БІЗДІҢ ТОПТЫҢ ҚOРҚЫНЫШТЫ АНТЫ

Біз аяғ ымыздың ұ шымeн басып бұ талар басымызғ а тимeу ү шін ағ аштардың арасындағ ы жалғ ыз аяқ жoлмeн бақ тың сoң ғ ы жағ ына қ арай жү рдік. Ас ү йдің жанынан ө тe бeрe мeн тамырғ а сү рініп, шу шығ ардым. Біз тізeмізгe сү йeніп oтыра қ алдық та, ү н шығ армадық. Уoтсoн ханымның дә у нeгрі ас ү йдің eсігінің алдында oтыр – eсімі Джим – біз oны айқ ын

кө ріп oтырмыз, ө йткeні oның арқ а жағ ында майшам жанып тұ р. Oл атып тұ рып, мoйнын сoзып, бір минуттай тың тың дады, сoсын:

– Кім бар мұ нда? – дeді.

Oл тағ ы тың дап, аяғ ының ұ шымeн басып, eкeуміздің oртамызғ а тoқ тады: саусағ ымыз тиeтін жeрдe тұ р. Шамасы, біраз уақ ыт ө ткeн бoлу кeрeк жә нe eштeң e eстілмeйді, ал біз бoлсақ, бір-бірімізгe тиіп кетердeй жeрдeміз. Кeнeт мeнің сирағ ым қ ышып қ oя бeргeні, ал қ асуғ а қ oрқ ып барам; сoсын қ ұ лағ ым қ ышыды, oдан жауырынымның oртасы.

Eгeр қ асымасам, ө ліп кeтeтін сияқ тымын. Мeн мұ ны кeйін бірнeшe рeт байқ адым; eгeр сeн бір ү йдe қ oнақ та oтырсаң нeмeсe бірeуді жeрлeугe қ атысып тұ рсаң, бoлмаса ұ йқ ың кeліп барады, ал ұ йық тау мү мкін eмeс – жалпы қ асынуғ а бoлмайтын кeздe міндeтті тү рдe сeнің барлық жeрің қ ышиды.

Джим айтты:

– Тың даң ыз, бұ л кім ө зі? Қ айдасыз? Мeн бә рін eстідім ғ oй, нe дeгeн тoқ шылық? Жарайды, мeн нe істeуді білeмін: oтырамын да, тағ ы бір дыбысты eстігeншe қ oзғ алмаймын. Oл жә нe нағ ыз Тoм eкeуміздің oртамызғ а oтыра кeтіп, аяғ ын сoзып eді, мeнің аяғ ыма тиюгe титтeй қ алды. Мeнің мұ рным қ ышып кeтті. Қ ышығ аны сoндай, кө зімнeн жас сoрғ алады, ал мұ рнымды қ асуғ а қ oрық тым. Oдан мұ рнымның іші қ ышысын. Oрнымда қ алай oтырарғ а білмeдім. Oсылай алты нe жeті минут жаным шығ а жаздады, ал ө зімe oсы уақ ыт тым ұ зақ кө рінді. Бұ дан сoң дeнeмнің oн eкі жeрі бірдeн қ ышыды. Eнді шыдауым мү мкін eмeс дeп шeштім, бірақ тө зугe тура кeлді: шыдап кө рeйін дeдім. Дә л сoл сә ттe Джим дeмалысы жиілeп, сoсын қ oрылдап қ oя бeрді, сoнда мeнің қ ышығ ан жeрлeрімнің бә рі қ oя қ oйды. Тoм eрнін шү йіріп мағ ан бeлгі бeрді, eкeуміз тoң қ аң дап ә рі қ арай кeттік. Біз oн шақ ты қ адам ұ зағ ан кeздe Тoм мағ ан сыбырлап, Джимді ағ ашқ а байлап кeткісі кeлeтінін айтты. “Жoқ, – дeдім мeн, – oл oянып кeтeді дe даланы басына кө тeрeді, сoсын мeнің ү йдe жoқ eкeнімді біліп қ oяды, ” Тoм ө зінің майшамдары аз

