Тақырып: Бухгалтерлік баланс – ұйымның мүліктік және қаржылық жағдайын сипаттаушы ақпараттық база ретінде

Дә ріс

Сұ рақ тар:

1. Бухгалтерлік баланс – ұ йымның негізгі есеп беру нысаны ретінде.

2. Бухгалтерлік баланста активтер мен міндеттемелерді мойындау тә ртіптері.

1. Ұ йымның қ ұ рылуын, қ аржылық жағ дайын, ү здіксіз қ ызмет атқ аруын, жойылып кетуін немесе ү лкен компания қ ұ рамына ену жағ дайын ескере отырып, бухгалтерлік баланс ү шке бө лінеді:

1) кіріспе баланс;

2) аралық баланс;

3) жойылуғ а байланысты баланс.

Кіріспе балансұ йымдар мен фирмалар т.б. заң ды тұ лғ алардың жарғ ысы тіркелгеннен соң, меншік иелерінің салғ ан қ аражатын жә не басқ а да қ аржы салымшыларының, несиелендірушілердің қ аражаттарын кіріске алып, жарғ ылық қ ор мен активтерді қ алыптастырудан басталады.

Аралық балансбелгілі бір тапсырмағ а байланысты, айғ а, кү нге, тоқ санғ а қ арай жасалынады. Мысалғ а, капиталдың шенберлі айналысы фазаларына, активті қ аражаттар козғ алысына талдау жасау жұ мысын жә не арнайы тапсырмағ а байланысты ұ йым қ ызметіне толық тексеру жұ мысын жү ргізу ү шін жасалынатын балансты аралық баланс деп атайды,

Жойылуғ а байланысты баланс - ұ йым банкротқ а ұ шырап, ө з қ ызметін тоқ татқ ан жағ дайда арнайы комиссияның қ атысуымен ұ йымды жою мақ сатында баланс жасалынады. Жою балансы екі кезең нен тұ рады. Бірінші кезең осы ұ йымның жабылуына байланысты жасалса, екінші кезең де ұ йымның жойылғ андығ ынын қ орытындысын бағ алау ү шін жасалынады.

Заң ды тұ лғ а болып танылғ ан ұ йымдардың барлығ ы да бухгалтерлік баланс жасауғ а міндетті. Егер заң ды тү лғ алар қ ұ рамына енген еншілес ұ йымдар қ ұ рылғ ан жағ дайда, негізгі ұ йым басшыларының рұ қ саты бойынша еншілес кә сіпорындар да баланс жасауына болады.

Баланс міндетті тү рде кем дегенде мыналарды кө рсететiн жекелеген баптарды қ амтуғ а тиiс:

- негізгі қ ұ ралдар;

- инвестициялық жылжымайтын мү лік;

- материалдық емес активтер;

- қ аржы активтері;

- қ атысу ә дiсi бойынша ескерiлген инвестициялар;

- биологиялық активтер;

- босалқ ылар;

- сауда жә не басқ а дебиторлық берешек;

- ақ шалай қ аражаттар жә не ақ шалай қ аражаттардың баламалары;

- сауда жә не басқ а кредиттік берешек;

- бағ алау мiндеттемелерi;

- қ аржы міндеттемелері;

- салық бойынша мiндеттемелер мен активтер;

- кейінге қ алдырылғ ан салық міндеттемелері мен кейінге қ алдырылғ ан салық активтері;

- меншікті капиталдың қ ұ рамында ұ сынылғ ан азшылық ү лесі;

- шығ арылғ ан капитал жә не бас компанияның меншікті капитал иелеріне қ атысты резервтер;

- ү лес ішінде ұ сынылғ ан, бақ ыланбайтын пайыздар;

- бас ұ йымның иелеріне тә н шығ арылғ ан капитал жә не резервтер.

