Фагоцитоз, опсониндер

Фагоцитоз – корпускулалардың, бактериялардың немесе ү лкен макромолекулярлы кешендердің фагоцитпен жұ тылуы. Фагоцит жасушалары: нейтрофилдер жә не моноциттер/ макрофагтар. Эозинофилдер де фагоцитозғ а қ атыса алады (антигельменттік иммунитет кезінде нә тижесі кө бірек болады.). Фагоцитоз ү рдісін фагоцитоз нысанын бү ркейтін опсониндер кү шейтеді.

Қ андағ ы лейкоциттердің 5− 10%-ын моноциттер, ал 60− 70 %-ын нейтрофилдер қ ұ райды. Моноциттер тінге тү се отырып, тіндік макрофагтар популяциясын қ алыптастырады: купфер жасушалары (немесе бауырдың жұ лдызшалы ретикулоэндотелиоциттері), сү йек тінінің остеокласттары, альвеолярлы жә не интерстицийлік макрофагтар, ОЖЖ микроглиясы.

Фагоцитоз ү дерісі. Фагоциттер хемоаттрактанттардың (микробтардың заттектері, комплементтің белсендірілген компоненттері (C5a, C3a) жә не цитокиндер) ә серіненфагоцитоз нысанына бағ ыт алып жылжиды. Фагоциттің плазмалеммасы бактерияларды немесе басқ а корпускулаларды жә не ө зінің бұ зылғ ан жасушаларын ұ стайды. Содан кейін фагоциттің нысаны плазмалеммамен қ оршалады да, мембраналық везикула (фагосома) фагоциттің цитоплазмасына енеді. Фагасома мембранасы лизасомамен бірігеді де фагоциттелген микроб бұ зылады, рН− 4, 5-ке дейін қ ышқ ылданады; лизасома ферменттері белсене тү седі. Фагоциттелген микроб лизосома ферменттерінің, катионды нә руыздар дефенсинінің, G катепсинінің, лизоцимнің жә не басқ а да факторлардың ә серінен ыдырайды. Оттегілік жарылыс кезінде фагоцитте оттегінің улы антимикробты тү рлері – Н2О2 сутек асқ ынтотығ ы, О2 супероксиданион, ОН гидроксилді радикал, синглетті оттегі пайда болады. Сонымен қ атар азот тотығ ы жә не NO радикалының да антимикробты ә сері бар.

7-сурет. Макрофактардың иммунитеттегі орталық рө лі

Макрофагтар иммунокомпетентті жасушалармен байланыспай тұ рып қ орғ аныш функциясын 7-сурет) атқ арады (бейспецификалық резистенттілік). Макрофагтордың белсенуі фагоциттелген микробтардың бұ зылуынан, оның процессингінен (қ айта ө ң делу), Т-лимфоциттерге презентациясынан (таныстырылуы) кейін болады Иммундық жауаптың соң ғ ы сатысында Т-лимфоциттер макрофагты белсендіретін цитокиндер бө леді (жү ре пайда болғ ан иммунитет). Белсендірілген макрофаг антидене жә не белсенді комплемент жү йесімен қ осылып, фагоциттелген микробтарды бұ за отырып, жоғ ары нә тижелі фагоцитозды жү зеге асырады (иммундық фагоцитоз).

Фагоцитоз ұ стап алынғ ан микробтардың жойылуы нә тижесінде − аяқ талғ ан жә не микробтар тіршілігін жоймағ ан жағ дайда − аяқ талмағ ан болуы мү мкін. Аяқ талмағ ан фагоцитоздың мысалына гонококктардың, туберкулез таяқ шаларының жә не лейшманиялардың фагоцитозы жатады.

Грамоң бактериялар (стафилококктар, стрептококктар, пропионбактериялар жә не т.б.) капсула тә різді жамылғ ы тү ріндегігуморалдық факторларды ө зіне тә н еместү рдеадсорбциялауғ а қ абілетті. Осының ә серінен олар грамтеріс бактерияларғ ақ арағ анда қ арқ ынды фагоциттеледі (сондық тан кө птеген авторлар фагоцитозды бағ алау кезінде грамоң бактерияларды қ олдануды дұ рыс деп есептемейді).Осылайша,

шартты тү рде иммуноглобулиндік жамылғ ы деп аталатын қ ан сарысуынан ө ң делген стафилококктар капсула тә різдес жамылғ ы тү рінде (8, 9-сурет) сарысу нә руыздарын (иммуноглобулиндер, комплемент, альбумин жә не т.б.) ө зіне тә н емес тү рде адсорбциялайды (А.С.Быков, 1978). Опсониндер иммунды жабысу нә тижесінде, фагоциттелетін объектінің гидрофобты қ асиеттерінің кү шеюінен фагоциттердің жоғ арғ ы беткейімен жә не басқ а жасушалармен ә рекеттесе алады, мысалы эритроциттермен (10, 11-сурет).

