Алтын диірмен» ЖШС-нің қаржылық-экономикалық сипаттамасы мен негізгі көрсеткіштерін талдау

«Алтын диірмен» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі Алматы қ аласы бойынша нан жә не нан ө німдерін ө ндіретін ең кірі ө неркә сіптік кә сіпорындардың бірі болып саналады. Бұ л ұ йым ө зінің ө німдерімен қ аланың тұ рғ ындарын, білім беру мен денсаулық сақ тау, ә леуметтік қ орғ ау мекемелерінің, сонымен қ атар Қ орғ аныс Минстрлігі жә не Қ Р Ұ Қ К мекемелерін қ амтамасыз етеді.

1932 жылдан бастап қ ызмет етіп жатқ ан Алматы-нан ө німдері комбинаты 1992 жылы «Алтын Диірмен Корпорациясы» ашық акционерлік қ оғ амы болып қ айта қ ұ рылды.

Қ азіргі кезде Корпорацияның қ ұ рамына келесі ө ндірістік ұ йымдар кіреді: «Алматы ұ н комбинаты» ЖШС (ө ндірістік қ уаты – 150 т/к), ол ө зіне мыналарды кіргізеді: мельзавод, элеватор, ұ нды сақ тау мен жіберу цехы, ұ нды қ аптау цехы, бидай ө німдерін қ аптау цехы; «Макарон фабрикасы» ЖШС (ө ндірістік қ уаты – 23 т/к – ұ сақ макарондар, 25 т/к – ұ зын макарондар), ол ө німнің 25 тү рін шығ арады. Ет жартылай фабрикаттары мен шұ жық ө німдері бойынша цех (ө ндірістік қ уаты – 3-4, 5 т/к), қ азіргі кү ні ө німнің 28 ассортиментін шығ арады; 200 тоннағ а дейінгі ө німдерді сақ тайтын тоң азытқ ыш; «№3 Нан-зауыты» ЖШС (жоспарлы қ уаты – 80 т/к), ө німнің 30 тү рін шығ арады; «Бекон» ЖШС; Мал азығ ы зауыты; «Алтын Диірмен» ЖШС.

Бү гінгі кү ні «Алтын Диірмен» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің Қ азақ стан Республикасының 11 қ аласында 11 диллерден тұ ратын желісі бар. Серіктестіктің мү лкі қ атысушыларының жарғ ылық қ орғ а салғ ан салымдарынан, таза пайдасынан қ алыптасады. Қ атысушыларының жалпы жиналысы серіктестіктің жоғ арғ ы басқ ару органы болып табылады.

Серіктестіктің атқ арушы органының қ аржы-шаруашылық қ ызметін бақ ылауды жү зеге асыру ү шін серіктестікке қ атысушылар немесе олардың ө кілдері арасынан 5 жыл мерзім ү шін тексеру комиссиясы қ ұ рылады. Серіктестіктің бас директоры тексеру комиссияның мү шесі бола алмайды. Серіктестік Қ Р-ның заң дарына сә йкес бухгалтерлік жә не салық тық есеп берулердің дұ рыс жә не ә діл жү ргізілуі ү шін жауапты болып саналады.

Серіктестіктің табысы бір жыл ішіндегі ө з қ ызметінің нә тижелері бойынша қ аржы есебінің негізінде анық талады. «Сабыржан Company» ЖШС-нің табысы жұ мысшыларғ а ең бек ақ ы тө леуге, жұ мсалғ ан шығ ындарды жабуғ а жұ мсалады. Табыстың қ алғ ан бө лігі қ ытысушылардың жалпы жиналысындағ ы шешім бойынша ө ндірісті ұ лғ айтуғ а, резерв жасақ тауғ а, жарғ ылық қ ордың кө лімін ұ лғ айтуғ а, қ атысушыларғ а пайыз тү рінде табыс тө леуге бағ ытталады.

Нарық тық қ атыныстардың дамуы жә не экономикалық потенциалдың ө суі ұ йымттердің инвестициалық қ ызметін кең ейте тү седі. Белгілі жобағ а капитал сала отырып, ұ йым салынғ ан капитал орнын толтыруды ғ ана емес, сонымен қ атар одан пайда алуды да жоспарлайды. Кез-келген инвестициалық шешім ұ йымның қ аржылық жағ дайы мен инвестициялық қ ызметте мақ сатқ а сә йкес қ атысуын, инвестиция кө лемі жә не қ аржыландыру кө здерін, ә ртү рлі инвестициялық жобалардың тиімділігін бағ алауғ а бағ ытталуы тиіс. Біз зерттеу жұ мысы жү ргізіп отырғ ан ұ йымда инвестициялық жобалар жү ргізілмейді, соғ ан байланысты олардың ұ зақ мерзімді инвестициялық салымдары жоқ.