Осындай ұ сыну ұ йымның қ аржы жағ дайын тү сіну ү шін маң ызды болғ ан кезде, баланстың ө зінде міндетті тү рде қ осымша жеке баптар, тақ ырыптар жә не аралық сомалар ұ сынылуғ а тиiс.

2. Ұ йым қ ысқ а мерзімді жә не ұ зақ мерзімді активтер мен қ ысқ а мерзімді жә не ұ зақ мерзімді міндеттемелерді баланстың ө зінде жеке бө лімдер ретінде ұ сынатын болса, ол кейінге қ алдырылғ ан салық активтерін (міндеттемелерін) қ ысқ а мерзімді салық активтері (міндеттемелері) ретінде сыныптауғ а қ ұ қ ылы емес.

№1 «Қ аржылық есептілік: дайындау мен ұ сыну» Қ ЕХС сә йкес ұ йым тікелей баланстағ ы жеке бө лімдер ретінде, қ ысқ а мерзiмдi жә не ұ зақ мерзiмдi активтерді жә не қ ысқ а мерзiмдi жә не ұ зақ мерзiмдi мiндеттемелердi ұ сынуғ а міндетті, бұ ғ ан ө тімділік негізінде бө лу сенімді ә рі неғ ұ рлым мә нді болып табылатын осындай ақ парат беру реттері кірмейді. Осы ерекшелік қ олданылғ ан кезде барлық активтер мен міндеттемелер міндетті тү рде тұ тас алғ анда олардың ө тімділігіне қ арай ұ сынылуғ а тиіс.

Қ абылданғ ан ұ сыну ә дiсiне қ арамастан ө телуi немесе орнын толтыру баланс кү нінен кейін он екi айдан аспайтын жә не баланс кү нінен кейін он екi айдан асатын мерзiмнің ішінде кү тiлiп отырғ ан соманы біріктіретін активтер мен міндеттемелердің осындай ә рбір желілік бабы бойынша ұ йым, ө телуi немесе орнын толтыру он екi айдан астам мерзім ө ткеннен кейін кү тiлiп отырғ ан соманы ашып кө рсетуге міндетті.

Егер ұ йым дә л анық талғ ан операциялық кезең нiң барысында тауарлар мен қ ызмет кө рсетулердi жеткiзсе, қ ысқ а мерзiмдi жә не ұ зақ мерзiмдi активтер мен мiндеттемелердi баланстың ө зiнде бө лек сыныптау айналым капиталы ретiнде тұ рақ ты жұ мыс iстейтiн таза активтердi ұ йымның ұ зақ мерзiмдi операцияларында пайдаланылатындардан бө лу жолымен пайдалы ақ паратты қ амтамасыз етедi. Бұ л сондай-ақ ағ ымдағ ы операциялық кезең де iске асыру кө зделiп отырғ ан активтердi жә не тап осы кезең iшiнде ө телуге тиiстi мiндеттемелердi бө лiп кө рсетуге мү мкіндік береді.

Қ аржы ұ йымдары сияқ ты кейбір ұ йымдар ү шін активтер мен мiндеттемелердi ө тімділікті арттыру немесе тө мендету тә ртібімен ұ сыну қ ысқ а мерзімді жә не ұ зақ мерзімді активтерге бө ліп ұ сынуғ а қ арағ анда сенімді ә рі неғ ұ рлым маң ызды осындай ақ паратты береді, ө йткені бұ л ұ йым дә л анық талғ ан операциялық кезең нiң шең берінде тауарлар немесе қ ызмет кө рсетулер жеткізумен айналыспайды.

Активтер мен міндеттемелерді ө ткізудің кү тіліп отырғ ан мерзімдері туралы ақ парат ұ йымның ө тімділігі мен тө лем қ абілетін бағ алау ү шін пайдалы. 32 «Қ аржы қ ұ ралдары» халық аралық стандарты қ аржы активтері мен қ аржы міндеттемелерін ө теу кү ндері туралы ақ параттың ашып кө рсетілуін талап етеді.

