![]() Главная страница Случайная страница КАТЕГОРИИ: АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника |
Роберт Пенн Уоренн. Лайық па көндiгу тәлкегiне тағдырдың,
Парасат майданы (повесть)
Қ айда жатыр мә селе - иә ө мiр, иә ө лiм, Десе де, Лайық па кө ндiгу тә лкегiне тағ дырдың, Қ арсы тұ рып немесе, ұ шан-тең iз нә убаттың, Кө зiн жойғ ан дұ рыс па Жан алысып, жан берiскен ұ рыста?! Содан кейiн бақ илық қ а кө з жұ му, тү нек қ ылып жарық ты, бар дү ниеден безiнiп, Жан мен тә ндi кү йзелдiрген сан мың ауыртпалық ты Жалғ астырғ ан, байластырғ ан шынжырларды осылай, Ү згенiң дi жү регiң мен сезiнiп. Уильям Шекспир. (Гамлеттiң монологы)
Сен жақ сылық ты жамандық тан жасауың керек, ү йткенi оны жасайтын басқ а ештең ежоқ. Роберт Пенн Уоренн Мен бұ л кү нделiктi таныс дә рiгерден алғ анмын. Ең ғ ажабы - кү нделiк иесiн мен бiлетiн болып шық тым. Дү ние қ анша кең болса да, адам жолының қ иылысында да шек жоқ. Жас кезде ө мiр қ айнағ ан базар секiлдi. Дос та кө п, жолдас та кө п. Достың досы сағ ан да дос болып жү ретiн кез. Сондай бiр сапырылысқ ан тұ ста аз-кем кү н аралас-қ ұ раластау болғ анымыз бар. Тү рi де есiмде: ұ зын бойлы, арық, ақ сары жiгiт. Жү йкесi жұ қ алау ма - ә зiл сө зге қ ызарып кететiн. Оғ ан бө тен елдiң адамына қ арағ андай, кө ң iлiн аулай сө йлеп, аяң қ ырап жү ретiнбiз. Кө бiне жиын-тойларда, қ онағ асыларда кездесемiз. Сө йлеген сө зiнен, жү рiс-тұ рысынан зиялы от басынан шық қ аны, кiтаби тә рбиенi кө бiрек кө ргенi байқ алады. Мiнезi жұ мсақ. Онысы ө згелерге жағ ымды кө рiнгенмен, ө зiне ә лде бiр шарасыздық ә келетiн секiлдi. Арнайы сө зге тартпасаң, қ асың да бә ленбай сағ ат ү нсiз отыра беруге бар. Сондық тан онымен аса бiр емен-жарқ ын сырласа кеткен кү н болғ ан жоқ. Бiр кемедегi жолаушылардай ғ ана таныстық қ алды. Кейiн кө рмей кеттiм... Ендi мiне бiрнеше дә птерден тұ ратын жазбаларын оқ ып шық қ анда, оның мен бiлетiн ақ сары жiгiтке тү к қ атысы жоқ секiлдi кө рiндi. Кү нделiк бойынша ө мiрбаянды қ алпына келтiрiп, қ ұ растыру мү мкiн емес. Кө бiне ө зiнiң iшкi сезiмдерi мен ой-пiкiрлерiн жазғ ан. Тек соң ғ ы дә птерде ғ ана оның тағ дырының ұ лы жобасы байқ алғ андай болады. Мұ ндағ ы оқ иғ алардың рет-ретiмен жан-жақ ты баяндалып, жазысқ ан хаттарғ а дейiн кү нделiкке мұ қ ият кө шiрiлуiне қ арағ анда, автор бұ л жазбаларды тү бiнде ө зге де бiреулердiң оқ уы мү мкiн екенiн жоқ қ а шығ армағ ан секiлдi. Оқ ырман назарына кү нделiктiң осы соң ғ ы бө лiгiн ұ сынып отырмын. Екi ұ дай сезiм қ ұ шағ ында - ү мiт пен кү дiктiң, шындық пен жалғ анның арасында сергелдең болғ ан жандарғ а бә лкiм пайдасы тиер. Кү нделiк иесiнiң аты-жө нiн жария қ ылу ә бестiк болар деп ойладым. Кө п бейтаныс замандастың бiрi деп қ абылдаң ыз. 13 наурыз Менiң ө мiрiмде ү лкен бiр ө згерiс болғ ан секiлдi. Не ө згерiс екенiн ө зiм де анық бiлмеймiн. Бә лкiм, Ол баяғ ыда болып, Оны ө зiм тек қ азiр ғ ана байқ ап отырғ ан шығ армын. Бә рi де мү мкiн... Бiлетiнiм - жү йкем бiршама тозғ ан. Сол себептi бұ рынғ ыдай емес, ойлағ ан ойларымды тез ұ мытамын. Мә селен, кү нделiгiмде 3 наурыз кү нгi жазбаларым бар да, 4, 5, 6 наурыз мү лде жоқ, одан кейiн 7 наурыздан бастап жазбаларым ә рi қ арай жалғ асады. Ал жазылмағ ан кү ндерде не iстедiм, қ айда болдым - есiмде жоқ. Адамның жадынан ө шiп қ алатын сә ттердiң болатынын бұ рында да естiгенмiн. Бiрақ, ол неге байланысты - ол жағ ы мағ ан беймә лiм. Рас, ғ ұ мыр ұ зағ ан сайын жадың нан шығ атын заттардың саны да кө бейедi. Кезiнде ө мiрiң нен орын алғ ан оқ иғ алар ұ мытылып, қ айсыбiр мә нсiз кө рiнген сә ттер есiң де қ алуы ә бден мү мкiн. Бiрге оқ ығ ан, бiрге жү рген адамдардың аты-жө нiн есiң е тү сiре алмайсың, шырамытсаң да, жығ а танымайсың. Ескi достық тан, кездескен кү ндерден iз де қ алмайды. Ө мiрiң ә лде бiр қ ұ рдымғ а қ ұ йып жатқ ан ө зен секiлдi. Адам жадының ө з заң ы бар. Оның себебiн дә рiгерден сұ расаң, шаршағ аннан дейдi. Рас шығ ар. Жарық дү ниеге келген адамның кө рмейтiнi бар ма? Оны ойласаң, ойдан ой бө лiнiп, сан тарам жолдың қ айсысына тү серiн бiлмей, дал болғ ан жолаушығ а ұ қ сайсың. Дү ние сыры беймә лiм. Не қ ұ дайды, не адамды кiнә ларың белгiсiз. Бiр қ арасаң, қ ұ дайдiкi дұ рыс секiлдi - адам қ ылып жаратты, ө сiп-ө н, рақ ымды бол, iзгiлiкке сен дедi. Одан артық не керек? Ә йтсе де, қ ұ дайдың ә мiрiмен iс қ ылып, жаманатын жалғ ыз ө зi кө теретiн адам байғ ұ сты тағ ы аяйсың. Жақ сығ а да, жаманғ а да дә лел кө п. Бiреудiң кө зiн бiрдең еге жеткiзу мү мкiн емес. Сондық тан ә р кiм ө зiне ү й iшiнен кү рке жасап, сол кү ркенiң заң ымен ғ ана ө мiр сү рiп, ө з тiлегiн ө зi қ анағ аттандырғ аннан басқ ағ а лаж жоқ. Кү ркеде ө мiр сү рген адамның ең сесi қ айдан кө терiлсiн. Ө зiмнен ө зiм ә лде бiр атын атап, тү сiн тү стеуге келмейтiн қ орлық пен зорлық тың қ ыспағ ында жү ргендеймiн. Тө ң iректе болып жатқ ан оқ иғ алардың ә серi жоқ - кү ннiң нұ рын, табиғ ат кө ркiн, кө ктемнiң жұ пар самалын бұ рынғ ыдай сезбейтiн секiлдiмiн. Бә лкiм, ө зiмнi" iшкi ә лемiме кө п ү ң iлгеннен болар. " Сұ м ө мiр абақ ты ғ ой саналығ а..." 15 наурыз
" Ү ш кү ннен кейiн адам тозақ қ а да ү йренедi" дейдi. Қ иындық қ а, тауқ ыметке тө зу, қ алыптасу, бә лкiм, тiршiлiк ү шiн қ ажет те шығ ар, бiрақ адамның кү нә мен қ ылмысқ а, арсыздық пен ә дiлетсiздiкке етi ү йренуi - ең зиянды, ең қ атерлi дағ ды. Баспасө з беттерiнде жарияланып жү рген неше тү рлi хабарлардан ә лдебiр жан тү ршiгерлiк рухани кү йреудiң нышандары сезiледi. Ал солардың бә рiне адамдардың еттерi ү йренiп, тiтiркенбеуi, шiмiрiкпеуi, ештең е болмағ андай, жайбарақ ат жү руi одан бетер зә ремдi алады. Мағ ан олар адам ө лiгiн селт етпей қ олымен тү ртiп, қ ызық тап жү рген жарымес жасө спiрiмдер секiлдi елестейдi. Газет оқ удан қ алдым. Бетiн ашсаң болды, не бiр сұ мдық оқ иғ алар тасқ ыны сенi жаң қ а ғ ұ рлы кө рмей ала жө неледi: Ө зiнiң анасын зорлағ ан немесе ө лтiрген... Ө зiнiң балиғ ағ а толмағ ан қ ызын зорлағ ан не ө лтiрген... Сә биiн ө лтiрiп, қ оқ ысқ а тастағ ан келiншек... Ө з ұ лына тұ рмысқ а шық қ ан миллионер ә йел... Адам етiн жеген маньяктар... Еркекке ү йленген еркектер... Ө лiкпен жыныстық қ арым-қ атынас жасағ андар...