Кесте – СИ Халықаралық жүйесі бірліктерінің туындылары

Модуль

Дә ріс. Сұ йық тық тар мен газдардың қ асиеттері. Сұ йық тық пен газ қ озғ алысының ағ ыстары мен режимдерін қ ластарғ а бө лу.

Жалпы қ ласқ а бө лу заттарды агрегаттық кү йі бойынша қ атты, сұ йық жә не газ тү ріне бө леді. Бұ л фазалық кү йлерді айыру ерекшеліктері жалпы физика курсынан жақ сы белгілі. Сұ йық тық пен газдың физикасында газ кү йінде де жә не сұ йық тық кү йінде де жататын заттарды сұ йық тық тар деп атайды. Тамшылы сұ йық тық тарды, газдарды жә не буларды «сұ йық тық» деп жалпы ұ ғ ымғ а біріктіріп отырғ ан сипаттық ерекшелігі ол осы сұ йық тар бө лшектерінің оң ай жылжуы, олардың кішкене кү ш ә серінен оң ай пішінін ө згертуі. Қ атты денелерге қ арағ анда сұ йық тық тар ө здері тұ рғ ан ыдыстың пішінін жең іл қ абылдай алады, ө з салмағ ының ә серінен жә не оғ ан жағ дайлар жасалса ағ а алады. Осы жалпы ө зіндік ерекшелік ақ қ ыштық деген атқ а ие болды. Ақ қ ыштық сұ йық тық динамикасының ұ ғ ымы дамуының негізі болып табылды.

Сұ йық тық тар мен газдар дискретті орналасқ ан жә не ү здіксіз қ озғ алатын молекулалардан тұ рады. Сұ йық тық тә ртібімен байланысты қ ұ былыстарды анық тау мен талдау ү шін, сұ йық тық механикасы дискретті молекулаларлық қ ұ рылысына назар аудармай, тұ тас ортаның қ асиеттері бар кейбір сұ йық тық моделін қ арастырады.

Сұ йық ты ортаны тұ тас деп ұ сыну гидромеханиканың заң дылық тарын оқ уғ а жең ілдетеді, сұ йық тық тың қ асиеттері мен параметрлерін уақ ыт пен координаталарғ а тә уелділігін бағ алауғ а мү мкіндік береді.

Сұ йық тық тардың сығ ылатын жә не сығ ылмайтын екі класқ а бө лінуі – олардың қ ысым ө згеруіне байланысты жауап қ айтару тү рі болып табылады. Барлық газдар жә не булар кү шті сығ ылады. Тамшылы сұ йық тық тардың сығ ылу дә режесі аз. Олар ақ қ ыштық тың ә серінен, қ атты денелерге қ арағ анда ө з пішінін ө згерте алады жә не газдарғ а қ арағ анда ө з кө лемін ә рең ө згертеді. Газдар болса белгілі жағ дайда ө з пішінін де кө лемін де тез ө згерте алады. Айта кеткен жө н, газ кү йінің параметрлері ө згермейтін жағ дайда, оның қ озғ алыстағ ы тә ртібі тамшылы сұ йық тық тың тә ртібінен айырмашылығ ы болмайды. Осындай жағ дайда, газды сұ йық тық сияқ ты сығ ылмайтын орта деп қ арастыруғ а болады.

Кө п жағ дайда гидродинамикада шамалы сығ ылатын сұ йық тық тарды тамшылы, сығ ылатын сұ йық тарды – газдар деп атайды, ал «сұ йық тық» деген жалпы ұ ғ ыммен ақ қ ыштық қ асиеттері бар орталарды атайды.

Сұ йық тық тардың қ асиеттерін анық тағ анда, негізгі ө лшем бірлік жү йесі ретінде СИ қ олданатынын айта кеткен жө н. Оның негізгі бірліктері ұ зындық бірлігі – метр, м; масса бірлігі – килограмм, кг; уақ ыт бірлігі – секунд, с; температура бірлігі – Кельвин градусы, К; болып табылады. Бұ л бірліктер, сұ йық тар мен газдардың механикасында басқ а кең қ олданылатын бірліктердің пайда болуына қ атысады.

кесте – СИ Халық аралық жү йесі бірліктерінің туындылары