Билет Ағзадағы хиломикрондар және липопртеиндердер өзгерістері?

Билет

1. Холестерол жануар организминне так стероид. Ол адамнын коптеген улпаларында синтезделеди. негизги синтезделетин жери бауыр.ауырда барлык холестериннин 50 пайызы ащы ишекте 15 20 калган молшери териде жыныс бездеринде синтезделеди. Таулигине организмде 12ге жуык холестерин синтезделеди тамакпен 300 500мг холестерин тузиледи. Холестерин коптеген кызмет аткарады. Жасуша мембранасынын курамына кирип онын касиеттерине асерин тигизеди. От кышкылдары жане стероидты горомндардын синтези ушин бастапкы зат б.т холестерин жане онын эфирлери гидрофобты молекулалар сондыктан канмен тек ЛП курамында гана тасымалдана алады. Холестерин алмасуы курдели процесс. Онын синтези ушин 100ге жуык сатылы реакциялар журеди. Холестерин алмасуына 300ге жуык артурли наруыз катсыадыю егер холестерин алмасуы бузылса адамда кен тараган аурулардын бири атеросклероз ауруынын дамуына акеледи. Организмде холестеролдын жиналып калуы тагы бир кен тараган окпе тас байлануы ауруын тугызады.холестерин нажиспен от кышкылдары ретинде сыртка шыгады.2 Окпе хиломикрондарга катысты богеттик жане кор жинаушы кызметин аткарады.астын корытылуы кезинде хмлар коп туесди. Сол кезде окпе оларды устап калып корга жинайды. Ал артерия канындагы хмлар денгейи азайганда окпе озиндеги корга жиналган хмларды береди. Хмлардын биразы окпеде ыырайды. Онын курамындагы ТАГ глицеринмен БМКга дейн гидролизденеди. Олар оз кезегинде сонгы онимдерге децн тотыгып СО2.Н2О айтарлыктай энергия боледи. Булл энергия демалганда жутылган ауаны жжылытуга жане тыны салу кызметине жумсалады.3 Кетон денелери буыр митохондриясында май кышкылынын бета тотыгуы кезинде тузилген АСКдан синтезделеди. Кетон д ацетосирке кышкылы ацетоацетат беттагидроксимай ацетон кышкылдары жатады. Глюкозаны энергия кози ретинде пайдалану азайганда кетон денелери энергия ретинде пайдаланыладф. Ашытк канты диабет канда ацетатты май кышкылдары кобейеди. Ацетон липидтер алмасуынын сонгы оними. Ол агзада падаланылмайды зармен теримен шыгып кеттеди.4 Липогенез-адам тининин липидтеринин глицерин мен БМКда синтезделуи.