тағ ы сол сияқ ты сорақ ылық тар туралы шар тараптан жеткен хабарлар. Мен бұ зылғ ан бiрдең е жеп қ ойғ ан адамдай лоқ судамын. Жиiркенiштен қ ан-тамырларым тас боп қ атып, шек-қ арыным сiресе, ышқ ына лоқ симын. Былғ аныштан қ ұ тылар амал жоқ. Дә ретхананың тү бiне қ ұ лағ ан адамдаймын. Бә рi былғ анғ ан... Жанымдағ ылар жайбарахат. Осынау жан тө згiсiз былғ анышты сабырмен " тү сiнгiлерi" келетiн секiлдi. Заң дастырғ ылары келетiн секiлдi... Кө не ертегi - аң ыздарда адамдарғ а қ атер тө ндiрiп, мезгiл-мезгiл қ ұ рбандық тiлеп тұ ратын айдаһ ар болады. Адамдар басқ а лажы болмағ ан соң, iштерiнен бiр сұ лу қ ызды жемге берiп, қ алғ ан амандық қ а риза болар едi. Осындай бiр лажы жоқ мейрiмсiз кү ш бү кiл ә лемдi тұ қ ыртып, ең сесiн кө тертпей, кө зiн аштырмай, кү ндi кө легейлеп, ә лсiн-ә лсiн соғ ыс аштырып, қ анғ а бө ктiрiп, дауыл тұ рғ ызып, жер сiлкiндiрiп, ауру таратып, ә лгi айдаһ ар секiлдi ө зiне керек қ ұ рбандығ ын алып отырғ анағ а ұ қ сайды. Ол аз болғ андай ә лгi айдаһ ар ендi сенен бү кiл адами қ асиеттерiң дi қ ұ рбандық қ а сұ райды. Бальзак айтқ андай: " Жер бетiнде бақ ытсыздық тан басқ а толық жү зеге асатын ештең е жоқ ". Газет-журнал беттерiнде адам зә ресiн ұ шыратын хабарлардың бұ дан басқ а да тү рлерi бар: ядролық, экологиялық катаклизмдер, метеорит жаң быры секiлдi космостық апаттар, ә лемдiк топан су т.б. Жә не бұ лардың бә рi ә шейiн жайдақ болжам тү рiнде емес, болу мү мкiндiгi ғ ылыми-теориялық тұ рғ ыдан делелденген қ исынды тұ жырымдар. Ә рине, оның қ ашан, қ алай боларын дә л бү гiн ешкiм анық тап бере алмас, бiрақ қ ай ғ асырда болса да, ә йтеуiр, болуы мү мкiн деген қ атерлi ойдың қ ұ рығ ына бiр iлiксең, одан босануың оң ай шаруа емес. Миллиондағ ан, миллиардтағ ан жылдармен ө лшенетiн космостық дә уiрдiң бiр тұ сында жарқ ырағ ан кү ннiң де ә йтеуiр бiр сө нетiнiн, адамзат ғ ұ мырының да мә ң гi емес екенiн ақ ылмен тү сiнуге болатын секiлдi. Бiрақ бү гiнгi бү кiл жү йке-тамырың мен сезiп тұ рғ ан анық тiршiлiк, рухани ә лем: адам баласының жарық дү ниеге келгеннен бергi бастан кешкен тарихы, қ ызығ ы мен қ асiретi, ү мiтi мен ө кiнiшi, сан мың жылдар бойына сананы сарғ айтып келген парасат биiгi - рақ ымшылдық, жанашырлық, аяушылық, жақ сы кө рушiлiк, iзгiлiк жолындағ ы жанпидашылдық тағ ы басқ а тiршiлiктiң мә нiне айналғ ан ә улие қ асиеттер - осының бә рi мә ң гiлiк тү некке сiң iп жоқ болады дегенге кө ң iл шiркiн кө нгiсi келмейдi. Ә рине, оны ойлап бас қ атырғ анмен, ештең е ө згермейдi. Адамзаттың ажалының қ айдан боларын бiр қ ұ дайдың ө зi бiлер. Бә лкiм, баяғ ы Нұ х пайғ амбардың тарихы қ айта оралар. Бә лкiм, ештең е де оралмас, бә рi де мә ң гi тү некке кетiп, тiршiлiк ә у басынан - микробтар мен бактериялардан қ айта басталып, келесi адам баласының дү ниеге келуiне тағ ы да миллиардтағ ан жылдар қ ажет болар. Оны ешкiм де анық болжап бере алмайды. Ә йтседе, осы апаттардың болу-болмасына менiң келсiмiмдi сұ раса, адамзаттың iштей iрiп-шiрiп, адамгершiлiктен азғ ындап, тiршiлiк ә лемiне қ ажетi жоқ немесе қ атерлi қ ұ былыс ретiнде рухани апаттан мерт болғ анынан гө рi, ә йтеуiр тiршiлiктен бiр кету қ ажет болса - ө зектi жанғ а бiр ө лiм - осындай жойқ ын табиғ ат апатынан кетiп, ең болмаса, ө зiнiң ары мен ұ ятын, ө зiне деген болмашы бiр қ ұ рмет сезiмiн жү регiнде сақ тай кеткенi жө н секiлдi. 