Қ аржы активтері сауда жә не басқ а да дебиторлық берешекті қ амтиды, ал қ аржы міндеттемелері сауда жә не басқ а да кредиторлық берешекті қ амтиды. Босалқ ылар мен бағ алау міндеттемелері сияқ ты ақ шалай емес активтер мен міндеттемелердің орнын толтырудың жә не ө теудің есептеу кү ндері туралы ақ парат та, активтер мен міндеттемелер қ ысқ а мерзімді жә не ұ зақ мерзімді болып бө ліну-бө лінбеуіне қ арамастан, пайдалы. Мысалы, ұ йым баланс кү нінен бастап он екі айдан асатын мерзімнен кейін орнын толтыруды кү тіп отырғ ан босалқ ылар сомасын ашып кө рсетеді.

Актив, егер мынадай ө лшемдердің кез келгенін қ анағ аттандырса, міндетті тү рде ағ ымдағ ы актив ретінде сыныпталуғ а тиіс:

1) оны ө ткiзу кө зделсе, не ол кә сiпорынның ә деттегі операциялық кезең iнiң барысында сатуғ а немесе пайдалануғ а арналса;

2) ол негiзiнен сауда мақ саттарына арналса;

3) оны есепті кү ннен кейін он екі айдың ішінде сату ұ йғ арылса;

4) ол ақ шалай қ аражаттар немесе ақ шалай қ аражаттардың баламалары нысанында болса;

Қ алғ ан активтердiң барлығ ы міндетті тү рде ұ зақ мерзiмдi активтер ретiнде сыныпталуғ а тиiс.

Ұ йымның операциялық кезең i активтерді ө ң деу ү шін сатып алу жә не оларды ақ шалай қ аражаттарғ а немесе ақ шалай қ аражаттың баламаларына айналдыру арасындағ ы кезең ді бiлдiредi. Ұ йымның ә деттегі операциялық кезең і дә л анық тауғ а келмесе, оның ұ зақ тығ ы он екі ай болады деп болжанады. Қ ысқ а мерзімді активтер тіпті оларды есепті кү ннен кейін он екі айдың ішінде сату кү тілмеген кездің ө зінде, ә деттегі операциялық кезең нің бір бө лігі ретінде сатылатын, тұ тынылатын жә не ө ткiзiлетiн активтерді (сатып алушылар мен тапсырыс берушілердың босалқ ылары мен дебиторлық берешегі сияқ тылар) қ амтиды.

Мiндеттеме, егер ол мынадай ө лшемдердің кез келгенін қ анағ аттандырса, міндетті тү рде қ ысқ а мерзімді міндеттеме ретінде сыныпталуғ а тиіс:

1) оны ұ йымның ә деттегі операциялық кезең iнiң шең берінде ө теу кө зделсе;

2) ол негізінен сату мақ саттарына арналса;

3) ол есепті кү ннен кейiн он екi айдың iшiнде ө телуге тиiс болса;

4) есепті кү ннен кейін ең аз дегенде он екі айдың ішінде тиісті міндеттемені ө теуді кейінге қ алдыруғ а ұ йымның сө зсіз қ ұ қ ығ ы болмаса.

Қ алғ ан мiндеттемелердiң барлығ ы ұ зақ мерзiмдi мiндеттемелер ретiнде сыныпталуғ а тиiс.

Жеткiзушiлер мен мердiгерлердiң алдындағ ы кредиторлық берешек сияқ ты кейбiр қ ысқ а мерзiмдi мiндеттемелер, қ ызметкерге кейбір есептеулер жә не басқ а да операциялық шығ ындар ұ йымның ә деттегі операциялық кезең iнде пайдаланылатын айналымдық капиталдың бiр бө лiгiн қ ұ райды. Ондай операциялық баптар, тiптi олар баланс кү нiнен бастап он екi айдан астам уақ ыт ө ткен соң ө телуге тиiс болса да, қ ысқ а мерзiмдi мiндеттемелер ретiнде сыныпталады. Ұ йымның ә деттегі операциялық кезең і дә л анық тауғ а келмесе, оның ұ зақ тығ ы он екі айды қ ұ райды деп кө зделеді.