лИпонеогенез липидтердин алмасуынын аралык ониминин тузилуи

липолиз липидтердин ыдырауы.бул процесс ишек кабыргасында журеди.5 Стеарин

С17Н35СООН=9АСК 8НАДН2 8ФПАН2

8НАДН2=8*3=24 8ФПАН2=8х2=16 148-1=147АТФ

9АСК=9х12=108

2билет1.фосфолипид майларга жатады. Майдын бир шетиндеги орналаскан май кышкылдарынын калдыгы аркылы фосфолипидти радикал байланыстырады. Фосфолипидти радикал ретинде холин, серин, инозитол немесе этанолами болуы мумкин. ФЛтер биологиялык мебрананнын манызды болиги. Курамына байланысты3 топка1.глицерофосфолипидглицеринкалдыгы2.фосфосфинголипид3.фосфоинозитид.ФЛ аркасында жасушынын химиялык ортасы туракты болып калады.ФЛдын амфильдик касиети бар.ФЛтер жасуша мембаранасынын негизи бола тура баска да кызметтер аткарады. Канн липопротеидтери беткейлик гидрофильди кабатын курайды, альвеол беткейин жабады, натижесинде дем шыгарганда кабыргалар жабысуынын алдын алады. 2. хиломикрондар ишек кабыргасында тузиледи. Гидрофобты ядродан гидрофильди кабаттан турады. Курамы –ТАГ 80% ХС-11% ФЛ-7% белок 2%. Гидрофобты ядросына ТАГ, холестерин жане онын эфирлери киреди. Ал гидрофильды кабатын фосфолипидтер, белоктар тузеди.Хиломикрондар диаметри 0.1-0.5 мкм. Хм майларды ишектен окпеге тасымалдайды. Колеми улкен болгандыктан жарыкты сындырады, сондыктан тамак ишкеннен кейн канн плазмасы тумандайды. Пишини улкен болгандыктан каппилярга оте алмайды.сондыктан ишектин лимфа жуйесине тусип, лимфа тамыры бойымен кеуде лимфа озегине, жогары куыс венага, он жак журекшеге, он жак карыншага одан окпеге туседи.ХМ окпеден кайта журекке(сол жак журекше-карынша-колка-улкен канн айналымы)туседи. Ишекте тузиген липидтердин 90%ы осылай тасымалданады.Хмдардын роли липидтерди ишек кабыргасынан тиндерге негизинен окпеге содан кейн бауырга тасымалдау. 3. глицериннин тотыгуы. Глицерин энергия кози ретинде колданылуы мумкин. глицерин глицеринкиназа ферментинин катысуымен фосфорланып глицерофосфатка айналады. Ол арии тотгып ФГАга айналады.ФГА глюколизге тусип ПЖКга айналады. ПЖК митохондрияга тусип тотыгудан декарбоксилденип АСКга айналады да УКЦде тотыгады.Глицериннин 1 молекуласы тотыкканда 20-22 молекула АТФ корга жиналады. 4.канда глюкозанын молшери жогарылаганда бауырда жане май тининде май кышкылдарынны синтези журеди. Май кышкылынын синтезине кажетти субстраттар ацетилКоА НАДФН2 АТФ тузиледи. БМК синтези 3 сатфда журеди.1-АСКнын митохондриядан цитоплазмага тасымалдынуы.2—малонилКоАнын тузилуи.3-май кышкылы тизбегинин узаруы.1. Цитрат транслоказа ферментинин асеринен цитоплазмага тасымалданаы. Цитоплазмада цитрат кайтадан оскалоацетат пен ацетилКоАга ыдырайды 2.малонилКоАнын тузилуи. Берилген реакцияны катализдейтин фермент ацетилкарбоксилаза. Ол лигазалар классына жатады. Коферменти биотин витамини. 3.ай кышкылынын тизбегинин узаруы 5. бета тотыгу.С4Н8О3 бетта гидроксимай С4Н8О3=2АСК НАДН2 ФПАН2 24+3+2-1=27АТФ

4билет1 Адам ағ засында стероидтардың ішінде стериндер роль атқ арады. Стериндердің негізгі ө кіліне холестерин жатады. Холестерин – стерин тобына жататын органикалы зат. Холестериннің рө лі: Қ ұ рылымдық рө лі: Биологиялық мембрана тү зіледі пептидтік компоненттердің 30% - холестерин ү лесі. Диэлектрик қ ызметі: Холестерин нерв тіндерінде ө те кө п кездеседі, 15% холестерин нерв жасушаларымен миелин қ абығ ында болады нерв импульсін бір бағ ытта берілуін қ амтамасыз етеді. Хс пластикалық қ ызметі: пластикалық мембрана қ ұ рылымына кіре отырып фосфолипидтердің қ анық пағ ан май қ ышқ ылдарын пероксидті тотығ удан қ орғ айды, Сің ірілуі- ішек қ уысында экзогенді холестериннен басқ а тү зілетін эндогенді хс- болады, Хс – нің тек 30% ғ ана сің іріледі, Сің ірілген хс нә жіспен шығ арылуы – организмде хс азайтудың негізгі бө лігі болып табылады 2. Мицелланың ыдырауы: ішек эпителийнің сің іретін бетінде тасымалданады, Эпителлялды жасушалардың тү рлеріне ө тіп BМАГ, БМҚ, ФЛ ө т қ ышқ ылдарына ыдырайды, ішектің эпителлялды жасушаларында липидтер синтезделеді, (Липогенез) ТАГ – синтезі: ішек қ абырғ асында негізінен B моноглицеридті жолы арқ ылы іске асады, Бұ л жерде БМҚ активтеніп ацил КоА тү зіледі одан кейін BМАГ ацил КоАмен ацилденіп диацилглицерин, одан кейін периацилглицерин тү зіледі, Ішек шырышты қ абатында - жасушасында синтезделген ТАГ фосфолипидтер холестериннің, эфирлері сондай-ақ экзоинді бос холестерин А1 жә не В 48 апопроглицериндермен қ осылып хипомикрон деп аталатын липидтер тү.зіледі 3, АСҚ – ның пайдалану жолдары: 1) 90% - АСҚ - УКЦ-де тотығ ады 2) 10% май қ ышқ ылдары, холестерин жә не кетон денесінің синтезіне пайдаланады