25 наурыз Тә ннiң ауруы астан дейдi. Ал кермек ойдан жаның аурады. Мiнеки соның нә тижесi - жан-жағ ы тас дуалмен қ оршалғ ан ауруханада жатқ аныма жетiншi кү н. Талай ауруғ а пана болғ ан бiр адамдық шағ ын палата ә ркiмнен қ алғ ан ескi киiмдей жү деу, кө ң iлсiз. Кө шеге қ арағ ан терезенi қ арсы беттегi биiк ү й кө легейлеп тұ р. Тек оң жақ та екi ү йдiң арасынан тау шың ының кiп-кiшкентай бө лiгi қ ылтиып кө рiнедi. Менi сыртқ ы ә леммен байланыстырып тұ рғ ан содан басқ а ештең е жоқ. Мұ нда келгелi аяқ астынан жоқ болып кететiн кү ндердi ойлап, ө зiмдi ө зiм ү рейлендiрмес ү шiн, анда-санда, айрық ша оқ иғ алар тұ сында ғ ана болмаса, қ олғ а қ алам алмасқ а бекiнген едiм. Ақ ыры кү нделiкке қ айта оралдым. Ү йткенi менi таң қ алдырғ ан бiр тү сiнiксiз оқ иғ а болды. Тә ң ертең гi астың алдында дә рi iшуге бас жақ тағ ы стаканғ а қ олымды соза бергем, кенет (бұ ғ ан дейiн байқ амаппын) шкаф ү стiнде бү ктеулi жатқ ан хатқ а кө зiм тү стi. Бұ л сә ттi мен ешқ ашанда ұ мыта алмаймын. Сарғ ыштау қ ағ азды тө рт бү ктеп, сыртына айбақ -сайбақ қ олын қ ойыпты. Жазылуында мағ ан таныс бiрдең е бар. Бiрақ не екенiн ө зiм де бiлмеймiн. Жарылғ ыш зат ұ стағ ан адамдай ә лденеге сақ танып қ ағ азды ашып, iшiндегi жазуды оқ ыдым: " Бейтаныс қ ұ рбым! - деп бастапты. - Мен сiздiң кү нделiгiң iздi оқ ып, ү лкен ойғ а қ алдым. Сұ раусыз оқ ығ аныма, ә рине, кешiрiм сұ раймын. Тiршiлiктң " мағ ынасын iздеу деген бiр қ иын iске бел буғ ан екенсiз. Мұ ның ө зi, шындап келгенде, рух деп аталатын ұ лы ә лемге сапар шегу ғ ой. Бұ л iс, тегiнде, соншалық ты қ ауiпсiз де бола қ оймас. Сондық тан сапарың ыз оң болғ ай деп тiлеймiн. Менiң ойымша, адам ө мiрi - жақ сылық пен жамандық тың мә ң гiлiк қ ақ тығ ысы деген қ алыптасқ ан тұ жырым ә лi де ойлануды қ ажет етедi. Себебi жаң ағ ы Жамандық пен Жақ сылық ты жеке-жеке бұ ғ алық тап, екi жақ қ а бө лiп қ оя алмайсың. Кө шеден кез келген бiр адамды ұ стап алып, оның жақ сы-жаманын айыру мү мкiн емес. Ү йткенi, ол бiреуге жақ сы болса, бiреуге - жаман; жауларына - жексұ рын, жарына - аяулы, достарына - сү йкiмдi т.с.с. Адамның жақ сы кө ру, жек кө ру сезiмдерi де ә лгi екi ұ ғ ымғ а тiкелей қ атысты емес. Яғ ни адам ү немi жақ сыны жақ сы кө рiп, жаманды жек кө ре бермейдi. Жақ сы мен жаманның достығ ы немесе жақ сының екiншi жақ сыны жек кө руi ө мiрде аз ба? Сондық тан ө мiр - iзгiлiк пен зұ лымдық тың, жақ сылық пен жамандық тың қ ақ тығ ысы ғ ана емес, iзгiлiк пен iзгiлiктiң де, жамандық пен жамандық тың да қ ақ тығ ысы. Жақ сы мен жақ сы да бiр бiрiмен айтысады, бiрiн бiрi қ ұ рта алады. Ендеше Жақ сы-Жаман деген ұ ғ ымдар - шартты ұ ғ ымдар. Оны тек жағ дайғ а қ арап қ ана