен техникалық қ ұ рал жабдық тарды бекітілген талапқ а сә йкес шартты ө лшемдерімен дұ рыс орналастыру.

Қ алаішіндегі автобустардың қ арқ ынды қ озғ алыстан тыс уақ ыттардағ ы жұ мысы келесі кө рсеткіштермен сипатталады:

· жолаушылар ағ ыны азаяды;

· кө ліктерді пайдалану тиімділігі тө мендейді;

· уақ ыт аралық тары бойынша жолаушы ағ ыны ә ркелкі болады;

· автобустардың жү ріс аралық уақ ыттарының шамасы артады.

Осының барлығ ы кө ліктерді пайдалану шығ ындарын азайту мен халық қ а кө ліктік қ ызмет кө рсетудің келесідей ү лгілері мен ә дістерін енгізуді талап етеді:

1. Маршруттарды біріктіру ә дісін кешкі сағ ат 21-ден кейін ұ йымдастыруғ а болады, яғ ни бір маршруттың жү ріс бағ ыттарын жартылай ө згерту арқ ылы оғ ан жақ ын орналасқ ан екінші маршруттың да жолаушыларын тасымалдау арқ ылы екінші маршрутты желіден шығ ару.

2. Кезекші маршруттар ә дісінде кешкі қ арқ ынды қ озғ алыс уақ ыттарынан кейін маршруттардың жартысы тоқ татылып, қ алғ ан маршруттардағ ы автобустардың жү ріс жиілігі арттырылады. Бұ л ә діс маршрут желісі тығ ыз орналасқ ан аудандарда неғ ұ рлым тиімді болып табылады.

3. Аралас маршруттар ә дісінде маршрутқ а уақ ыт аралық тарына сә йкес ә ртү рлі сиымдылық тағ ы автобустар шығ арылады

4. Жү ріс аралық тарын арттыру ә дісі арқ ылы қ арқ ындық озғ алыстан тыс уақ ыттарда автобустарды пайдалану тиімділігін арттырып, шығ ынды азайтуғ а болады. Жолаушы ағ ыны ө те аз жоларалық тарында автобустың жү ріс уақ ыттарын аялдамаларғ а іліп қ ою арқ ылы ең жоғ арғ ы тиімді жү ріс аралығ ын белгілеуге болады.

Келешекте қ алаішілік автобус кө лігі сиымдылығ ы жоғ ары жә не ө те жоғ ары автобустарды қ олдануғ а кө шеді. Ү лкен қ алаларда автобус кө лігі қ азіргі кездегідей негізгі жә не магистральды кө лік тү рінде ғ ана емес метро жә не жоғ арғ ы жылдамдық тағ ы LRT трамвайлары тә різді магистральды кө ліктерге жолаушыларды жеткізуші жә не алып кетуші ретінде басқ а кө лік тү рлерімен ө зара байланыста қ олданылады.