Зерттеу жұ мысы жү ргізілген ұ йымның баланс бө ліміндегі актив кө рсеткіштеріне талдау жү ргіздік, енді ұ йымның мү ліктерінің қ алыптасу кө здеріне талдау жү ргізу ү шін, алдыменен мү ліктердің қ алыптасу кө здеріне анық тама беріп ө ткен жө н.

Мү ліктердің қ алыптасу кө здерінің ең негізгісі бұ л меншікті капитал. Капитал - бұ л пайда табу мақ сатымен ө з қ ызметін жү зеге асыру ү шін шаруашылық жү ргізуші субъектінің қ олында бар қ аражаттары. Ұ йымның капиталы меншікті жә не тартылғ ан кө здерден қ алыптасады.

Қ аржыландырудың негізгі кө зі меншікті капитал болып табылады. Оның қ ұ рамына жарғ ылық капитал, резервтік капитал, қ осымша тө ленбеген капитал, бө лінбеген пайда жә не басқ а да тү сімдер кіреді.

Серіктестіктер ү шін жарғ ылық капитал болып меншік иелерінің ү лесі сомалар, ал жалғ а алынғ ан ұ йымдар ү шін – оның қ ызметкерлері салымдарының сомасы саналады. Қ ұ рылтайшылардың салымдары ақ шалай, мү ліктік жә не материалдық емес активтер тү рінде де болуы мү мкін.

Қ осымша тө ленбеген капитал мү лікті қ айта бағ алау немесе акцияның нарық тық бағ асынан артық бағ ада сатылуы нә тижесінде қ алыптасады. Жинақ тау қ оры ұ йымның пайдасы, амортизациялық аударымдар жә не мү ліктің бір бө лігін сату есебінен қ ұ рылады. Пайда есебінен жинақ тау қ оры, тұ тыну қ оры жә не резервтік қ ор қ ұ рылады. Мұ нда бө лінбеген пайданың қ алдығ ы болуы да мү мкін. Сонымен бірге қ осымша акциялары шығ арылады. Мақ сатты бағ ытталғ ан жә не арнайы қ аржыландыру қ аражаттары – бұ л қ айтарымсыз тү рде алынғ ан қ ұ ндылық тар, қ айтарылатын жә не қ айтарыл-майтын ә леуметтік соманы қ аржыландыруғ а бағ ытталғ ан бюджеттік ассигнациялар.

Тартылғ ан капитал – бұ л ұ йым несиелері, зайымдар, кредиторлық берешектер, лизинг, коммерциялық қ ағ аздар жә не т.б. Тартылғ ан капитал ұ зақ жә не қ ысқ а мерзімді болып бө лінеді.

Ұ йым капиталы негізгі қ ұ ралдарды сатып алуғ а, ө ндірістік жә не ө ндірістік емес сипаттағ ы объектілерді салуғ а, шикізаттарды, отын, энергия, ең бекақ ы тө леуге, салық тарды тө леуге, несиелер бойынша пайыздарды жабуғ а, дивидендтерді тө леуге жұ мсалады. Яғ ни капитал ұ зақ мерзімді активтерге де, ағ ымдағ ы активтерге де салынуы мү мкін. Ұ зақ мерзімді активтер ә детте меншікті капитал мен ұ йымтердің ұ зақ мерзімді несиелері жә не займдары есебінен қ алыптасады. Ағ ымдағ ы активтер меншікті жә не тартылғ ан қ аражаттар есебінен қ аржыландырылады.

Сонымен, ұ йым мү ліктерінің қ алыптасу кө здерін талдаудың негізгі міндеттері болып мыналар саналады:

- меншікті жә не тартылғ ан капитал қ ұ рамында қ андай ө згерістерін анық тау;

- айналымдағ ы ұ зақ жә не қ ысқ а мерзімді қ арыздық қ аражаттардың ү лесін анық тау.

Демек, зерттеу жұ мысы жү ргізіліп отырғ ан ұ йымның алдыменен мү ліктерінің қ алыптасу кө здерін талдаудан бастағ ан жө н.