8-сурет. Стафилококктардың иммуноглобулиндік

жамылғ ысының ультражұ қ а электрограмма

кескіні.

9-сурет. Қ алыпты адамның иммуноглобулиндік препаратымен ө ң делген

стафилококктың жә не ішек таяқ шасының ультражұ қ а кескін электрограммасы.

IgG жиналуына байланысты тек стафилококкта ғ ана

иммуноглобулиндікжамылғ ы пайда болады.

10-сурет. E.coli эритроциттеріне иммуноглобулиндік

жамылғ ыарқ ылы иммундық жабысу.

11-сурет. Қ ан сарысуымен опсонинделген

S.aureusфагоцитозы. Ультражұ қ акесіндінің электрограммасы.

ТЖ жасушалары (normal killers. natural killers − табиғ и жендет-жасушалар) − цитокиндермен бірлесе отырып, вирус жұ қ қ ан жасушаларғ а, қ артайғ ан немесе ісік жасушаларына қ арсы ө зіне тә н емес цитоуыттылық кө рсетеді.

ТЖ жасушалары лектиндік тану немесе антиденеге-тә уелді цитоуыттылық негізінде нысана-жасушаларды жойып отырады. ТЖ жасушалары МНС-І класын экпрессияламайтын (кейбір жағ дайда) нысана− жасушаларын жойып отырады. ТЖ жасушалардың цитоуыттылық ә рекеті перфоринге тә уелді механизмдермен себептес жә не цитотуытты лимфоциттердің ә рекетіне ұ қ сас. ТЖ жасушаларының бө где антигендері бар жасушаларғ а бекінген антиденелердің Fс-фрагментімен қ осылуы кезінде жасушалық антиденегетә уелді цитоуыттылық ә сері дамып, нысана-жасушалардың ө ліміне ә келеді.

ТЖ жасушаларының екі негізгі субпопуляциялары бар: CD56+ /CD16‾ жә не CD56‾ /CD16+. CD56+ /CD16‾ фенотипті ТЖ субпопуляциясы антиденегетә уелді жасушалық цитоуыттылық қ а қ атысады. CD56‾ /CD16+ фенотипті ТЖ екінші субпопуляциясы (Pit-жасушлары) бауыр синусоидында орналасқ ан. Дә л осындай жасушалар жатырда да бар. Тағ амдық антигендермен жә не ұ рық антигендерімен белсендірілетін бұ л жасушалар барлық лимфоциттерді жоя алады жә не осы антигендерге тө зімділікті қ алыптастырады.

Сонымен қ атар LAK-жасушалары мен γ δ Т-жасушалары болып ажыратылады. LAK-жасушалары (лимфокин-белсендірілген жендет) ТЖ жасушаларының аздағ ан субпопуляциясынан туындайды. Ол ісік жасушаларына цитоуыттық ә сер береді, ә сіресе интерлейкиндердің (ИЛ2, ИЛ1, ИЛ6, ИЛ15), интерферондардың, IНФα жә не т.б. цитокиндердің ә серінен. LAK− жасушалары Т-лимфоциттерді жә не эозинофилддерді белсендіреді. LAK-терапиясын меланома жә не бү йрек карциномасын емдеуде қ олданады. γ δ Т-жасушалары немесе ТЖ жасушалары

Т-жасушалардың аздағ ан субпопуляциясы болып табылады: ТЖ-жасушасының мү мкін болатын аналогы. Ол барьерлі ағ заларда жә не сілемейлі қ абық тарда орналасқ ан. Туберкулез қ оздырғ ыштары мен оппортунистік жұ қ паларды элиминациялайалады.

12-сурет. Ig G1 молекуласының қ ұ рылысы.