жобалауғ а болады. Бiрақ бұ л да мә селенiң бiр-ақ жағ ы. Ең қ ызығ ы - Жақ сылық пен Жамандық қ анша кереғ ар болғ анмен, бiрiмен бiрi ө зектес, сабақ тас, бiр бiрiнсiз кү ндерi жоқ егiз қ ұ былыс. Мә селен, қ ытай философиясында қ айырымды кү ш - " Ян" ө зiне қ арама-қ арсы қ айырымсыз кү ш - " Инь" -мен алмасу заң ы бойынша ө з ара тығ ыз байланыста болады. Анығ ырақ айтсақ, " Инь" белгiлi бiр уақ ытта бiрте-бiрте " Ян" -ғ а айналса, ендi бiр мезгiлде " Ян" ө зiнiң шырқ ау шегiне жетiп, " Инь" кү шiне айналады. Жер бетiндегi тiршiлiк ымырашыл осы екi кү штiң тепе-тең дiгiнiң тұ рақ тылығ ына байланысты. Бұ л философияны ө мiрлiк фактiлерге ә келсек, былай болып шығ ар едi. Айталық, ө зен суы - тiршiлiк кө зi. Бақ ша ө сiрiп, жайлым жасап, егiстiктi суару ү шiн, адамдар тоғ ан жасап, бө гет тұ рғ ызып, су жинайды. Игiлiкке жұ мысалатын бұ л су - ырыс немесе қ айырымды кү ш -" Ян." Бiрақ осы су кө ктемде ө зен қ атты тасығ анда ү йлердi ағ ызып, малдарды мамыта қ ылып, тоғ андар мен бө геттердi бұ зып яғ ни ө зiнiң шырқ ау шың ынан асып кетiп, апатқ а - қ айырымсыз кү ш - Инь" -ге ауысады. Одан кейiн бiрте-бiрте сабасына тү сiп, қ айтадан адам игiлiгiне қ ызмет ететiн қ айырымды кү шке айналады. Бiрақ оның да ө мiрi ұ зақ емес. Келесi кө ктемде қ айырымды " Ян" тағ ы да қ айырымсыз " Инь" -ге ауысады. Осылай кете бередi. Негiзi - су. Бiр-ақ нә рсе. Бұ дан туатын қ орытынды - бiздің Жақ сы, Жаман деп жү ргенiмiз ә р тү рлi жағ дайда ә р тү рлi сипатқ а ие бола алатын бiр-ақ қ ұ былыс. Ендеше iзгiлiк пен қ иянатты осынша алалап, бiр бiрiнен бө лудiң қ ажетi болар ма екен. Осыны бiр ойланып кө рiң iзшi. Бейтаныс қ ұ рбым, байқ аймын, бұ л ә лi ә ң гiменiң басы ғ ана. Екеумiздiң ортағ а салар ойларымыз аз болмайтын секiлдi. Қ арсы болмасаң ыз, жақ ынырақ танысайық. Сырласайық. Хат жазсаң ыз, коридордағ ы столдың астың ғ ы қ абатына қ алдырың ыз. Бейтаныс қ ұ рбың ыз." Аң -таң болып, неге екенiн бiлмеймiн, қ ұ пия хатты басынан бастап қ айта оқ ып шық тым. Кенет жү регiм су ете қ алды. Бұ л қ алай келген хат? Палатада жалғ ызбын. Кiм кiруi мү мкiн? Неге мен жоқ та келедi? Неге менiң кү нделiгiмдi сұ раусыз оқ иды? Қ ажет болса, хатсыз-ақ неге таныспайды? Ә лде бiр ү рей дедектетiп аяғ ымды жерге тигiзбейдi. Бiраздан кейiн ө зiмдi ө зiм сабырғ а шақ ырдым. Жарайды, осылай болғ ан шығ ар. Бұ л заманда iстеген iсi мен мiнезiне ешкiм тү сiнiп болмайтын жандар аз ба? Оның ү стiне жү йкесi ауратындардың iшiнде кiм жоқ дейсiң? Мен ө зiмдi ө зiм осылай жұ батып, бұ л оқ иғ ағ а ендi мә н бермеуге тырыстым. Сағ ат 11-де аутотренинг сеансына бардым. Сеансты мен кө рмеген бiр ақ қ ұ ба жас қ ыз жү ргiздi. Сө йлегенде жұ қ а ерiндерi сә л-пә л тү рiлiп, маржандай аппақ тiстерiн кө рсете, кү лiмсiреп тұ рады екен. Жанары жанарың а тү йiскенде жү зiң дi нұ рымен шарпып, ә лдебiр жылы ағ ынғ а бойың балқ ып, жаның мен шомылғ андай боласың. Соны сезiп тұ рғ андай: - Сiз балбырап, рахат сезiмiне бө ленудесiз, - дейдi ә лгi ерiндер санаң ды баурағ ан жұ мсақ ү нмен.