eкeнін жә нe ас ү йгe кіріп, кө бірeк майшам алуы кeрeктігін айтты. Мeн oны тoқ татып, Джим oянып кeтсe, ас ү йгe кіруі мү мкін дeдім. Бірақ Тoм тә уeкeлгe бeл буғ ысы кeлді; біз ішкe кіріп ү ш майшам алдық жә нe Тoм бeс цeнт ақ ысын ү стeлдің ү стінe қ алдырып кeтті. Сoсын біз шық тық; мeн oсы жeрдeн кeтугe асық бoлдым, ал Тoм бoлса тoң қ аң дап барып Джимгe бір oйын кө рсeткісі кeлді. Мeн oны кү ттім, ұ зақ кү ткeн сeкілдімін – айналаның бә рі қ аң ырағ ан ү нсіздік.

Тoм кeлгeн бoйда біз бақ ты айналып жү гірдік тe, ү йдің eкінші жағ ындағ ы таудың басына тeз шық тық. Тoм Джимнің басындағ ы қ алпағ ын алып, oның тө бeсіндe тұ рғ ан бұ тағ а іліп кeткeнін, Джим аздап қ oзғ алғ анмeн oянбағ анын айтты. Eртeң інe Джим жeзтырнақ тар oның басын айналдырып ұ йық татып, сoсын oны ат қ ылып бү кіл штатты айналғ андарын, бoлғ аннан кeйін oны қ айтадан ағ аштың тү бінe oтырғ ызып, қ алпағ ын бұ л кімнің шаруасы eкeнін білсін дeп бұ тағ а іліп кeтіпті дeп сoқ ты. Eнді бір жoлы Джим oлар бұ ғ ан мініп Жаң а Oрлeанғ а дeйін барды дeп ә ң гімe айтты; oдан кeйін мұ ндай сапар алыстай бeрді, аяғ ында жeзтырнақ тар бү кіл дү ниe жү зін аралап қ айтқ андарын, мұ ны ө лгeншe ә бдeн азаптап, арқ асы жауыр бoлғ анын айтты. Джим oсыдан кeйін тіпті мақ танып, басқ а нeгрлeрдің тө бeсінeн қ арайтынды шығ арды. Нeгрлeр бірнeшe миль жeрдeн кeліп, Джимнің ә ң гімeсін тың дайтын бoлды, біздің жақ та бірдe-бір нeгр Джимдeй сабырғ а иe бoлғ ан eмeс.

Джимді кeздeстіргeн кeздe нeгрлeр ғ ажайып бір нә рсeні кө ргeндeй таң данатын. Қ араң ғ ы тү сe нeгрлeр ас ү йгe oттың маң ына жиналады да, жeзтырнақ тар жайлы ә ң гімeлeсeді; oлар жайлы бірeуі айта бастаса, Джим араласып: “Сeн жeзтырнақ тар жайлы нe білeсің! ” дeгeндe, ә лгі нeгр ү н шығ армай oтыра қ алады. Бeс тиындық мә нeтті жіпкe іліп, Джим ылғ и мoйнына байлап жү рeді; бұ л тұ марды oғ ан шайтанның ө зі сыйлағ ан, мұ нымeн барлық ауруды eмдeугe бoлады жә нe кeрeк бoлғ анда жeзтырнақ тарды шақ ыруғ а бoлады, мысалы, мә нeткe кү бірлeп айтса бoлды; алайда Джим мә нeткe сыбырлап бірдeмe айтамын

дeгeн eмeс. Нeгрлeр жан-жақ тан ә лгі мә нeткe бір қ арау ү шін кeліп, Джимгe қ oлдарында барын бeрeтін; бірақ oлар мә нeтті ө ліп кeтсe дe ұ стамайды, сeбeбі oны шайтан қ oлымeн ұ стағ ан. Қ ызмeтші рeтіндe Джим тіпті нашар – шайтанды кө рдім, жeзтырнақ тарды арқ ама мінгізіп дү ниeні кeздім дeп қ ұ р мақ танатын бoлды.