5 Билет1) Ө т қ ыш-ы бауырда холестериннен тү зіледі. Ө т қ ыш-ы сентезі негізгі, реттеуші фермент 7альфа-гидроксилаза болып таб. Ө ттегі ө т қ ышқ ылдары глицин жә не тауринмн конъюгирленген тү рде, яғ ни жұ п ө т қ ыш-ы: гликохоль, гликодезоксихоль, гликохенодезоксихоль немесе таурохоль тауродезоксихоль таурохенодезоксихоль қ ыш-ы тү рінде кездеседі.Ө т роли: Ішекте майлардың эмульсиялануна қ атысады.Панкреатидтік липазаның активаторы болып таб.Мицелланың қ ұ рамына кіреді 2) Липопротеидтер (ЛП)-липидтердің тасымалдану формасы.ЛП-тің ү ш тү рі бар.1.ТӨ ТЛП 2.ТТЛП 3.ТЖЛП. Қ ұ рамы айырмаш тек қ ұ рамына кіретін заттардың пайыздық қ атынасында. ТӨ ТЛП қ ұ рамы: 55% ТАГ 10%белок.18ФЛ.17ХС. Синтезделеді бауырда. Маң ызы бауырда синтезделген эндогенді ТАГ ді май тініне тасымалдайды. ТТЛП қ ұ рамы: 13% ТАГ.20%белок.17-20ФЛ.ХС50. Бауырда синтезделеді қ анда ТӨ ТЛП тен тү зіледі. Маң ызы: ХС оның эфирін баурдан басқ а тінге тасымалдау.ТЖЛП қ ұ рамы: 3-5% ТАГ 50%белок.27ФЛ.20ХС Бауырда аз мө лшерде ішекте синтезделеді Маң ызы ХС ді басқ а тіндерден бауырғ а тасымалдау. 3)Холестерин синтезі 90%бауырда, ішекте, теріде, бү йрек ү сті безінде, ұ рық та, плацентада, аналық бездерде жү реді.Холестериннің 80%ы бауырда тү зіледі.ХС ацетилSKoA дан синтездел. HAДФН2 тот-сыз-ғ ыш рет пайд. Цитоплазма менмикросомада негізінде 3сатылы реакц арқ жү реді. 1саты: Мевалон қ ышқ ылының тү зілуі2cаты: Мевалонаттың 6 молекуласынан скваленнің тү зілуі3саты: ХС тү зілуі Холестерин тү зілуіндегі процестер 2Ацетил-КоА—ацетоацетил-КоА—B-гидрокси-B-метилө глутарил-КоА—мевалон қ ыш-лы –активті изопрен—cквален—ланостерин—холестерин 4) Кетон денелерінің синтезі Кетогенез. Кетон денелері деп Бетта гидрокси бутират, ацетоацетат жә не ацетон осы ү ш қ осылысты айтады.Қ.ж. кіші 0, 2мМоль/л кө леміндегі кетон денелері қ ан қ ұ рамында ү немі кездесіп отырады.Бірақ организмде май қ ышқ ылдарының тотығ уын шамадан тыс кү шейтетін кез келген себептер кетон денелерінің артық мө лшерде тү зілуіне акеп соғ ады.Ацетил SКоА кетон денелерінің негізін салушы.етон денелері негізінен бауырда аз мө лшерде бү йректе синтезделеді, 5)

6 Билет1) Кө пқ анық пағ ан май қ ышқ ылдары эссенциалды немесе алмастырылмайтын май қ ышқ организмде синтезделінбейді тағ ам арқ ылы міндетті тү рде тү сіп отыруы кк.Олардың ө кілдері Линол, Линолен, арахидон қ ышқ жатады.Маң ызы Биолог мембрана қ ұ рамына кіріп сұ йық тық кү йін қ амтамасыз етеді; Антиатерогенді эффект кө рсетеді; қ абынуғ а қ арсы эффект кө рсетеді; қ анның ұ юын тө мендетеді; кө здің кө ру қ уатын жоғ арылатады; кө з торлы қ абатының рефлексін кү шейтеді; ақ ыл еске ә сер етеді; орган қ орғ функ кү шейтіп инфекц ауруғ а тө зімділігін арттырады; эйкозаноидтар тү зіледі. 2) Фосфолипидтер Липоотрофтық қ ызмет кө рсетеді, бауырды май басудан қ орғ айды.Липотропты заттар липидтер мен холестериннің дұ рыс алмасуын қ амтамасыз етеді.Липотропты ә сер етедіКарнитин, холин, метионин, инозит, лецитин, бетаин 3) АСҚ ---Глюкоза аэробты тотық қ анда, БМҚ бетта тотық, Глицерин тотық, АҚ дезаминденгенде, Кетон дене тотық қ анда90%Ү КЦ 10% БМҚ КД ХС синтез АСК стрелкамен 4) Холестерин тү зілуіндегі процестер 2Ацетил-КоА—ацетоацетил-КоА—B-гидрокси-B-метилө глутарил-КоА—мевалон қ ыш-лы –активті изопрен—cквален—ланостерин—холестерин. Холестериннің 80%ы бауырда тү зіледі.ХС ацетилSKoA дан синтездел.ХС синтезінің реттелуі 1тағ ам холестерин мө лшері арқ ылы 2 ГМГ-SКоА редуктаза дең гейінде реттелуі.Холестерин алмасуының бұ зылуы ө т-тас жә не атеросклероз ауруының дамуына ә кеп соғ уы мү мкін. 5) (C15H31COO)3C3H5 трипальмитин АСҚ 51 кө б 12 =612 ATФ В тотыгу саны =24.5 73.5+49=122.5АТФ 122.5+612=734.5 АТФ (дұ рыс па білмеймин)