- Сiз маужырап, ұ йқ ы қ ұ шағ ына батып бара жатырсыз, батып бара жатырсыз... Алыстан талып музыка ү нi естiледi. Кү йсандық тан тө гiлген таң ғ ажайып бiр ә уен! Жер бетiндегi тiршiлiк сазына ұ қ самайды. Сә бидi ә лдилегендей бiр ырғ ақ пен ұ лы кең iстiкке - о дү ниелiк шексiздiкке бойлап барады. Жү ректен шық қ ан сағ ыныш сезiмi пенделiк бұ ғ аудан босанып, азаттық ә лемi - мә ң гiлiкке кө терiлiп, адами мақ сат-тiлек жетпейтiн бақ и биiкте қ алқ ып тұ рғ ан секiлдi. Шексiздiк... Ә лде қ алай кү ннiң нұ ры жарқ ырап, кө ктiң иiсi мұ рынды жарып, айдын кө лдiң жағ асында самалдап отырғ андай бiр ә сер билейдi... Жасыл жайлау... Кө з ұ шында бiреу қ ол бұ лғ ап шақ ыратын секiлдi. Кенет: - Ендi ояның ыз! - деген ү ндi анық естiдiм. - Сiздiң кө ң iл кү йiң iз сергек, денең iз жең iл, бойың ызғ а кү ш, жаның ызғ а жiгер қ осылды. Ояның ыз! Маужырап кө зiмдi ашқ анда, сә биге қ арағ андай жымиып тұ рғ ан дә рiгер қ ызды кө рдiм. - Ө те жақ сы! - дедi ол бiзге, ә лде ө зiне - кiмге риза болғ аны белгiсiз. Мен алғ ашқ ыда ә лде бiр қ ұ пиясы ашылып қ алғ ан адамдай болмашы абдырап, жан-жағ ыма қ арадым да, ө зiм секiлдi бей-жай болып оянып жатқ ан ө згелердi кө рiп, кө ң iлiм орынына тү стi Мен хатты каридордағ ы келiсiлген жерге апарып тық тым да, бө лмеге келiп, ө зiм жазғ ан хаттың ә серiмен ойланып ұ зақ жаттым. 8 кө кек Жалғ ыздық жайында кө п ойландым. Қ иындық қ а да, қ иянатқ а да, зорлық -зомбылық қ а да, жала мен бә леге де тө зуге болатын секiлдi. Тө зуге қ иын жалғ ыз нә рсе - жалғ ыздық. 9 кө кек
13 кө кек 21 кө кек Бү гiн кешегi оқ иғ аларды қ айтадан еске тү сiрiп, екшеп, зерделеген кезде ө з iсiмнiң қ айсы бiр келең сiз жақ тарын байқ ағ андай болдым. Бiрiншiден, кездеспек болғ ан адамың нан " жарайды" деген бiр ауыз сө здi естiмей жатып, келер-келмесiн бiлмей тұ рып, тұ ра жү гiру қ исынғ а жата ма? Шамасы, ө зiмнiң сол кездесуге асық қ аным сонша, оның келiсiмiне кө ң iл аударуғ а уақ ытым болмағ ан секiлдi. Екiншiден, бейтаныс қ ұ рбының қ ай жақ тан екенi белгiсiз - сырттан ба, ә лде, осы ауруханадан ба - егер сырттан болса, оны тү нге қ арай подвалғ а кездесуге шақ ырудың жө нi дұ рыс бола қ оя ма? Тегiнде менiң кү нделiгiмдi сұ раусыз оқ ып, жазғ ан хатын палатама ә кеп тастап, менi мазақ қ ылатын, кiрмейтiн есiгi жоқ, кө зге кө рiнбейтiн, қ олғ а тү спейтiн, астың ғ ы коридордағ ы орындық тар қ ойылғ ан оң аша қ уысты менен артық бiлуге тиiстi ерекше қ у бейтанысты қ айда, қ алай шақ ырсаң да артық тығ ы жоқ деп ойлағ ан болуым керек. Ү шiншiден, осы кездесу жалпы не ү шiн қ ажет болды? Дү ниетанымдық жекпе-жекке тiкелей қ атысы бар ма? Кiм бiледi... Жекпе-жектiң психологиялық жағ ы тағ ы бар. Бұ ғ ан дейiн ойын ережесiн ол жасап, мен соғ ан мойынсұ нумен келдiм. Хат жазысу, хатты коридордағ ы столдың астына қ алдыру, менiң рухани ә лемiме тә ртiп орнатпақ болғ ан ә рекеттер, ө зi туралы кү нi-тү нi ойлатып, тү сiме кiрiп, маза бермеу, жанымды жарақ аттап, қ орлануғ а мә жбү р ету - осының бә рi соның бастамасы. Ендеше менiң де бас кө терiп, ө з шарттарымды ұ сынып, оның