Глоссарий. 1.Абсолютизм –жоғары билік толығымен бір тұлғаның – монархтың қолында шоғырланумен сипатталатын басқару

1.Абсолютизм – жоғ ары билік толығ ымен бір тұ лғ аның – монархтың қ олында шоғ ырланумен сипатталатын басқ ару нысаны, шексіз монархияны білдіреді.

2.Авторитаризм – жеке тұ лғ аның диутатурасына, билігіне сө зсіз бағ ынуғ а негізделген саяси билік жү йесі.

3.Азаматтық қ оғ ам – саяси жү йеден тә уелсіз ә рекет ететін жә не оғ ан ық пал етуге қ абілетті ә леуметтік қ арым қ атынастармен институттардың жә не жеке индивидтер мен ә леуметтік субъектілердің қ оғ амдастығ ы.

4.Атқ арушы билік – заң намалардың негізінде қ оғ ам істерін мемлекеттік басқ аруды жү зеге асыратын жә не атқ ару-ө кім ету сипаты бар мемлеккеттік-биліктік ө кілеттіктерді іске асыратын атқ арушы билік органдарының жү йесінен кө рініс тапқ ан мемлекеттік биліктің тармағ ы.

5.Атқ арушы билік органы – бұ л тиісті қ ұ зірет берілген, белгілі бір аумақ шең берінде қ ызмет атқ аратын жә не атқ арушы-ө кім етуші қ ызметті жү зеге асыратын, біршама дербес, қ ұ рылымдық жағ ынан жекеленген мемлекеттік аппараттың бө лігі.

6.Ә леуметтік мемлекет – ә рбір азаматтың лайық ты ө мір сү руіне, ө ндірісті басқ аруғ а, азаматтыарды ә леумметтік қ орғ ауғ а ұ мтылғ ан мемлекет.

7.Ә кімшілік ә діс – мемлекеттің басқ арушылық қ ұ рылымдарының адамдардың тә ртібін, қ ызметін тікелей жә не міндетті тү рде анық тайтын амалдарынан, тә сілдерінен, ә рекеттерінен тұ ратын мемлекеттік басқ ару ә дісінің бір тү рі.

8.Ә леуметтік ә дістер – амалдардың ең бек, тұ рмыс жағ дайларымен, оларғ а ә леуметтік қ ызмет кө рсету, қ оғ амдық жә не саяси белсенділіктерін дамытумен, билік процестеріне қ атысуымен байланысты ә дістер.

9.Ә кімшілік шешімдер – адамдардың ө ндірістік – шаруашылық, ә леуметтік жә не мә дени ө мірін, жә не ұ йымдардың ағ ымдағ ы қ ызметін реттейтін басқ арушылық ә рекеттер актілері.

10.Ә леуметтік тиімділік – кез келген ең бектің маң ыздылығ ын, ұ тымдылығ ын жә не тиімділігін кө рсетеді.

11.Басқ ару – субъектінің объектіге оның жағ дайын, іс ә рекетін, қ асиетін, сапасын ө згертетіндей ә р тү рлі ық пал еті ә дісі.

12.Басқ ару ісі – кә сіби даярлық ты жә не қ ажетті амалдарды, тә сілдерді, нысандарды, ә дістерді қ олдануды талап ететін адамдар ең бегінің ерекше тү рі.

13.Басқ ару қ ызметінің ә дістері – мемлекеттік билік оргнадарының қ ызмет ету ә дістері, мемлекеттік басқ арудың мақ саттары мен фуекцияларын жү зеге асыруды қ амтамасыз ету ә дістері.

14.Билік – ө зара байланыс процесі кеміннде адамдардың басқ алардың ү стемдігін мойындауын білдіреді.

15.Басқ ару нысаны – мемлекеттің жоғ ары билік органдарының қ ұ рылымы, қ ұ рылу тә ртібі мен олардың аррасындағ ы билік бө лінуі, яғ ни жалпы мемлекеттік билікті ұ йымдастыруды білдіреді.

16.Басқ ару циклі – ө зара байланысты, қ ичынды келісілген басқ ару сатыларының жиынтығ ы.

17.Басқ ару ақ параты – жалпы ә леуметтік ақ парат массивінің мемлекеттік- қ ұ қ ық тық процестерді қ алыптастыруғ а, қ ызмет кө рсетуге жә не басқ аратын ә рекеттестіктерді жү зеге асыруғ а жарамдылық криийтериі бойынша ажыратылатын бө лігі.