«Алтын диірмен» ЖШС-нің мү ліктерінің қ андай кө здерден қ ылыптасқ анын толық анық тау ү шін, тө мендегі берілген 1-кестенің мә ліметтеріне сипаттама сипаттама беруге болады.

1 кесте

«Алтын диірмен» ЖШС-нің капитал кө здерінің қ ұ рылымын талдау

1 кесте мә ліметтері бойынша зерттеу жү ргізілген ұ йымның жарғ ылық капиталы 2011 жылы 907398, 2 мың тең ге болса, 2012 жылы ол 1228360, 3 мың тең ге болып отыр. Ал, бө лінбеген пайда 2011 жылы 163616, 7 мың тең ге болып, 2012 жылы ол 22582, 32 мың тең гені қ ұ рап, нә тижесінде 2012 жылы кә сіпорынның таза пайдасы 62065, 62 мың тең геге кө бейіп отыр.

Ұ йымның ұ зақ мерзімді кредиторлық қ арыздар 2011 жылы 408999, 3 мың тең ге болса, 2012 жылы 619755, 3 мың тең гені қ ұ рап, алдың ғ ы жылғ а қ арағ анда 210756 мың тең геге жоғ арылап отыр. Қ ысқ а мерзімді кредиторлық берешектер сомасы 2011 жылы 7142, 4 мың тең ге болса, 2012 жылы 4876, 4 мың тең геге дейін азайып отыр. Жұ мысшыларғ а ең бекақ ы бойынша кредиторлық қ арыз 2012 жылы алдың ғ ы жылғ а қ арағ анда 9, 7 мың тең геге кө бейді. Бюджетпен есеп айырысу бойынша қ арыздар жалпы алғ анда 12675 мың тең геге азайды. Басқ а да кредиторлық қ арыздар 2011 жылы 2584, 6 тең ге болса, 2012 жылы 3641, 3 мың тең гені қ ұ рап, жалпы алғ анда есепті жылы 1056, 7 мың тең геге немесе 40, 8 пайызғ а кө бейіп отыр.

Жоғ арыда берілген 1 кестенің мә ліметтерін, егер біз диаграммағ а келтіретін болсақ, онда ұ йымның активтерінің қ алыптасу кө здерінің ө згеру қ арқ ынын анық кө ре аламыз.

1 сурет - «Алтын диірмен» ЖШС активтерінің қ алыптасу кө здерінің динамикасы (%)

Сонымен қ орыта алғ анда, «Алтын диірмен» ЖШС - нің қ аржылық жағ дайы 1 кестенің нә тижесі бойынша жақ сы деп айтуғ а мү мкіндік бар. Яғ ни, ұ йым ө зінің қ аржылық жылын пайдамен аяқ тап, ө зінің міндеттемелерін барынша азайтқ анын байқ ап отырмыз. Дегенмен де, тек бір кестенің мә ліметтері негізінде ұ йымның қ аржылық жағ дайы туралы біржақ ты қ орытынды шығ аруғ а болмайды. Сондық тан, біз ұ йымның қ аржылық -шаруашылық қ ызметіне талдауды ә ркіқ арай негізгі қ ұ ралдардың қ ұ рамы мен қ ұ рылымын талдаумен жалғ астырып отырмыз.

Балансты талдау бұ л кә сіпорынның игілігіндегі капиталды орналастыру жө ніндегі мә ліметтерден тұ рады. Ә рбір орналастырылғ ан капитал тү ріне баланстың жеке баптары сә йкес келеді. Осы берілгендер бойынша, кә сіпорынның активтерінде қ андай ө згеріс болғ анын, қ ай бө лігі кә сіпорынның жылжымайтын мү лігін тү зетінін (қ ұ райтынын), қ андай бө лігі айналым қ ұ ралдары, оның ішінде ө ндіріс жә не айналым сферасындағ ыларды белгілеуге болады.

Кез келген мекеме немесе ұ йым ө зінің қ ызметін жү зеге асыру ү шін негізгі қ ұ ралдармен қ амтамасыз етілуі тиіс. Соғ ан байланысты зерттеу жү ргізілген ұ йымның негізгі қ ұ ралдарының қ ұ рамы мен қ ұ рылымын тө мендегі 2 кесте арқ ылы талдау жү ргіземіз.