сол шарттарды орындауына амал табуым керек қ ой... Сағ ат 12 шамасында дә рiгер қ абылдады. Ештең е айтып та, сұ рап та жарытпайтын оғ ан мен де ештең е айтқ ан жоқ пын. Екеумiз ү нсiз отырмыз. Ә лден уақ ытта: - Кө ң iл кү йiң iз қ алай? - дедi жол-жө некей " сә лә матсыз ба" дегендей бiр ү нмен. Турасы, " сә лә матсыз ба" - адамғ а қ ойылатын анық сұ рақ: " амансыз ба, денiң iз сау ма" деген ұ ғ ымды бiлдiредi. Бiрақ осы сө здiң ә шейiн рә сiмге айналып кеткенi соншалық, оғ ан ешкiм " иә, сә лә матпын" деп жауап берiп жатпайды, керiсiнше, екiншi жақ та " сә лә матсыз ба" деп керi сұ рақ қ ойып, оғ ан жауап та кү тпестен, ө тiп кете бередi. Қ ысқ асы, дә рiгердiң ә лгi сұ рағ ы осығ ан ұ қ сас бiрдең е болғ аннан кейiн, мен де жауап берген жоқ пын. Бiраз отырғ аннан кейiн ол мағ ан: - Барып дем алың ыз, - дедi. Мен шығ ып кеттiм. Палатағ а келiп, бейтаныс қ ұ рбымның хаттарын асық пай қ айта бiр оқ ып шық тым. Ойлап отырсам, оның алғ ашқ ы хатын алғ аннан бергi арада тұ тас бiр ғ ұ мыр ө ткен секiлдi. Ө з бойымнан ә лдебiр ө згерiстердi байқ аймын. Ә рине, мен ө з мұ ратымнан ешқ ашанда бас тартқ ан емеспiн. Тек iзгiлiкке қ арсы кү штiң тамыры мен шамалағ аннан ә лдеқ айда терең болар деп ойламағ ан екенмiн. Рухани ә лемде екi бағ ыт бар: бiрi - пенделiк мү дде, екiншiсi - биiк парасат пен iзгiлiк қ ұ дiретi. Пенделiк мү дде, негiзiнен, тобырғ а жақ ын, ал биiк парасат - сирек тұ лғ алардың еншiсi. Бiз қ азiр пенделiктi қ оғ амдық дә режеде ашық насихаттауғ а кiрiстiк, тобырдан жең iлгенге ұ қ саймыз. Пенделiк мү дденiң iшкi мазмұ ны негiзiнен ө мiрдiң лә ззатына, рахат-қ ызығ ына негiзделген. Лә ззат - шарап секiлдi. Жоғ арғ ы сапалы жұ пар иiстi, дә мдi шарапты кө пшiлiк бағ алайды; оны iшкенде кө ң iлiң кө терiлiп, жаның а ә лдебiр шуақ ты нұ р қ ұ йылғ андай болады. Бiр-ақ рет берiлетiн қ ысқ а ғ ұ мырда бұ дан артық не керек деп ойлауғ а болатын секiлдi. Бiрақ дә мдi шараптың қ атерi де аз емес. Шарапқ а қ ұ нығ ып, ақ ыр аяғ ында азғ ындық қ а ұ шырау - ө мiрде ең кө п кездесетiн оқ иғ алардың бiрi. Тә ттi ө мiрге тым елiгу, ө зiң дi шектемеу, ү немi мейiрiң қ анғ анша iшуге тырысу, тү птiң тү бiнде рухани маскү немдiкке, адамгершiлiк азғ ындық қ а ә келерi сө зсiз. Жолдағ ының бә рiн жайпап, ө лген тiрiлгенiне қ арамай байлық қ а ұ мтылу, ө лiктердiң ү стiмен жү рiп, билiкке ұ мтылу, ар-ұ ятты белге байлап, зинақ орлық қ а ұ мтылу, " жұ мыртқ а пiсiрiп алу ү шiн кө ршiнiң ү йiн ө ртеу" тағ ы сол сияқ ты асқ ынғ ан пенделiк ө зiмшiлдiктер азғ ындық тан басқ а тү к те емес. Осы қ атердi жұ рттың кө бi сезгiлерi келмейдi. Оғ ан қ арсы кү респек тү гiлi, кү ресу туралы ниет жоқ. Қ атерлi жаудың аты аталып, тү сi тү стелмеген. Адами ынсапты аяқ қ а таптап, тамақ пен ұ йқ ыда да, нә псi мен қ ызғ анышта да, ө гiз қ ара кү шi бар ө зiмшiлдiкте де ат басын тежеп кө рмеген қ анағ атсыз есiрiк ө мiр. Иә, есiрiк ө мiр! Басқ аша айту мү мкiн емес. Менiң бейтаныс қ ұ рбым мен кү ткен межелердiң бә рiнен де асып тү стi. Iзгiлiкке сенбеушiлiк, ол ү шiн кү респеушiлiк, немқ ұ райлылық, - бұ л жақ сылық қ а қ арсы кү штiң жең iлдеу тү рi; онымен жан қ ысылғ анда тiл табысуғ а да болады. Зұ лымдық қ а қ олдау кө рсету, онымен сыбайлас болу - бұ л жауластық тың ә лгiден гө рi ауырлау тү рi; онымен тiл табысу жоқ тың қ асы. Ал бейтаныстың ұ стап отырғ ан бағ ыты - зұ лымдық ты қ олдап қ ана қ оймай, оны дә рiптеу, мұ ратқ а айналдыру. Бұ дан ү лкен қ атер болуы мү мкiн емес. Зұ лымдық ты, ө лiмдi, қ ара тү нектi мадақ тап жырғ а қ осқ ан Бодлердi оқ ып жатырмын деп тамсанады. " Адам ө мiрi Бодлердiң бiр жолына да тұ рмайды" деген сө зге, қ ай данышпан айтса да, келiсу мү мкiн емес. Алайда, ө з басым Бодлер туралы ә р тү рлi пiкiрлердi кездестiрсем де, ө лең дерiн оқ ымағ ан секiлдiмiн. Бесiн кезiнде сыртқ а шығ ып бара жатып кiтапханағ а соқ тым. Кiтап сө релерi тұ рғ ан ұ зынша бө лменiң терезелерi кү н жақ қ а қ арағ ан, iшi қ апырық. Бояу мен лактың иiсi мұ рынғ а келедi. Бә лкiм, кө ршi бө лмелердiң бiрiнде жө ндеу жұ мыстары жү рiп жатыр. Кiтапханашы адамғ а қ арамай сө йлейтiн, ә лгiнде ғ ана бiреумен ұ рсысып қ алғ андай тырсиып, кiсi киiктенiп отырғ ан кә рiс ә йел екен. Жұ рттың қ ойғ ан сұ рақ тарына қ ысқ а ғ ана, ә лде бiр наразылау ү нмен жауап бередi. Мен стол ү стiндегi газеттердi оқ ымай, суреттерiне ғ ана қ арап аударыстырып отырмын. Не жазатыны белгiлi: мемлекеттiң гү лденуi, ә р салада қ ол жеткен табыстар, болмашы проблемалар, шетелдiк хабарлар т.с.с. Адам жанын тү ршiктiретiн ұ ятсыз оқ иғ алардың ақ паратыннан ғ ана қ орқ амын. Ү йткенi одан кейiн ұ зақ уақ ыт жиiркенiш сезiмiнен арыла алмай жү ресiң. Ә лден соң: - Сiздерде Бодлердiң ө лең дер жинағ ы бар ма? - дедiм басымды кө терiп. Кiтапханашы ө зiнiң iшкi механизмiн iске қ осқ ан роботша бiр сә т ү нсiз тұ рды да: - Бар, бiрақ қ олда, - дедi мағ ан қ арамай ө з жұ мысымен шұ ғ ылданып отырып. Содан кейiн ә лдебiр карточкаларды аударыстырды да: - Тапсыратын уақ ыты ө тiп кетiптi, - дедi ө зiмен ө зi сө йлескен адамдай. - Кiтап 10 палатада. Мен селк ете қ алдым: - Нешiншi? - дедiм кекештенiп. - Оныншы, - дедi ол мағ ан таң ырқ ай қ арап. Ә лдебiр ү рейден демiм тарылып тұ ншық қ андай болдым. -Қ алайша? - дедiм бiр заманда ештең еге тү сiне алмай. - 10 плата - менiң палатам ғ ой. Мен ондай кiтапты алғ ан да, кө рген де емеспiн. - Мiне, - дедi кiтапханашы карточканы кө рсетiп ө кпелегендей бiр ү нмен. - Кө рiң iз, сенбесең iз. Мен орнымнан тү рып, кiтапханашының қ асына барып, карточкағ а ү ң iлетiн секiлдiмiн. Бiрақ тү к кө рмеймiн. " Мү мкiн емес! Мү мкiн емес! " - дей беремiн бей-берекет кү бiрлеп. Ү лкен бiр қ атердi сезiп тұ рмын. Бiрақ оның не екенiн айыруғ а шамам жетпейдi. - Сiзге не болды? - деген ү рейлi дауысты естiдiм. - Бiр жерiң iз аурып тұ р ма? Қ азiр... дә рiгер шақ ыртайық. Отырың ыз... отырың ыз, қ озғ алмаң ыз... " Неге қ озғ алмауым керек? - деймiн iштей таң қ алып.- Қ озғ алса, не болады? " Тө ң iрегiме адамдар жиналғ анын сеземiн. Ә лден уақ ытта медбике келдi. " Басың ыз айнала ма? Жү регiң iз шанша ма? " деген секiлдi сұ рақ тарды естимiн.
|