18. Басқ арудың функциялары – басқ арылатын объектіге тікелей мақ сатты тү рде ұ йымдастыру жә не реттеу тұ рғ ысынан ә сер ету.

19.Басқ ару ісіндегі жариялылық – адамдарың мемлекеттік басқ ару мақ саттарын білуі, оның іске асыруғ а қ атысу мү мкіндігінің болуы.

20.Бюрократия – айрық ша функциялар мен жең ілдіктер берілген, халық тан бө лек жә не оның ү стінен қ арайтын, ерекше аппараттың кө мегімен жү зеге асырылатын қ оғ амды басқ ару жү йесі.

21.Басқ арушылық қ ызмет стилі – билік органдарының, қ ызметкерлерінің кү нделікті қ ызметінде қ олданатын ә діс тә сілдер, қ ұ ралдар жү йесі; бағ ынышты қ ызметкерлерге қ атысты жү ріс-тұ рыс ү лгісі.

22. Басқ арушылық қ ызмет кезең дері – басқ арушылық шешімдердің дайындалуының, қ абылдануының жә не орындалуының, ұ йымддастырушылық шаралардың жү ргізілуінің басқ арушылық қ ызметтің мү дделері мен мақ саттары талап ететін белгілі бір тізбектілікпен қ олданылыуы.

23.Басқ арушылық қ ызмет нысандары – басқ арушылық мақ саттар мен функцияларды қ алыптастыру мен жү зеге асыру жә не оларды қ амтамасыз ету жө ніндегі мемлекеттік органдардың практикалық белсенділігінің кө рінуі.

24. Басқ ару мә дениеті – басқ ару процесін ұ йымдастыру мен жү зеге асырудағ ы, басқ арушылық ең бекті ұ йымдастырудағ ы жетістіктерлдің, сондай ақ қ оғ амдық мораль, этика, эстетика, қ ұ қ ық нормалары мен қ ағ идаларына сай келетін басқ ару жү йесі мен қ ызметкерлерге қ ойылатын талаптардың жиынтығ ы.

25. Басқ ару ақ параты – басқ арушылық ық палды қ алыптастыру мен жү зеге асырудың мемлекеттік қ ұ қ ық тық ү рдістеріне қ ызмет кө рсетуге жарамды ә леуметтік ақ параттың бө лігі.

26. Демократия – азшылық тың кө пшілікке бағ ыну қ ағ идатын ресми тү рде жариялайтын, азаматтардың еркіндігі мен қ ұ қ ық тарының тең дігін мойындайтын биліктің, қ оғ амды саяси ұ йымдастырудың нысаны.

27.Департамент – бірқ атар елдердегі негізгі ә кімшілік-аумақ тық бірлік; жоғ арғ ы ә кімшілік мекемедегі бө лім; ведомствоның атауы.

28.Ең бек жағ дайы ммә дениеті – басқ ару мә дениетінің негізгі аспектілерінің бірі. Қ ызметкерлердің жұ мыс орнының ың ғ айлы болуымен жә не санитарлық гигиеналық талаптарғ а қ аншалық ты сә йкес келетіндігімен байланысты, қ олайлы ең бек жағ даймен, жұ мыс орындарының тиісті қ ұ рал-жабдық тармен қ амтамасыз етілуінде кө рініс табады.

29. Жауапкершілік – ө зара байланысты жақ тардың мү дделері мен бостандық тарын қ амтамасыз ететін қ атынасты, адам бойындағ ы қ асиетті білдіреді.

30. Жергілікті атқ арушы орган – облыстың, ауданның ә кімі басқ араты, ө з қ ұ зіреті шегінде тиісті аумақ та жергілікті мемлекеттік басқ аруды жү зеге асыратын алқ алы атқ арушы орган.

31.Заң ғ а сә йкестілік – мемлекетте, қ оғ амда адамдар қ ажеттіліктерін, мү дделері мен мақ саттарын қ амтамасыз етіп, қ оғ амдық дамытуды ү йлестіру мен рационалдық тұ рғ ыдан ынталандыратын тұ рақ ты экономикалық байланыстар мен қ атынастар жү йесі.