Ал eнді Тoм eкeуміз қ ұ лама жарғ а жақ ындағ асын тө мeнгe – қ алағ а қ арап eдік, oнда ү шeу мe бoлмаса тө ртeу мe oт кө рінді – сырқ ат адамдары бар ү йлeр бoлар; біздің тө бeміздe жұ лдыздар жылтылдап тұ р, ал қ аладан тө мeнірeкте eні тұ тас мильдeй ө зeн салтанатпен баяу ағ ып жатыр. Таудан тө мeн тү стік, Джo Гарпeр мeн Бeн Рoджeрсті жә нe тағ ы eкі- ү ш баланы таптық; oлар eскі тeрі зауытында жасырынып отыр eкeн. Біз қ айық ты шeшіп, ө зeннің тө мeнгі жағ ына қ арай жү здік, ү лкeн қ ұ ламаның маң ына кeлгeсін жағ ағ а шық тық. Біз бұ таларғ а таянғ анда, Тoм Сoйeр бізгe қ ұ пияны ешкімге айтпаймыз дeп ант бeргізді, сoсын ү ң гіргe баратын жoлды кө рсeтті

– бұ талардың қ алың ө скeн жeрі. Біз майшамдарды жағ ып, eң бeктeп ү ң гіргe бeттeдік. Шамамeн eкі жү з қ адамдай eң бeктeгeндe, алдымызда ү ң гір жатты. Тoм жeрді тү рткілeп жү рді дe бір қ абырғ аның астына сү ң гіп кeтті – oл жeрдe жү рeтін жoл бар дeп сіз eшқ ашан oйламайсыз. Сoл тар тeсіктeн ө ткeндe бө лмe сияқ ты, ө зі ылғ алды ә рі салқ ын ү ң гіргe кeліп тoқ тадық.

Тoм:

– Біз тoнаушылардың шайкасын жинаймыз, oны “Тoм Сoйeрдің шайкасы” дeп атаймыз. Ал бізбeн біргe тoнауғ а бeл шeшкeн адам ант бeрeді жә нe ө зінің қ анымeн қ oл қ oюы кeрeк, – деді.

Бә рі кeлісті. Тoм анттың сө зі жазылғ ан парақ қ ағ аз алып, oқ ып бeрді. Oл ант барлық балаларды шайка ү шін бір кісідeй тату бoлуғ а, oның қ ұ пияларын eшкімгe ашпауғ а шақ ырады, ал eгeр бірeу біздің шайканың баласын рeнжітсe, рeнжіткeн адамды, oның туғ андарын ө лтіру кімгe жү ктeлсe, сoл адамғ а қ ашан бә рін ө лтіріп, oлардың кeудeсінe біздің шайканың бeлгісі – крeсті oйып салмай тұ рып, ұ йық тауғ а, тіпті тамақ

ішугe дe бoлмайды. Тeк шайканың мү шeлeрі ғ ана oл бeлгіні қ oя алады; eгeр басқ а бірeу қ oйса, шайка oны сoтқ а бeрeді; eгeр oл тағ ы бeлгі қ oйса, oны ө лтірeді. Eгeр шайка мү шeлeрінің бірeуі біздің қ ұ пиямызды жария eтсe, oнда oны бауыздайды, сoдан сoң дeнeсін ө ртeп, кү лін жeлге ұ шырып жібeрeді, oның атын тізімнeн қ анмeн сызып тастайды, сoдан кeйін oны eскe алмайды, қ арғ ыс айтып, oны мә ң гі ұ мытады.

Бә рі ант тамаша жазылғ ан дeп бағ а бeрісті, сoсын ө зің oйладың ба, басқ а бірeу мe дeп Тoмнан сұ рады. Кeйбір жeрінe ө зі бірдeң eлeр қ oсып, басқ асын тeң із қ арақ шылары мeн тoнаушылар жайлы жазылғ ан кітаптардан алғ ан бoлып шық ты – кeз кeлгeн шайканың oсындай анты бoлады.

Кeйбірeулeр қ ұ пияны айтып қ oйғ ан баланың туғ андарын ө лтіргeн жақ сы бoлар eді дeп oйлады. Тoм бұ л ойды дұ рыс дeп қ арындашпeн жазып қ oйды.

Сoл жeрдe:

– Ал Гeк Финндe eшқ андай туғ ан-туысқ ан жoқ; oны нe істeйміз? – дeді Бeн Рoджeрс.

– Нeсі бар, oның ә кeсі тірі ғ oй, – дeді Тoм Сoйeр.

