Еңбек ауырлығы мен қауырттылығының жіктелуі

Е ң б е к а у ы р л ы ғ ы м е н қ а у ы р т т ы л ы ғ ы н жіктеу ең бектің ә ртү рлі тү рлерін салыстыруғ а, саық тыру шараларын жү ргізу жолдары мен оларды іске асыру кезектілігін анық тауғ а қ ол жеткізеді.

Ең бек ауырлығ ы - ең бек ү рдісінде организмнің функционалдық кернеулік дә режесін кө рсететін тұ тастық (интегральды) кө рсеткіш.

Функционалдық қ ауырттылық дене ең бегінде энергетикалық жә не ой ең бегінде эмоционалды болады.

Ең бектің физикалық ауырлығ ы - кө бінесе бұ лшық ет кү шін жә не сә йкес энергетикалық қ аматамсыздауды талап ететін ең бек барысындағ ы организмге тү сетін жү ктеме.

Ең бектің жү йкелік қ ауырттылығ ы - -ақ параттарды алу жә не қ айта ө ң деу бойынша, кө бінесе мидың қ арқ ынды жұ мыс істеуін талап ететін ең бек барысында организмге тү сетін эмоционалды жү ктеме.

Қ ауырттылық дә режсіне бағ а беруде эргономикалық кө рсеткіштер - ең бектің ауысымдылығ ы, дене қ алпы, қ озғ алыстар саны ескеріледі. Бірақ ең бек ету барысында, организмнің жалпы функционалдық кү йін анық тайтын жү ктеменің ә ртү рлі қ ұ рамдастары ү йлеседі, сондық тан кернеулік пен жү ктемені бө ліп қ арау тым шартты болып табылады.

Ең бек ауырлығ ы мен кернеулігінің бірнеше жіктемесі бар, олардың ә рқ айсысының ө зіндік тағ айындалуы болады. Ең бекті ауырлығ ы мен кернеулігі бойынша 6 категорияғ а бө летін жіктеме бар, ол жең іілдіктер мен компенсацияларды анық тауғ а арналғ ан. Ең бек гигиенасында ең бек бұ лшық еттік жә не жү йкелік жү ктеме дә режесіне қ арай эргономикалық критерийлері бойынша 4 категорияғ а бө лінеді (2 кесте). Егер ең бектің қ андай да бір тү рі ә ртү рлі критерийлері бойынша ауырлық пен кернеуліктің ә ртү рлі категорияларына тү ссе, ақ ырғ ы бағ а беру бір міндетті (облигатты) немесе екі қ осымша (факультативті) критерий бойынша анық талуы тиіс. Ең бек ауырлығ ы бойынша міндетті критерийлер: жұ мыстың қ уаттылығ ы мен статикалық кү ш салу шамасы. Ең бек кернеулігі бойынша міндетті критерийлер: зейін, сигналдар тығ ыздығ ы, эмоционалдық кернеулік. Қ алғ ан критерийлер факльтативті критерийлерге жатады. Осы ә дістемеге сә йкес ең бектің ауырлығ ы мен кернеулігі жеке бағ аланады

Бү лшық ет жә не жү йкелік жү ктеме бағ асы 2-кесте

Жү ктеменің сипаттамасы	Категория бойынша кернеуліктің жә не ауыртпалық тың сандық критерийі
жең іл	ауыртпалығ ы орташа	ауыр	ө те ауыр
қ ауырттылығ ы аз	қ ауырттылығ ы орташа	Қ ауырт	Ө те қ ауырт
Бұ лшық етке тү сетін жү ктеме Д и н а м и к а л ы қ ж ү к т е м е
Жү ктемелік кезінде сырт қ ы механикалық жұ мыс қ уаты (Вт):
а) жалпы (ү лкен бұ лшық ет тобына тү сетінжұ мыс)	20-ғ а дейін	45-ке дейін	90-ғ а дейін	90
б) ө ң ірлік (иық белдеуге тү сетін жұ мыс)	10 ғ а	22ге	45ке	> 45
в)шоғ ырланғ ан(қ ол жә не білек жұ мысы)	2ге дейін	4, 5ғ а дейін	9ғ а дейін	> 9
2.Қ олмен кө теретін немесе кү ш тү сіретін, кг, ең ү лкен мө лшері	5 ке дейін	15ке дейін	40қ а дейін	> 40
3.Ауысымдағ ы қ ол жү к айналымының (т) кө теру дең гейі: а) жұ мыстық биіктік	10ғ а дейін	12ге дейін	15ке дейін	> 15
б) едендік	4ке дейін	5ке дейін	6 ғ а дейін	> 6
4.Жиі қ олданатын орташа кү штік мө лшер, Н	20ғ а дейін	100ге дейін	200 ге дейін	> 200
5.Жаяу жү ріс-ауысымдағ ы орташа 1 мин. ішіндегі жү ру жиілігі: а) кө лденң нен	15ке дейін	30 ғ а дейін	40қ а дейін	> 40
б)баскышпен	5ке дейін	15ке дейін	30ғ а дейін	> 30
6.30° 1 мин ішінде кеуденің ең кейіп тұ рып жұ мыс істеуі- орташа ауысымда	0, 5ке	1, 0ге	2, 0ге	> 2.0

С т а т и к а л ы қ ж ү к т е м е

7.Кү шпен ұ стауда статикалық ауыртпалық тың мө лшері (к-с): а)бір қ олмен	18, 0ге дейін	43, 2ге дейін	97, 2ге Дейін	97, 2
б) екі қ олмен	43, 2ге дейін	97, 2ге дейін	208, 8гке дейін	208, 8
в) дене мен аяқ бұ лшық етінің кү шімен	61, 2ге дейін	129, 6ғ а дейін	266, 4ке дейін	266, 4
8.Ауыспалы уақ ытта амалсыздық қ алыпта тұ ру пайызы	Босаң су кү йінде	10-20	50ге дейін	50