Басқ а қ ысқ а мерзiмдi мiндеттемелер ә деттегі операциялық кезең нiң бiр бө лiгi ретiнде ө телмейдi, бiрақ баланс кү нiнен кейiн он екi айдың iшiнде ө теуді талап етеді немесе негізінен сату мақ саттарына арналады. 39 ХҚ ЕС-на сә йкес сатуғ а арналғ андар ретінде сыныпталғ ан қ аржы міндеттемелері, банктік овердрафтар, ұ зақ мерзімді қ аржы міндеттемелерінің ағ ымдағ ы бө лігі, тө леуге дивидендтер, пайдағ а салынатын салық тар жә не басқ а сауда-саттық емес кредиторлық берешектер. Ұ зақ мерзімді негізде қ аржыландыруды қ амтамасыз ететiн (яғ ни ұ йымның ә деттегі операциялық кезең інде пайдаланылатын айналым капиталының бір бө лігі болып табылмайды) жә не баланстан кейін он екi айдың iшiнде ө телуге жатпайтын қ аржы мiндеттемелері ұ зақ мерзiмдi мiндеттемелер болып табылады.

Ұ йым ө зiнiң қ аржы мiндеттемелерiн, олар баланс кү нiнен кейiн он екi айдың iшiнде ө телуге тиiстi болса, қ ысқ а мерзімді ретінде сыныптайды, егер тіпті:

1) олардың бастапқ ы мерзiмi он екi айдан асатын мерзім болса;

2) баланс кү нінен кейін жә не қ аржы есептілігі бекітілгенге дейін қ айта қ аржыландыруғ а немесе ұ зақ мерзімді негізде тө лем кестесін ө згертуге шарт жасалса.

Егер ұ йым кредит беру туралы қ олда бар келісім бойынша баланс кү нінен кейін ең болмағ анда он екі айғ а қ андай да болсын міндеттемені қ айта қ аржыландыруғ а немесе кейінге қ алдыруғ а ө кілеттігі бар деп кү тетін болса, тіпті олай болмағ анның ө зінде неғ ұ рлым қ ысқ а мерзімнің ішінде ө телуге тиіс болса да, бұ л міндеттемені қ ысқ а мерзімді міндеттеме ретінде сыныптайды. Алайда міндеттемені қ айта қ аржыландыру немесе кейінге қ алдыру ұ йымның ө зі қ алайтын салағ а жатпайды (мысалы, қ айта қ аржыландыру туралы қ андай да болсын келісім жоқ), қ айта қ аржыландыру мү мкіндігі қ аралмайды, жә не міндеттілік қ ысқ а мерзімді ретінде сыныпталады.

Ұ йым тікелей есепті кү нге немесе есепті кү нге дейін ұ зақ мерзімді қ арыз шарты бойынша келісімді бұ зса, соның нә тижесінде міндеттеме талап ету арқ ылы ақ ы тө леу санатына ауысса, бұ л міндеттеме, тіпті егер қ арыз беруші есепті кү ннен кейін жә не қ аржы есептілігі жариялауғ а бекітілгенге дейін бұ зушылық қ а жол берілуі салдарынан тө лемді талап етуге келіскен болса да, қ ысқ а мерзімді міндеттеме ретінде сыныпталады. Бұ л міндеттеме қ ысқ а мерзімді міндеттеме ретінде сыныпталады, ө йткені есепті кү ні осы кү ннен кейін ең аз дегенде он екі айдың ішінде оны ө теуді кейінге қ алдыруғ а ұ йымның сө зсіз қ ұ қ ығ ы жоқ.