Билет

1.Ө т қ ышқ ылдары — стероидты монокарбон қ ышқ ылдары. Ө т қ ышқ ылдары адам мен жануарлардың бауырында холестериннен пайда болып, ө тпен бірге ұ лтабарғ а ө теді. Химиялық қ ұ рамы бойынша ө т қ ышқ ылдары — хола қ ышқ ылының С23Н39СООН туындалары, хола қ ышқ ылынаң айырмашылығ ы - гидроксил тобының қ осылғ аны 2) Ішек қ абырғ асында жү ретін процестер: Липогенез адам тінінің липидтерінің глицерин мен БМҚ синтезделуі.Липонеогенез-липидтердің заттар алмасуының аралық ө німдерінің тү зілуі.Липолиз.Хиломикрондардың тү зілуі. 3) Глицерин мен БМҚ Таг жә не фосфолипид синтезіне қ атысады. Глицерин глюконеогенезге қ атысады4 )БМҚ: ацетил КОА НАДФН2 АТФҚ СҚ Холестерин: Ацетил КоА НадФН2 АТФ5) Атеросклероз — қ ан тамырларының ішкі бетіне холестериннің сің іп, жиналып, тү йін тә різді шоғ ырланып қ алуы. Холестерин сің іп қ алғ ан орын бастапқ ы кезде сары жолақ дақ тү рінде болса, келе-келе қ атайғ ан тү йінге айналады. Бұ л тү йіндер бір-біріне қ осылады. Соның салдарынан тамырдың ішкі қ абатында жаралар пайда болады, кальций тұ здары шө гіп, тамыры қ атаяды, қ ан ө туі қ иындайды. Атеросклероз денедегі ең ірі қ ан тамыры — қ олқ ада жиі пайда болады. Атеросклероз салдарынан қ олқ аның жұ қ арғ ан жерлері қ алталанып кең иді (аневризма) де, басқ а органдардың қ ан тамырларын бекітіп тастайды. Соның ә серінен кейде науқ астың бірнеше минут ішінде ө ліп кетуі мү мкін. Шажырқ ай артериясының атеросклерозы ішектің ө лі еттенуіне, аяқ атеросклерозы аяқ тың гангренасына соқ тырады. Атеросклероз жү рек қ ыспасы (стенокардия), жү ректің созылмалы ишемиялық ауруы, жү рек инфарктінің негізгі себебі болып есептеледі. Негізінен қ арт кісілерде кездеседі. Атеросклероздың пайда болу себептеріне қ ан қ ысымының жоғ ары болуы, эндокриндік аурулар жә не семіру жатады. Атеросклероздың асқ ынғ ан тү рі хирургиялық емдеуді талап етеді. Атеросклероздан сақ тану ү шін дұ рыс тамақ тану, ә сіресе, ө сімдік майын пайдалану, спортпен шұ ғ ылдану керекАтеросклероздың, яғ ни атеросклероздық тү ймедақ тың дамуы сатылы жү реді: I бастапқ ы сатысы – тамырлардың липоидозы немесе липидтік дақ тар мен жолақ тардың пайда болуы.ІІ сатысы – фиброздық – бұ л сатыда коллаген жә не дә некерлік тін ө сіп-ө ніп, " кө піршікті" жасушалар мен холестериндік бө лшектерді қ оршап, фиброздық капсуланы тү зеді.ІІІ сатысы – кү рделі жә не асқ ынғ аннан тү ймедақ тардың пайда болу сатысы.