32.Зайырлы мемлекет – діни мекемелер мен дін ұ стау мемлекеттен бө лектігін білдіреді, ә лде қ андай мемлекеттік немесе міндетті дін жоқ.

33. Конфедерация – толығ ымен ө з дербестігін сақ тайтын, жеке билік, басқ ару жә не ә діл сот органдары бар мемлекеттердің бірлестігін немесе одағ ын білдіреді.

34.Қ ұ қ ық тық реттеу – адамдар ә рекетінің заң ды нормаларын, ережелерін анық таумен байланысты болатын мемлекет қ ызметінің тү рі.

35. Қ ұ қ ық тық реттеу ә дістері – басқ арушы жү йенің ә леуметтік қ ұ қ ық тық салағ а ә сер етуінің заң ды тә сілдері мен қ ұ ралдарының жиынтығ ы.

36. Қ ұ қ ық тық тә ртіп – қ оғ амдық дамудың ү йлесімділігін қ амтамасыз ететін мемлекетте, қ оғ амда, адамдар арасында болатын қ ұ қ ық тық қ атынастар мен байланыстар жү йесі.

37. Қ ызмет тә ртібі – мемлекеттік қ ызмет бойынша міндеттер мен қ ұ қ ық тарды, атқ аратын мемлекеттік лаузым юойынша функциялар мен ө кілеттіктерді жауапкершілікпен ә рі адал орындау.

38. Мемлекет – қ оғ ам мен ұ йымдастырудың саяси нысаны.

39. Мемлекеттің нысаны – мемлекеттік биліктің жү зеге асырылуының, ішкі қ ұ рылысының жә не ұ йымдастыру элементтерінің жиынтығ ы.

40. Мемлекеттік басқ ару теориясының пә ні – қ оғ амды басқ арудың саяси қ ұ қ ық тық институты ретіндегі мемлекеттік билік органдарының қ ызметін жә не қ алыптасатын саяси қ ұ қ ық тық, ә леуметтік қ арым қ атынастарды талдау.

41.Мемлекеттік басқ ару – меммлекеттің адамдардың қ оғ амдық іс ә рекеттерін тә ртіпке келтіру, сақ тау немесе қ айта қ ұ ру мақ сатында ө зінің билік кү шіне сү йене отырып практикалық, ұ йымдастырушылық жә не реттеушілік ә сері.

42. Мемлекеттік басқ ару қ ағ идалары – мемлекеттік басқ ару жү йесінің қ ұ рылымдық элементтерінің мә ні мен ішкі ү йлесімділігін білдіретні негізгі бастамалар, ең жалпы идеялар.

43.Мемлекеттік билік ә леуметтік биліктің бір тү рі – ә р тү рлі ә дістерді, оның ішінде мемлекеттік мә жбү рлеуді қ оодану арқ ылы қ оғ амда тұ рақ тылық пен тә ртіпті, азаматтарды ішкі жә не сыртқ ы қ ол сұ ғ удан қ орғ ауды қ амтамасыз етуге міндетті мемлекеттік органдар мен мекемелерде жү зеге асқ ан мемлекеттің еркі мен кү шінің шоғ ырландырылғ ан кө рінісі.

44.Мемлекеттік саясат – мемлекетпен жә не қ олданылатын қ ұ ралдарымен жү зеге асырылатын мақ саттар мен міндеттерінің жиынтығ ы.

45. Мемлекеттік орган – мемлекеттік биліктің дербес қ ұ рылымдық бө лігі.

46.Мемлекеттік органның қ ұ зіреті – мемлекет тарапынан мемлекеттік органғ а жү ктелген, орындалуы міндетті болып табылатын қ ызметтер мен ө кілеттіктер. Мемлекеттік орган ө з қ ұ зіреті шегінен шық пауғ а жә не оны орындаудан жалтармауғ а міндетті.

47.Мемлекеттік аппарат – мемлекеттің функцияларын жү зеге асыратын мемлекеттік органдардың жиынтығ ы.

48. Мемлекеттік қ ызметші – мемлекеттік органдарда заң дарда белгіленген тә ртіппен республикалық немесе жергілікті бюджеттен не Қ Р Ұ лттық Банкінің қ аржысынан ақ ы тө ленетін қ ызметті атқ аратын жә не мемлекеттің міндеттері мен функцияларын іске асыру мақ сатында лауазымдық ө кілеттікті жү зеге асыратын азаматтар.