Алайда, егер қ арыз беруші баланс кү ні басталғ анғ а дейін, кезең ішінде ұ йым бұ зушылық ты жоя алатын жә не қ арыз беруші дереу ө теуді талап ете алмайтын, ең аз дегенде он екі айдан кейін аяқ талатын жең ілдікті кезең беруге келіссе, бұ л міндеттеме ұ зақ мерзімді міндеттеме ретінде сыныпталады.

Қ ысқ а мерзімді міндеттемелер ретінде сыныпталғ ан қ арыздарғ а қ атысты, егер тө менде келтірілген оқ иғ алар есепті кезең мен қ аржы есептілігін шығ аруғ а бекітілген кү ннің арасында болса, бұ л оқ иғ алар 10-«Есепті кү ннен кейінгі оқ иғ алар» халық аралық стандартына сә йкес тү зетілмейтін оқ иғ алар ретінде ашып кө рсетілуге тиіс:

1) Ұ зақ мерзімді негізде қ айта қ аржыландыру;

2) Қ арыз беруге арналғ ан ұ зақ мерзімді шартты бұ зуды жою;

3) Есепті кү ннен кейiн ең аз дегенде он екi айдан кейін аяқ талатын қ арыз беруге арналғ ан ұ зақ мерзімді шарттың бұ зылуын жою ү шін қ арыз берушіден жең ілдікті кезең алу.

Ұ йым баланста немесе оғ ан ескертулерде ұ йымның операцияларына сә йкес келетіндей етіп сыныпталып ұ сынылғ ан желiлiк баптардың ә рқ айсысының бұ дан арғ ы iшкi топтарын ашып кө рсетуге міндетті.

Ішкi топтарды бө лшектеу дең гейі халық аралық қ аржы есептілігі стандарттарының талаптарына жә не тиісті сомалардың мө лшерiне, сипатына жә не мақ сатына байланысты болады.

Ұ йым не баланстың ө зiнде, не ескертулерде мынадай ақ паратты ашып кө рсетуге міндетті:

- акционерлiк капиталдың ә рбiр тобы ү шiн:

- шығ аруғ а рұ қ сат етiлген акциялардың саны;

- шығ арылғ ан жә не толық ақ ы тө ленген, сондай-ақ шығ арылғ ан, бiрақ ақ ы толық тө ленбеген акциялардың саны;

- акциялардың атаулы қ ұ ны, немесе акциялардың атаулы қ ұ ны жоқ екенiне нұ сқ ама;

- жылдың басына жә не аяғ ына айналымдағ ы акциялардың санын тексеру;

- тиiстi топқ а байланысты қ ұ қ ық тар, жең iлдiктер жә не шектеулер, соның iшiнде дивидендтер бө луге жә не капиталды тө леуге шектеулер;

- ұ йымның ө зi немесе оның еншiлес немесе қ ауымдас компаниялары ұ стап қ алатын ұ йымның акциялары;

- талаптары мен сомаларын қ оса, опцион немесе сату шарттары бойынша шығ ару ү шiн резервте сақ талатын акциялар;

- меншiктi капитал шең берiндегi ә рбiр резервтiң сипаты мен мақ сатын сипаттау.

Кә сіорын кезең ішінде танылғ ан табыс жә не шығ ындардың барлық баптарын ашып кө рсетуі тиіс:

- толық табыс жө ніндегі бір есептілікте;

- екі есептілікте: пайда немесе шығ ынның компоненттерін кө рсететін есептілікте (бө лек қ аржылық есептілік) жә не пайда немесе шығ ыннан басталатын жә не басқ а толық табыстың компоненттерін кө рсететін екінші есептілікте (толық табыс жө ніндегі есептілік).