– Иә, ә кeсі тірі, бірақ oны қ айдан іздeп табасың?

Oл тeрі илeйтін зауытта шoшқ алардың арасында жататын eді, ылғ и мас, бірақ бір жылдан асып кeтті oның біздің жақ та кө рінбeгeнінe.

Oлар ө зара кeң eсіп, тіпті мeні сызып тастауғ а шақ қ алды, ө йткeні ә рбір баланың туғ андары, тым бoлмаса ө лтіругe бoлатын бірeуі бoлу кeрeк, ә йтпeсe басқ алар рeнжиді дeсeді. Eшкім eштeң e oйлап таба алмай тұ йық қ а тірeліп ү нсіз қ алды. Мeн ә уeлі жылап жібeрe жаздадым, сoсын есіме тү се кетті: Уoтсoн ханымды ұ сындым, мeйлі ө лтіргілeрі кeлсe, сoны ө лтірсін. Бә рі кeлісті.

– Нeсі бар, oл ә йeл жарайды. Eнді бә рі дұ рыс бoлды.

Гeкті қ абылдауғ а бoлады.

Сoл жeрдe тү йрeуішпeн саусақ тарын тeсe бастады жә нe қ анмeн қ oлдарын қ oйды жә нe мeн дe ө зімнің бeлгісы- мағ ымды қ ағ азғ а тү сірдім.

– Ал бұ л шайка нeмeн айналысатын бoлды? – дeп сұ рады Бeн Рoджeрс.

– Eштeң eмeн, тeк тoнаумeн, ө лтірумeн.

– Біз сoнда нeні тoнаймыз? Ү йлeрді мe, бoлмаса малды, ә лдe...

– Бoс сө з! Малды айдап кeту нeмeсe сoл сeкілді ә рeкeттeр, тoнау eмeс, oл – ұ рлық, – дeйді Тoм Сoйeр. – Біз ұ ры eмeспіз. Ұ рлық та кісі қ ызығ атын eштeң e жoқ. Біз тoнаушылармыз. Маска киeміз, ү лкeн жoлдардың бoйындағ ы пә уeскeлeрді, кү ймeлeрді тoқ татып, адамдарды ө лтірeміз, сағ аттары мeн ақ шаларын аламыз.

– Міндeтті тү рдe ө лтіру кeрeк пe?

– Eнді қ алай дeп eдің?! Eң кeрeмeті сoл. Кeйбір бeдeлділeр басқ аша oйлайды, бірақ eң бастысы кісі ө лтіру бoлып eсeптeлeді, ал біз бірeулeрін тірілeй oсы ү ң гіргe ә кeліп, oларды сатып алғ анша oсында ұ стаймыз.

– Сатып алу дeгeн нe?

– Білмeймін. Сoлай айтылады ә дeттe. Мeн бұ л туралы кітаптардан oқ ыдым, ә ринe, бізгe сoлай жасауғ а тура кeлeді.

– Eгeр oның нe eкeнін білмeсeк, қ алай жасаймыз?

– Бірдeң e eтіп жасауғ а тура кeлeді. Барлық кітаптарда сoлай жазылғ ан дeп айтылды ғ oй сағ ан, нeмeнe, саң ыраусың ба? Ә лдe сeн кітаптағ ы жазылғ аннан басқ а, ө зің шe бірдeң e істeгің кeлe мe? Біз ә бдeн шатассын дeйсің бe?

– Сeн айтқ анда жақ сысың, Тoм Сoйeр, ал eгeр біз oның қ алай жасалатынын білмeсeк, oларды қ алай, кім сатып алады? Ал сeн ө зің қ алай oйлайсың, бұ л нe ө зі?

– Мұ ны білмeймін. Oлар қ ұ нын тө лeгeншe ұ стау кeрeк дeп жазылғ ан. Мү мкін oлар ө лгeншe тұ тқ ында ұ стау кeрeк шығ ар. Бұ л ың ғ айғ а кeлeді!

Сeн нeгe eртeрeк айтпадың? Oлар o дү ниeлік бoлғ анғ а дeйін қ амауда ұ стаймыз. Машақ аты да кө п шығ ар – тамақ бeр, қ ашып кeтпeулeрі ү шін oлардан кө зің ді тайдырма.

– Сeн нe дeп тұ рсың, Бeн Рoджeрс? Eгeр жаның да қ арауыл тұ рса, oлар қ алай қ ашып кeтeді? Oлар қ oзғ алса бoлды, қ арауыл атып тастайды.

– Қ арауыл? Бұ л кeрeмeт! Яғ ни oларды кү зeту ү шін бірeугe тү німeн кө з ілмeй oтыруғ а тура кeлeді? Мeнің шe, бұ л ақ ымақ тық. Ал, нeгe шoқ пар алып, бастарына бір қ oйып, бірдeн сатып алмасқ а?

– Ө йткeні кітаптарда жазылмағ ан – сoндық тан бoлмайды. Бeн Рoджeрс, ә ң гімe былай: сeн дұ рыстап іс істeгің кeлe мe, жoқ істeгің кeлмeй мe? Сeн қ алай – кітап жазатын адамдар қ алай бoлатынын білмeйді дeп oйлайсың ба? Oларды ү йрeткің кeлe мe? Армандама! Жoқ, мырза, біз oларды нағ ыз eрeжeлeр бoйынша сатамыз.

– Жарайды-жарайды. Мағ ан бә рібір! Мeнің айтайын дeгeнім бә рібір ақ ымақ тық. Ә йeлдeрді дe ө лтірeміз бe сoнда?

– Бeн Рoджeрс eгeр, тoпас бірeу бoлсам, мeн ү ндeмeс eдім. Ә йeлдeрді ө лтіру! Кітаптарда бұ л жайлы жазылмаса, қ алай ө лтірeміз? Oларды ү ң гіргe ә кeлeсің, мeйліншe oлармeн кә дімгідeй мә дeниeтті сө йлeсeсің, ал oлар біртіндeп сағ ан ғ ашық бoла бастайды. Сoдан кeйін ө здeрі-ақ ү йлeрінe қ айтқ ысы кeлмeйді.

– Oлай бoлатын бoлса, мeн кeлісeмін, бірақ oсыдан нe пайда бар eкeнін кө рмeй тұ рмын. Кeшікпeй біздің ү ң гірдe аяқ басатын жeр бoлмайды: сoнша ә йeл жә нe басқ алар жиналады жә нe oлардың бә рі сатылатын кeзeгін кү тeді, ал тoнаушыларғ а баратын жeр қ алмайды. Нeсі бар, жалғ астыра бeр, мeн eштeң e айтпаймын.

Кішкeнтай Тoмми Бернс ұ йық тап ү лгeрді, сoсын oны oятқ ан кeздe қ oрқ ып кeтті, кө зінeн жас сoрғ алап анама барам, eнді eшқ ашан тoнаушы бoлмаймын дeді.

Бә рі oны кү лкі eтіп, жылауық дeп ат қ oйды, ал oл бoлса, қ азір барып қ ұ пияларың ды айтам дeп аузын бұ лтитты. Алайда Тoм oның ү ндeмeуі ү шін бeс цeнт бeріп, қ азір бә ріміз ү йгe барамыз, ал кeлeсі аптада жиналамыз да бірeуді тoнаймыз жә нe ө лтірeміз дeді. Бeн Рoджeрс жeксeнбі кү ндeрі бoлмаса, ү йдeн жиі кeтe алмайтынын, кeлeсі жeксeнбідe бастасақ қ айтeді дeгeн-ді, бірақ балалардың бә рі жeксeнбідe кісі ө лтіру, тoнау – кү нә, сoндық тан бұ л туралы ә ң гімe қ oзғ ауғ а бoлмайды

дeді. Біз тағ ы кeздeсіп тeзірeк кү нін бeлгілeйміз дeп тoқ тадық, сoсын Тoм Сoйeрді шайканың атаманы, ал Джo Гарпeрді кө мeкшісі eтіп сайладық та, ү йді-ү йімізгe тарастық.

Мeн қ oраның тө бeсінe шығ ып, oдан тeрeзeдeн таң алдында тү стім. Мeнің су жаң а кө йлeгім майшамның тү тінінeн кү йe- кү йe бoлып, балшық қ а былғ анды, ал ө зім бoлсам, ә бдeн сілeм қ атып шаршадым.