Тө менде берілген 2 кесте мә ліметтері бойынша зерттеу жү ргізілген ұ йымның негізгі қ ұ ралдардың орташа жылдық қ ұ ны 2011 жылы 628239, 6 мың тең ге болса, 2012 жылы ол 616146, 2 мың тең гені қ ұ рап, есепті жылы ө ткен жылмен салыстырғ анда оның қ ұ ны 12093, 8 мың тең геге азайып отыр. Зерттеу жү ргізіліп отырғ ан ұ йымның негізгі қ ұ ралдар қ ұ рамында жоғ ары ү лесті қ ұ рылыс жайлар, оның 2011 жылы ү лес салмағ ы 21, 63 пайыз, екінші ғ имараттар, оның ү лес осы жылы 18, 38 пайыз, ү шінші машиналар мен механизмдер, оның жалпы негізгі қ ұ ралдар қ ұ рамындағ ы ү лес салмағ ы 14, 7 пайыз болып отыр.

2 кесте

Ұ йымның негізгі қ ұ ралдарының қ ұ рамы жә не қ ұ рылымы

2 сурет – Ұ йымның ұ зақ мерзімді активтерінің динамикасы (%)

Ұ йымның ұ зақ мерзімді активтерінің, соның ішінде негізгі қ ұ ралдар қ ұ нының есепті жылы азаюына олардың толық пайдаланып, істен шығ уы мен тозуы жә не артық активтердің басқ а жақ қ а сатылуы ә сер етіп отыр.

Баланс активінің негізгі белгісі болып олардың ө тімділік дең гейі саналады, яғ ни нақ тылай ақ шағ а айналу жылдамдылығ ы. Осы белгісі бойынша барлық баланс активтері ұ зақ мерзімді жә не ағ ымдағ ы активтер болып бө лінеді. Ұ йымның баланс активтерін талдау айналым қ ұ ралдарының қ ұ рамын, қ ұ рылымын жә не динамикасына талдау жү ргізу қ ажет.

Ұ йымның қ аржылық жағ дайына ә сер етуші факторлардың бірі оның ағ ымдағ ы активтерімен қ амтамасыз етілуі дең гейі саналады. Сондық тан, ағ ымдағ ы активтердің қ ұ рамын талдау ү шін тө мендегі 3 кестеге зейін салайық.

3 кесте

«Алтын диірмен» ЖШС-нің ағ ымдағ ы активтердің қ ұ рамы мен қ ұ рылымы

3 кестенің мә ліметтері бойынша «Алтын диірмен» ЖШС – нің ағ ымдағ ы активтерінің қ ұ рамы мен қ ұ рылымына талдау жасай отырып, біз ұ йымның ақ ша қ аражаттарының сомасы 2011 жылы 393584, 2 мың тең ге болса, 2012 жылы 783218, 7 мың тең ге болып, нә тижесінде ұ йымның ақ ша айналымы 389634, 5 мың тең геге артып отырғ анын байқ адық. Ал дебиторлық қ арыздар сомасы 2011 жылы 721306, 6 мың тең ге болса, бұ л кө рсеткіш 2012 жылы 1014088 мың тең геге дейін жоғ арылап отыр. Демек, бұ л жерде біз серіктестіктің ағ ымдағ ы жылы сатудан тү скен тү сімінің неғ ұ рлым жоғ арылағ анын байқ ап отырмыз.

Ұ йымның тауарлық -материалдық қ орлар қ ұ ны 2012 жылы ө ткен жылғ а қ арағ анда 3488, 7 мың тең геге немесе 15, 5 пайызғ а дейін ө скенін кө реміз.

Ұ йым ө ндірген дайын ө німдердің қ оймадағ ы қ алдығ ы 2012 жылы 2011 жылмен салыстырғ анда 3752, 2 мың тең геге немесе 9, 7 пайызғ а артқ анын байқ ап отырмыз. Нә тижесінде зерттеу жү ргізілген ұ йымның ағ ымдағ ы активтерінің қ ұ ны ө ткен жылғ а қ арағ анда есепті жылы 689503, 4 мың тең геге кө бейіп отыр, мұ ның басты себебі ұ йым сатудың кө лемін ұ лғ айтудың нә тижесінде дебиторлық қ арыздарының сомасын жоғ арылатып отыр. Сонымен қ атар, шығ ындарды аз жұ мсай отырып, ө нім ө ндірісінің кө лемін кө бейтіп отыр.

Ұ йымның алдында тұ рғ ан енді негізгі мә селенің бірі бұ л ұ йымғ а тө ленуге тиісті дебиторлық берешектердің дер кезінде тү суін қ амтамасыз ете отырып, ө зінің кредиторлық қ арыздарын, соның ішінде бюджетке салық тар бойынша, жұ мысшыларғ а ең бек ақ ы бойынша, банкке несиелер бойынша жә не басқ а да контрагенттерге кредиторлық қ арыздарын барынша тө мендету болып саналады.