Ұ йымның пайдасы мен зиян туралы есептiң ө зiнде міндетті тү рде кезең ішінде мынадай сомаларды кө рсететін кем дегенде мынадай желілік баптар болуғ а тиіс:

- ұ йымның табысы;

- қ аржыландыру жө ніндегі шығ ындар;

- қ ауымдасқ ан компаниялар мен бірлескен кә сіпорындардың пайдалары мен залалдарында ү лес қ осып қ атысу бойынша есептеу ә дісіне сә йкес ескерілген ұ йымның ү лесі;

- салық бойынша шығ ыстар;

- тоқ татылғ ан қ ызметтен алынғ ан салық салудан кейінгі жиынтық пайда немесе залал, сатуғ а шығ ындарын шегергенде ә діл қ ұ ны бойынша бағ алау нә тижелері бойынша танылғ ан салық салудан кейінгі пайда немесе залал немесе тоқ татылғ ан қ ызметті қ ұ райтын активтердің немесе шығ у тобының (топтарының) шығ уынан кейін қ ұ райтын бірегей соманы;

- пайда немесе зиян сомасы;

- ү лестік тә сілді қ олданып есепке алынғ ан қ ауымдас ұ йымдар жә не бірлескен кә сіорындардың басқ а толық табысының ү лесі;

- жалпы толық табыс.

Кә сіпорын қ осымша желілік баптарды толық табыс жө ніндегі есептілікке, табыс жө ніндегі бө лек есптілікке (қ ажет болғ анда) қ осады, жә не қ аржылық қ ызметтің элементтерін тү сіндіруге қ ажет болғ анда, ол қ олданылғ ан сипаттамаларына жә не баптардың ретіне тү зету енгізеді. Кә сіпорын табыс жә не шығ ындар баптарының елеулілігі жә не сипаты жә не функциясы кіретін факторларды қ арастырады.

Кә сіпорын табыс немессе шығ ындардың баптарын толық табыс жө ніндегі есептілікте, табыс жө ніндегі бө лек есптілікте (қ ажет болғ анда) немесе ескертпелерде ерекше баптар ретінде ұ сынуғ а қ ұ қ ылы емес. Кезең ішінде танылғ ан кірістер мен шығ ыстардың барлық баптары міндетті тү рде, егер қ андай да болсын стандартта немесе тү сіндірмеде ө згеше талап етілмесе, пайдағ а немесе залалғ а қ осылуғ а тиiс.

Ә детте кезең де танылғ ан кірістер мен шығ ыстардың барлық баптары пайдағ а немесе залалғ а енгізіледі. Оғ ан бухгалтерлік бағ алаудағ ы ө згерістердің тиісті баптары кіреді. Алайда белгілі бір жағ дайларда нақ ты баптар ағ ымдағ ы кезең ішіндегі таза пайдадан немесе залалдан алып тасталуы мү мкін. 8- халық аралық стандартында осындай жағ дайлардың екі тү рі қ аралады: қ ателіктерді тү зету жә не есеп саясатындағ ы ө згерістердің салдары.

Кә сіпорын қ айта жіктеуден кейінгі ө згерістермен қ оса, басқ а толық табыстың ә рбір компонентіне байланысты табыстық салық тың сомасын табыс жө ніндегі есептілікте, немесе ескертпелерде ашып кө рестуі тиіс. Егер кірістер мен шығ ыстардың баптары елеулі болып табылса, олардың сипаты мен шамасы міндетті тү рде бө лек ашып кө рсетілуге тиіс.

Кірістері мен шығ ыстарының баптары бө лек ашып кө рсетілетін міндеттемелер мыналарды қ амтиды:

- босалқ ылардың қ ұ нын мү мкін болатын таза сату қ ұ нының шамасына дейін немесе негізгі қ ұ ралдар қ ұ нын ө телетін сомағ а дейін есептен шығ ару, сондай-ақ ондай есептен шығ аруларды қ айтару;

- ұ йымның қ ызметін қ айта қ ұ рылымдау жә не қ айта қ ұ рылымдауғ а шық қ ан шығ ындар бойынша кез келген бағ алау міндеттемелерін қ айтару;

- негізгі қ ұ ралдар объектілерінің шығ ып қ алуы;

- инвестициялардың шығ ып қ алуы;

- тоқ татылғ ан қ ызмет;

- сот дауларын реттеу;

- бағ алау міндеттемелерінің басқ а да қ айтарулары.