Билет

1 Ө т қ ышқ ылдары — стероидты монокарбон қ ышқ ылдары. Ө т қ ышқ ылдары адам мен жануарлардың бауырында холестериннен пайда болып, ө тпен бірге ұ лтабарғ а ө теді. Химиялық қ ұ рамы бойынша ө т қ ышқ ылдары — хола қ ышқ ылының С23Н39СООН туындалары, хола қ ышқ ылынаң айырмашылығ ы - гидроксил тобының қ о 2) Ішек қ абырғ асында жү ретін процестер: Липогенез адам тінінің липидтерінің глицерин мен БМҚ синтезделуі.Липонеогенез-липидтердің заттар алмасуының аралық ө німдерінің тү зілуі.Липолиз.Хиломикрондардың тү зілуі 3) Глицерин мен БМҚ Таг жә не фосфолипид синтезіне қ атысады.Глицерин глюконеогенезге қ атысады 4)БМҚ: ацетил КОА НАДФН2 АТФ Қ СҚ
Холестерин: Ацетил КоА НадФН2 АТФ5) Атеросклероз— қ ан тамырларының ішкі бетіне холестериннің сің іп, жиналып, тү йін тә різді шоғ ырланып қ алуы. Холестерин сің іп қ алғ ан орын бастапқ ы кезде сары жолақ дақ тү рінде болса, келе-келе қ атайғ ан тү йінге айналады. Бұ л тү йіндер бір-біріне қ осылады. Соның салдарынан тамырдың ішкі қ абатында жаралар пайда болады, кальций тұ здары шө гіп, тамыры қ атаяды, қ ан ө туі қ иындайды. Атеросклероз денедегі ең ірі қ ан тамыры — қ олқ ада жиі пайда болады. Атеросклероз салдарынан қ олқ аның жұ қ арғ ан жерлері қ алталанып кең иді (аневризма) де, басқ а органдардың қ ан тамырларын бекітіп тастайды. Соның ә серінен кейде науқ астың бірнеше минут ішінде ө ліп кетуі мү мкін. Шажырқ ай артериясының атеросклерозы ішектің ө лі еттенуіне, аяқ атеросклерозы аяқ тың гангренасына соқ тырады. Атеросклероз жү рек қ ыспасы (стенокардия), жү ректің созылмалы ишемиялық ауруы, жү рек инфарктінің негізгі себебі болып есептеледі. Негізінен қ арт кісілерде кездеседі. Атеросклероздың пайда болу себептеріне қ ан қ ысымының жоғ ары болуы, эндокриндік аурулар жә не семіру жатады. Атеросклероздың асқ ынғ ан тү рі хирургиялық емдеуді талап етеді. Атеросклероздан сақ тану ү шін дұ рыс тамақ тану, ә сіресе, ө сімдік майын пайдалану, спортпен шұ ғ ылдану керекАтеросклероздың, яғ ни атеросклероздық тү ймедақ тың дамуы сатылы жү реді: I бастапқ ы сатысы – тамырлардың липоидозы немесе липидтік дақ тар мен жолақ тардың пайда болуы.ІІ сатысы – фиброздық – бұ л сатыда коллаген жә не дә некерлік тін ө сіп-ө ніп, " кө піршікті" жасушалар мен холестериндік бө лшектерді қ оршап, фиброздық капсуланы тү зеді.ІІІ сатысы – кү рделі жә не асқ ынғ аннан тү ймедақ тардың пайда болу сатысы.

9 билет 1)Ө т қ ышқ ылдары бауырд а холестериннен тү зіледі. Ө т қ ышқ ылдары синтезінің негізгі, реттеуші ферменті 7a гидроксилаза болып табылады. Ө ттегі ө т қ ышқ ылдары глицин жә не тауринмен коньюгирленген тү рде, яғ ни жұ п ө т қ ышқ ылдары, гликохоль, гликодезоксихоль гликохенодезоксихоль, таурохоль, тауродезоксихоль, таурохенодезоксихоль қ ышқ ылдары тү рінде кездеседі.Олардың маң ызы: ішекте майлардың эмульсиялануына қ атысады. Панкреатидтік липазаның активаторы болып табылады. Мицелланың қ ұ рамына клипазаның активаторы болып табылады.Мицелланың қ ұ рамына кіреді. 2) а)Адиопциттерде майлардың қ орғ а жиналуы. Б)Липогенез с)липонеогенез д)липолиз глицерин мен БМҚ на дейін жү реді. Олар басқ а тіндерге тасымалданады. (БМҚ қ анда альбуминдермен байланысып, ковалентті емес қ осылыстар тү зеді). Глицерин негізінен бауырғ а тү сіп глюконеогенезге қ атысады. 3) 4)Ферменттік емес С, Е вит каротиноидтар бос радикалды реакциялар тізбегінің дамуын тоқ татады. Ең активтісі Е витамині ө йткені ол фосфолипид молекулаларының аралығ ындағ ы мембранағ а еніп, фосфолипидтердің қ ұ рамындағ ы кө п қ анық пағ ан май қ ышқ ылдарын ЛПТ дан сақ тайды. 5) коэффициент атерогенности — один из немногих интегральных показателей, позволяющий оценить риск развития атеросклероза. Клиникада атерогенд3 индекс есептеледі.Қ алыпты жағ дайда индекс: В-ЛП/а – ЛП=3. Жү ректің ишемиялық ауруы, атеросклероз кезінде индекс 3тен жоғ ары болады