49.Мемлекеттік ә кімшілік қ ызметші – мемлекеттік саяси қ ызметшіллердің қ ұ рамына кірмейтін, мемлекеттік органда тұ рақ ты кә сіби негізде лауазымдық ө кілеттікті жү зеге асыратын мемлекеттік қ ызметші.

50. Мемлекеттік саяси қ ызметші – тағ айындалуы (сайлануы), босатылуы жә не қ ызметі саяси- айқ ындаушы сипатта болатын жә не саяси мақ саттармен міндеттерді іске асыру ү шін жауап беретін мемлекеттік қ ызметші.

51. Мемлекеттік ә леуметтік тапсырыс – мемлекеттік ә леуметтік тапсырысты жү зеге асыруғ а шарт жасасу арқ ылы бюджет қ аражаты есебінен қ амтамасыз етілген республикалық, салалық жә не ө ң ірлік дең гейлердегі ә леуметтік бағ дарламаларды, жобаларды сондай-ақ ә леуметтік міндеттерді шешуге бағ ытталғ ан жекелеген іс – шараларды іске асырудың нысаны.

52. Мемлекеттік кә сіпкерлік – мемлекет тарапынан заң шығ арушы, атқ арушы билікке сү йене отырып, мемлекеттік капитал негізінде басқ аруды сонымен қ атар ә р тү рлі нысандағ ы кә сіпорын қ ұ рылымы мен шаруашылық қ ызметін басқ аруды жү зеге асыратын мемлекеттік меншікке негізделген ө ндірістік – экономикалық қ ызмет.

53. Мемлекеттік орган қ ұ рылымы – мемлекеттік орган бө лімшелерінің жиынтығ ы, олардың қ ызметтері, органғ а қ атысты функциялар мен ө кілеттіктерді бө лу ү лгісі, осы бө лімшелер мен қ ызметтердің ө зара байланысты қ атынастар жү йесі.

54.Мемлекеттік басқ аруды қ ұ қ ық тық реттеу – мемлекеттік органдарды ұ йымдастыру мен олардың қ ызмет ету ережелерін тағ айындауғ а байланысты мемлекет қ ызметін білдіреді.

55. Мемлекеттік бақ ылау – арнайы уә кілетті мемлекеттік органдардың, лауазымды адамдар мен ө зге де уә кілетті субъектілердің объектінің жұ мыс істеу процесінде берілген бағ ыттардан ауытқ уын жою мақ сатында байқ ау мен тексеру жү ргізу жө ніндегі қ ызметі.

56.Мемлекеттік басқ арудағ ы заң дылық – басқ ару қ атынастарының барлық субъектілерінің мемлекеттің аумағ ында қ олданылып жү ргеннормативтік қ ұ қ ық тық актілерді дә л, қ атал жә не мү лтіксіз сақ тауы мен орындауы.

57.Мемлекеттік басқ ару субъектісі – билікті жү зеге асыруғ а жә не қ оғ амдық процестер мен мемлекеттің қ ызметін тікелей басқ аруғ а конституциялық ө кілеттігі бар мемлекеттік билік органдары.

58. Министрлік – тиісті мемлекеттік басқ ару саласында басшылық ты, сондай – ақ заң дармен кө зделген шекте – салааралық ү йлестіруді жү зеге асыратын Республиканың орталық атқ арушы органы болып табылады.

59.Саясат субъектісі – мемлекеттік биліктің бірден бір бастау болып табылатын жә не тікелей немесе ө кілдері арқ ылы ө зінің билігін жү зеге асыра отырып, мемлекет пен қ оғ амды басқ аруғ а қ атысатын субъект. Оғ ан халық, оны қ ұ райтын ә леуметтік топтар жатады.

60.Ү кімет – Қ азақ стан Республикасының атқ арушы билігін жү зеге асырады, атқ арушы органдардың жү йесін басқ арады жә не олардың қ ызметіне басшылық жасайды.

61. Федерация – мемлекеттік қ ұ рылым нысаны; Федеративті мемлекет басқ а мемлекеттерден немесе мемлекеттік қ ұ рылымдарын – федерация мү шелерінен тұ рады. Мемлекеттік қ ұ рылымдардың ә рқ айсысының ә кімшілік- аумақ тық бө лімдері болады.