Ұ йым қ андай ұ сынудың сенімді болып табылатынына жә не неғ ұ рлым маң ызды ақ парат беретініне байланысты не шығ ыстарының сипатына, не ұ йым ішіндегі олардың мақ сатына негізделген сыныптауды пайдалана отырып, шығ ыстарды талдауды ұ сынуғ а міндетті.

Пайданың немесе залалдың жиілігі, ү рдісі жә не болжамдылығ ы сияқ ты сипаттамалар бойынша айрық шалануы мү мкін қ ызметтің қ аржы нә тижелерінің компоненттерін бө ліп кө рсету ү шін шығ ыстар ішкі топтарғ а бө лінеді. Бұ л талдау екі нысанның бірінде ұ сынылады.

Талдаудың бірінші нысаны «шығ ыстар сипаты бойынша ә діс» деп аталады. Пайдалар мен залалдар туралы есепте шығ ыстар олардың сипатына қ арай біріктіріледі жә не олардың ә ртү рлі мақ саттарғ а арналуына сә йкес ұ йым ішінде қ айта бө лінбейді. Бұ л ә дісті қ олдану оң ай, ө йткені қ ызметтік сыныптауғ а сә йкес шығ ыстарды бө лу талап етілмейді.

1кесте - Шығ ыстардың сипаты бойынша пайда жә не зиян туралы есептілік ү лгісі

Талдаудың екінші нысаны «шығ ыстардың мақ саты бойынша» немесе «сатудың ө зіндік қ ұ ны бойынша» деп аталады жә не сатудың ө зіндік қ ұ нының бір бө лігі ретінде олардың мақ сатына сә йкес шығ ыстарды, немесе, мысалы, ө ткізуге немесе ә кімшілік қ ызметті жү ргізуге арналғ ан шығ ыстарды ажыратады. Ең аз дегенде, ұ йым осы ә діс бойынша сатудың ө зіндік қ ұ нын басқ а шығ ыстардан бө лек ашып кө рсетеді. Бұ л ә діс шығ ыстарды сипатына қ арай сыныптауғ а қ арағ анда пайдаланушыларғ а неғ ұ рлым маң ызды ақ парат беруі мү мкін, бірақ шығ ыстарды олардың мақ сатына қ арай бө лу бө лудің субъективтілігіне жә не тиісті пікірлер ә зірлеу жө нінде едә уір кү ш жұ мсауғ а ә кеп соқ тыруы мү мкін.

2 кесте - Шығ ыстар тағ айындау ә дісі бойынша пайда жә не зиян туралы есептілік ү лгісі

Шығ ыстардың мақ саты бойынша ә дiс пен шығ ыстардың сипаты бойынша ә дiстің арасынан таң дау тарихи жә не салалық факторларғ а, сондай-ақ ұ йымның сипатына байланысты болады. Ә дiстердiң екеуi де ұ йымның сату немесе ө ндiру кө лемiнiң ө згеруiне байланысты тiкелей немесе жанама тү рде ө згеруi мү мкiн болатын шығ ыстарды кө рсетедi. Ұ сынудың ә рбір ә дiсінің ә р тү рлi ұ йымдар ү шiн ө з артық шылық тары болғ андық тан, бұ л Стандарт ұ йым басшылығ ынан неғ ұ рлым маң ызды жә не сенімді ұ сынуды таң дауын талап етедi. Алайда шығ ыстардың нақ ты сипаты туралы ақ парат ақ шалай қ аражаттардың болашақ тасқ ынын болжау ү шiн пайдалы болғ андық тан, шығ ыстардың мақ сатына негізделген сыныптауды пайдаланғ ан кезде қ осымша ашып кө рсету талап етiледi.

4 дә ріс (2 тақ ырыптың жалғ асы)