10 билет 1)Мицелла ішек қ уысында тү зіледі, ол гидрофобты ядродан жә не гидрофильді қ абаттан тұ рады. Гидрофобты ядросында В МАГ, ұ зын тізбекті БМҚ, холестерин кіреді. Гидрофильді қ абатының тү зілуіне жұ п ө т қ ышқ ылдары, фосфолипидтер қ атысады.Мицелланың диаметрі 0.005мкм. Маң ызы: липидтердің суда ерімейтін гидролиз ө німдерінің сің ірілуіне қ атысады.

2)Холестериннің кө п бө лігі бауырда тү зіледі. Бос холестерин мембранада жә не қ анның липопротеидтерінің фосфолипидтік қ абатында болады.Холестерини эфирлері гидрофобты жә не ағ завдағ ы холестериннің қ оры болып табылады. ТТЛП холестеринді бауырдан басқ а тіндерге тасымалдайды. ТЖЛП холестеринді эфир тү рінде тіндерден бауырғ а тасымалдайды. ЛХАТ ферменті холестериннен ТЖЛП қ ұ рамындағ ы холестерин эфирінің тү зілуінде маң ызды роль атқ арады. ТЖЛП қ ұ рамына келіп тү скен холестерин эфирлері холестерин жә не БМҚ на гидролизденеді. 3

4

5)