Иммуноглобулиндердің мономері дисульфидтік арақ атынаспен байланысқ ан екі ауыр (Н-тізбектен) жә не екі жең іл (L-тізбектен) тұ рады (12-сурет). Бұ л тізбектер константты жә не вариабельді аумақ тардан тұ рады. Ауыр тізбектің тү рі бойынша иммуноглобулиндердің 5 класы ажыратылады: Ig G, Ig M, Ig A, Ig D, Ig E. Папаин иммуноглобулин молекуласын екі антигенбайланыстырушы фрагменттерге бө леді − Fab (fragment antigen binding) жә не Fc (fragment cristalizable). Иммуноглобулиннің Fab фрагментінің антиген байланыстырушы аумағ ы (антиденелердің белсенді аумағ ы) Н-жә не L-тізбектердің гипервариабельді аумағ ынан қ ұ ралғ ан; ол антигеннің эпитоптарын байланыстырады. Белсенді орталық та белгілі антиген эпитоптарына арнайы комплементарлы аймақ тар болады. Ғ сфрагменті комплементті байланыстырады (антиген-антидене кешені пайда болғ анда), жасуша мембранасымен ә рекеттеседі жә не IgG-дің плацента арқ ылы тасымалдануына қ атысады.

Дисульфидтікарақ атынаспен байланысқ ан антидененің ық шам қ ұ рылымы − домендер деп аталады. Сонымен, IgG-дің: Fab-фрагментінің N-ұ штық аймағ ында орналасқ ан жең іл (VL) жә не ауыр (VH) тізбектердің вариабельді V-домені; жең іл (CL) тізбектердің константты аумақ тарының С-домені; ауыр (CH1, CH2, CH3) тізбектердің константты аймақ тарының С-домені болып ажыратылады. СН2-доменінде комплемент байланыстырушы аумақ болады.

a) IgG (G иммуноглобулині антидене қ ан сарысуының 80% қ ұ райды; 4 топша IgG 1, IgG 2, IgG 3, IgG 4)

1.Топшасына қ арай жартылай ыдыратудың 7-23 кү ндік кезең і.

2.Мономер; аймақ ты байланыстырушы -2 эпитоп

3.Fc-фрагменті комплименттің белсендірілуінің классикалық жолына қ атысуы мү мкін.

4.Fc-фрагменті макрофактармен, нейтрофилдер мен NK-жасушаларымен байланысуы мү мкін

IgM (М иммуноглобулині антидене қ ан сарысуының 10% қ ұ райды)

1.Жартылай ыдырау кезең і-5 кү н аралық.

2.Иммундық жауап кезінде ө ндірілетін бірінші антидене.

3.Пентамер: 10эпитоп байланыстырушы аймақ тар.

4.Fc-фрагментті комплименттің белсендірілуінің классикалық жолына қ атысуы мү мкін.

5.Мономерлі формалар В-лимфоциттің жоғ арғ ы бетінде IgM тү рінде болады.

IgА (А иммуноглобулині антидене қ ан сарысуының 9 % қ ұ райды; 2топша – IgА1, IgА2) жартылай ыдырау кезең і -5 кү н шамасында

Секреторлық IgА (s IgА) сілемейлі қ абық та, сілекейде, кө з жасында, уызда, ана сү тінде кездесіп, вирустар мен бактерияларды бө гейді. Димер сілемейлі компанеттен тұ рады, антиденені ферменттердің ыдырауынан қ орғ айтын: 4 эпитоп байланыстырушы аймағ ы бар.

IgD (иммуноглобулин қ ан D сарысуының 0, 2 % антиденесін қ ұ райды).

1.Мономер; 2 эпитоп байланыстырушы аумағ ы бар.

2. В-лимфоциттің жоғ арғ ы бетінде mIg тү рінде кездесіп, активациясы мен супрессиясын байланыстырады. (мономерлі IgM -қ атар).

IgE (иммуноглобулин Е қ ан сарысуының 0, 002 % антиденесін қ ұ райды)

1.жартылай ыдырау уақ ыты 2 кү н шамасында.

2.мономер; 2 эпитоп байланыстырушы аумағ ы бар.

3.Паразитке қ арсы иммунитетке қ атысады жә не аллергендерге жауап береді. Антидененің Fс-фрагментімес жасушасымен жә не базафилдермен ибайланысады, кейіннен аллергендермен ә рекеттескенде аллергиялық реакция тудырады.

13-сурет. а − д. G, M, A, D, E класты иммуноглобулиндердің қ ұ рылысының сызбасы мен қ ызметтері.