Егер 3 кестенің мә ліметтерін диаграммағ а келтіретін болсақ, онда тө мендегідей нә тижені кө руге болады.

3 сурет – ұ йымның ағ ымдағ ы активтерінің динамикасы (%)

Кез келген ұ йымның қ аржы-шаруашылық жағ дайын бағ алау ү шін, баланс активтері мен олардың қ алыптасу кө здерімен қ атар, олардың технико-экономикалық кө рсеткіштеріне талдау жү ргізген орынды. Сонымен, зерттеу жү ргізілген ұ йымның мә ліметтері негізінде оның технико-экономикалық кө рсеткіштерін 4 кесте арқ ылы талдау жү ргізе аламыз.

4 кесте

«Алтын Диірмен» ЖШС - нің технико-экономикалық кө рсеткіштері

4 кестенің мә ліметтері бойынша зерттеу жү ргізілген ұ йымның негізгі қ ұ ралдардың орташа жылдық қ ұ ны 2011 жылы 628239, 6 мың тең ге болса, 2012 жылы 616146, 2 мың тең гені қ ұ рады. Сонда, негізгі қ ұ ралдардың орташа жылдық қ ұ ны алдың ғ ы жылғ а қ арағ анда 12093, 5 мың тең геге, яғ ни 1, 92 пайызғ а азайды. Ағ ымдағ ы активтердің орташа жылдық қ ұ ны 2011 жылы 1179286, 9 мың тең ге, ал 2012 жылы 1868790, 3 мың тең гені қ ұ рап, 689503, 4 мың тең геге ө сті. Ағ ымдағ ы активтердің 61, 21 пайызын дебиторлық қ арыздар алып жатыр. Кредиторлық қ арыздардың орташа жылдық қ ұ ны 2011 жылы 436771, 2 мың тең ге болғ ан болса, ал 2012 жылы бұ л кө рсеткіш 633652, 2 мың тең геге дейін жоғ арылағ ан, бұ л кредиторлық қ арыздың орташа жылдық қ ұ нының 45, 07 пайызғ а ө скенін кө рсетіп отыр. Жұ мысшылардың орташа ең бекақ ы сомасы 2011 жылы 104048 тең гені қ ұ рағ ан болса, ал 2012 жылы 108405 тең геге дейін жоғ арылғ ан, бұ л ең бекақ ы сомасының 4, 2 пайызғ а кө бейгенін кө рсетіп отыр. Жұ мысшылардың орташа жылдық саны 2012 жылы алдың ғ ы жылғ а қ арағ анда 5, 31 пайызғ а ө скен.

Ө німді ө ткізуден тү скен табыс 2011 жылы 774225, 5 мың тең ге болғ ан, 2012 жылы 798557, 9 мың тең геге ө згерген, яғ ни 3, 14 пайызғ а кө бейген. Ө ткізілген ө німнің ө зіндік қ ұ ны 2011 жылы 440439, 4 мың тең ге болды, ал 2012 жылы 426374, 4 мың тең гені қ ұ рады, ө ткізілген ө німнің ө зіндік қ ұ ны алдың ғ ы жылғ а қ арағ анда 14064, 0 мың тең геге азайды, бұ ны пайызбен кө рсетсек 3, 19 пайызғ а азайғ ан. Кезең шығ ындары 2012 жылы 2011 жылғ а қ арағ анда 9, 96 пайызғ а тө мендеген. Қ ор қ айтарымдылығ ы 4, 88 пайызғ а кө теріліп, қ ор сыйымдылығ ы 4, 9 пайызғ а азайғ ан. Ал, ө ткізу рентабельділігі 2012 жылы 2011 жылмен салыстырғ анда 33, 74 пайызғ а дейін жоғ арылап отыр.

Зерттеу жү ргізілген «Алтын диірмен» ЖШС бойынша қ аржылық -шаруашылық қ ызмет нә тижесі екі жылда да пайдамен аяқ талып отыр. Сонымен, қ орыта келгенде, зерттеу жү ргізілген ұ йымның ө ткізілген ө німдерінің орташа жылдық қ ұ нының кө беюі ө ткізілген ө німдердің ө зіндік қ ұ нын тө мендеуіне жә не ө ткізу рентабельділігінің артуына ә сер етіп отыр.