11 билет 1. Майлар, триглицеридтер — органикалық қ осылыстар; негізінен глицерин мен бір негізді май қ ышқ ылдарының (триглицеридтердің) кү рделі эфирлері; глицерин мен жоғ арғ ы карбон қ ышқ ылдарының кү рделі эфирлері. Липидтерге жатады.Табиғ и майлар молекуласындағ ы қ анық қ ан май қ ышқ ылдары стеарин, пальмитин, ал қ анық пағ ан май қ ышқ ылдары олеин, линол, линолен қ ышқ ылдарынан тұ рады. Тірі организмдердің жасушалары мен тіндерінің (ткандерінің) негізгі қ ұ рамды бө ліктерінің бірі; организмдегі энергия кө зі; таза майдың калориялылығ ы 3770 кДж 100 г. Табиғ и Майлар жануар жә не ө сімдік Майлары болып бө лінеді. Триглицеридтер қ ұ рамына С8-ден С24-ке дейінгі қ алыпты қ ұ рылысты, негізінен жұ п санды кө міртек атомдарының қ анық қ ан жә не қ анық пағ ан қ ышқ ыл қ алдық тары кіреді. Барлық Майлардың тығ ыздығ ы 1-ден аз. Тек жоғ ары вакуумда қ айнайды. Суда ерімейді. Бензинде, керосин менбензолда ериді. Алкоголиз, ацидализ реакцияларына тү седі. Қ ышқ ылдардың қ ос байланысы бойынша сутекті(гидрогендеу), галогенді, галогенсутекті қ ышқ ылдарды, т.б. қ осып алады. Аса қ ызғ ан бумен, минералды қ ышқ ылдармен жә не ферменттермен ә рекеттескенде глицерин жә не май қ ышқ ылдарын тү зіп гидролизденеді. Ауадағ ы оттекпен тотық қ анда пероксидті қ осылыстар, оксиқ ышқ ылдар, т.б. тү зеді. Қ ұ рамында биол. активті заттар (қ анық пағ ан май қ ышқ ылдары, фосфатидтер, витаминдер, токоферолдар) болады. Майлар техникалық мақ сатта қ олданылады. Ө сiмдiк жасушаларында заттың қ ұ рғ ақ массасының 5-15% май болады. Жануарлар мен адам жасушаларындағ ы майдың мө лшерi 90% -ғ а жуық болу мү мкiн. Майлы тағ амдарғ а сары май, мал майы жә не ө сімдік майы жатады. Адамғ а тә улігіне 50—70 г май қ ажет. Ү немі майсыз тағ аммен қ оректену жү йке жү йесі қ ызметінің бұ зылуына, иммунитеттің тө мендеуіне ә келіп соқ тырады. Адамның азық пен қ абылдайтын майының кемінде ү штен бірінің қ ұ рамында қ анық пағ ан май қ ышқ ылдары бар сұ йық майлар болуы керек. Сұ йық майдың биологиялық белсенділігі басқ а майлармен салыстырғ анда жоғ ары болады. Адам организмі қ анық пағ ан май қ ышқ ылдарын ө здігінен синтездей алмайтын болғ андық тан, оларды дайын кү йінде тағ аммен қ абылдауы керек. Мысалы, сұ йық майдың қ ұ рамында витамин Е жә не қ ан тамырларында холестериннің жиналуына кедергі келтіріп, атеросклерозды болдырмайтын зат — β -ситостерин кездеседі. Сары майда кө здің кө руі мен адамның бойы мен шашының ө суін қ олдайтын зат β -каротин болады. Тазартылмағ ан (рафинадталмағ ан) майда организмге аса қ ажет фосфолипидтер болады.
Организмде майлар асқ азан асты безі мен ішек сө лі қ ұ рамындағ ы ферменттердің ә серінен гидролизденіп, глицерин мен карбон қ ышқ ылдарына ыдырайды. Май ыдырағ анда бө лінетін ө німдер ішек бү рлері арқ ылы сің еді де, басқ а биологиялық процестерге қ атысады, организмге қ ажетті жаң а майлар синтезделеді. Синтезделген май лимфа жү йесі арқ ылы қ анғ а сің іп, қ ан мен организмнің басқ а мү шелеріне тарайды. Жасушалар да зат алмасу процесіне қ атысады.
Майлар гидролизденіп, ө німдері біртіндеп тотығ ады. Ең соң ында олар кө міртек (IV) оксиді мен суғ а айналады. Бұ л процестер экзотермиялық — организмнің тіршілігіне қ ажетті энергия бө леді. Осылайша май биологиялық отын, тірі организм ү шін энергия кө зі болып табылады. Май қ орытылғ анда бө лінетін энергияның мө лшері кө мірсулар мен ақ уыздардан бө лінетін энергиядан екі еседей артық Майдың қ ұ рамын француз ғ алымдары М. Шеврель мен М. Бертло анық тады. XIX ғ асырдың басында Шеврель майғ а су қ осып, сілті қ атысында қ ыздырғ анда, глицерин жә нө карбон қ ышқ ылдары (стеарин жә не олеин) тү зілетінін тапты. Ал Бертло кері реакция жү ргізді (1854 ж.) Глицерин мен карбон қ ышқ ылдарының қ оспасын қ ыздырып, майларғ а ұ қ сас зат алды. Майды тү зуге глицерин жә не карбон қ ышқ ылдары (біртү рлі немесе ә ртү рлі) қ атысады: Майдың қ ұ рамына кіретін кө п таралғ ан қ ышқ ыл қ алдық тарында (ацилдер) кө міртек атомдарының саны 12-ден 18-ге дейін болады. Глицеридтер қ арапайым жә не аралас болып бө лінеді. Қ арапайым глицеридтердің радикалдары бірдей қ ышқ ыл қ алдық тарынан, ал аралас глицеридтер ә ртү рлі қ ышқ ыл қ алдық тарынан тұ рады. Мысалы: Глицеридтерді тү зуге, негізінен, қ анық қ ан қ ышқ ылдардан пальмитин С₁₅Н₃₁СООН мен стеарин С₁₇Н₃₅СООН қ ышқ ылдары, қ анық пағ ан қ ышқ ылдардан — олеин С₁₇Н₃₃СООН, линол С₁₇Н₃₁СООН, линоленС₁₇Н₂₉СООН қ ышқ ылдары қ атысады. Кейбір майлардың қ ұ рамына тө менгі қ ышқ ыл қ алдық тары кіреді. Мысалы, сары майда май қ ышқ ылының (С₄Н₉СООН) қ алдығ ы болады. Сиырдың сары майы қ ұ рамына май қ ышқ ылымен қ атар пальмитин жә не олеин қ ышқ ылдарының қ алдық тары кіреді. Кейбір майлардың қ ұ рамында қ анық қ ан жә не канық пағ ан қ ышқ ыл қ алдық тары аралас болады 2.Қ анда хиломикрондар ж\е липопротеидтер қ ан тамырларының эндотелийінің бетінде орналасқ ан липопротеидлипаза ферментінің (ЛПЛ-аза)ә серіне ұ шырайды.Бұ л ферментті апоС-ІІ ж\е гепарин активтендіреді.ЛПЛ-аза хиломикрондардың, липопротеидтердің қ ұ рамындағ ы ТАГты глицерин ж\е БМҚ на дейін гидролиздейді.Нә т\де ХМнан диаметрі кіші ж\е қ ұ рамындағ ы ТАГ мө лшері аз қ алдық ХМ тү зіледі.ЛП бір біріне айнала алады.Глицерин бауырғ а, ал БМҚ альбуминдерге адсорбцияланып, тіндерге тасымалданады, сонымен қ атар БМҚ қ орын тү зеді. 3.ФЛ синтезі 2жолмен жү зеге асады: А)ДАГ цитидинтрифосфат арқ активтенеді, осы р\я нә т\де ДАГ-ЦДФ тү зіледі, оғ ан азотты заттар қ осылады; б)Азотты заттар активтеніп, олардың ДАГн ә рекеттесуі: ІІ жолы:

4.Липидтер алмасуыны соң ғ ы ө німдері: СО2, Н2О, ацетон.СО2 мына ү рдістерде тү зіледі: 1.глицерин тотығ уы нә т\де тү зілген ПЖҚ ның тотығ удан декарбоксилдену р\да.2.Ү КЦ р\да.3Ацетоацетаттың декарбоксилденіп, ацетон тү зілуі кезінде.Н2О биол\қ тотығ у кезінде тү зіледі.Липидтер алмасуының соң ғ ы ө німдері зә рмен, термен, ө кпе арқ бө лінеді.

5.

12 билет1, Майлар судар ерімейтін қ осылыс болғ андық тан оларғ а тек су май фаза аралығ ында ғ ана еріген ферменттер ә сер ете алады.Эмульсиялануащы ішекте ө т қ ышқ ылы таурохоль, гликохоль ж\е т.б.Эмульсиялану май(су фаза) бө лім\і: беткейлік кө лемін арттырады, ал бұ л панкреатидтік липаза майғ а ә сер етіп, о= гидролизденуін жылдамдатады.Эмульсиялануғ а ішек жиырылуы да мү мкіндік береді.

2.Асқ азан липазасы(рН-4, 0-4, 5) сү ттегі ТАГды ыдыратады.Емшектегі бала\да активті болады.2-Панкреатидтік липаза(рН-8, 0-9, 0) мына р\ны катализдейді: ТАГ-ВМАГ-глицерин+БМҚ.3.Ішек сө лі липазасы(рН-8, 0-9, 0)мына р\ны катализ: ВМАГ-глицерин+БМҚ.4.Панкреатидтік фосфолипазалар-А1, А2, С, Д.-фосфоглицерид-глицерин+2БМҚ +Н3РО4+азотты негіз.5.Панкреатидтік холестеролэстераза-холестерин эфирі-холестерин+БМҚ.

3.Липид\ң бос радикалды тотығ уын липид\ң пероксидті тотығ уы(ЛПТ) д.а.ЛПТна оттектің активті формалары қ атысады: супероксиданион радикалы(О2-), гидрокси радикалы(ОН*), гидроперокси радикалы(ОН*), перокси радикалы(2ОО-).О2-О2-Н2О2-Н2О+ОН*

4.Холестерин 80пр\ы бауырда тү зіледі.Бос холес\н мембранада ж\е қ ан, липопротеид\і фосфолипидтік қ абатында б\ы.Холестерин эфирі, гидрофобты э\е ағ задағ ы холестерин қ оры б\п таб\ы. 5.

билет Ағ задағ ы хиломикрондар жә не липопртеиндердер ө згерістері?

1) Хиломикрондар - ішек қ абырғ асында тү зіледі. Гидрофобты ядро жә не гидрофильді қ абаттан тұ рады. ТАГ-80% ХС-11% Белок-2%. Хиломикрон липиді тасымалдау формаларына жатады. Ол майды ішектек ө кпеге тасымалдайды. Хм кө лемі ү лкен болуына байланысты жарық ты сындырады, сондық тан тамақ ішкеннен кейн қ ан плазмасы тұ мандайды. ХМ-дар экзогенді тағ ам липидін ішек қ абырғ асынан тінге, негізінен ө кпеге содан кейн бауырғ а тасмалдайды.

2) Липопретеид - ТӨ ТЛП ТТЛП ТЖЛП

ТӨ ТЛП - эндогенде ТАГ-ды бауырдан май тініне тасмалдайды

ТТЛП - холестеринди бауырдан басқ а тінге, соның ішінде қ ан тамырларында тасымалдайды

ТЖЛП - холестеринди басқ а тіннен бауырғ а тасымалдайды

Липопротеид - ХМ сияқ ты гидрофобты ядродан жә не гидрофильді қ абаттан тұ рады. Липопртедтер жә не олардың апопротеиндері бауырда тү зіледі.