ХХ ғасырдағы Американың мерзімді баспасөзі 4 страница

Америка газет индустриясының жарнамадан тү скен тү сiмінiң ө сiмi қ ызық тырары сө зсiз. Бұ л елде барлық БАҚ тү рлерi iшiнде жарнамалық табыс жө нiнен газет саласы бiрiншi орынды иеленедi. 1999 жылы АҚ Ш газеттерi жарнамадан рекордтық табыс тауып 46, 3 миллиард доллар 1998 жылмен салыстырғ анда ө сiм 5, 4 %, 2002 жылғ ы табыс мамандар айтуы бойынша 59 миллиард долларды қ ұ рағ ан.

Газет iсiнiң сарапшылары кү тпеген жаң а тенденция – кү нделiктi газеттерiнiң таралымының қ ұ лдырауы тоқ тап, жыл басында шамалы болса да ө сiмі байқ алғ ан. Америка газет ассоциациясының мә лiметтерiне сә йкес бұ л ө сiм 0, 2 %-ы қ ұ рағ ан. 2009 жылдан берi олардың ортақ таралымы 0, 5 %-ке қ ұ лдырағ ан болса, бұ л 113 000 данағ а кө бейген. Сө йтiп АҚ Ш-тағ ы кү нделiктi баспасө здiң жалпы таралымы қ айтадан 59 000000 данадан асқ ан [7].

Нью-Йорк таймс”. АҚ Ш-тағ ы алпауыт газеттердiң бiрi “Нью-Йорк Таймс” басылымының қ ұ рылымы, қ ызметкерлерiнiң жұ мысы, тұ рмыс-тiршiлiгi туралы кө п жазылды. Газет штатында тө рт мың дай адам жұ мыс iстейдi, солардың 1200-дейi журналистер. Жаң алық тар бө лiмi ө те ауқ ымды, газеттегi қ аржы саласын қ амтып жазатын тiлшiлер саны 120-дан асады, 100-ге тарта журналист мә дениет мә селелерiмен шұ ғ ылданса, 80-i спорт хабарларын жазады, 65 журналист кү нделiктi ө мiр, тiршiлiк мә селелерiн қ амтиды. Бұ дан басқ а да толып жатқ ан бө лiмдер бар, бұ л тiкелей штат қ ызметкерлерi, оларғ а жылына 2 000 000 доллар кө лемiнде жалақ ы тө ленедi.

“Нью-Йорк Таймс” бiрнеше басылымдардың басын қ осқ ан iрi конгламерат. Оғ ан сондай-ақ, iрi газет “Бостон Глоб” т.б. секiлдi он алты газет, сегiз телестанса, екi радиостанса қ арайды. Газеттiң ө зiнiң бiрнеше веб-сайты бар, сондай-ақ, газеттiң арнайы ақ парат қ ызметi жұ мыс iстейдi. Сондық тан оны 800-дей басылым пайдаланады, былтыр газеттiң жылдық табысы ү ш милиард долларды қ ұ рағ ан.

Газеттiң 43 шетелде тiлшiсi, 60 федералдық аймақ тарда тiлшiлерi бар. Бұ ғ ан қ оса Нью-Йорк қ аласының ө мiрiн қ адағ алап жазатын бiрнеше жү з тiлшiсi басылым ғ имарат iшiнде отырады. Жаң алық тарды жазатын 100 репортер жұ мыс iстейдi. Газет осыншама кө п ғ имаратты алып отырғ анымен, журналистер ғ имаратқ а сыймағ андық тан, олар бұ дан ө зге жерден де кең се жалдап, бiраз қ ызметкерлерi сонда жұ мыс істейді, сондық тан қ ала iшiнен жер алып, 69 қ абатты жаң а зә улiм ү й салып, 2005 жылы пайдалануғ а берiлген. Газетте негiзгi қ ызмет iстейтiн тө рт мың адамнан басқ а келiсiмшарт бойынша жұ мыс iстейтiн одан ү ш есе кө п екен. Олар ә лемнің ә р қ иырынан кү нделiктi материалдар жiберiп отырады, газеттегi негiзгi 33 фототiлшiден басқ а сырттан 70-тен аса фотожурналист жеке-жеке салағ а бө лiнiп, ө здерiнiң бейiмделген саласы бойынша терең зерттеулер жү ргiзіп, фотосуреттерді жіберіп отырады. Спорт журналистерiнiң бiреуi боксты қ амтыса, екiншiсi, тек бейсболды жазып, соның қ ыр-сырын зерттеп жатады. Сол сияқ ты музыка мамандарының iшiнде он бес тiлшi бар екен, олардың ә рқ айсысы бiр ғ ана салағ а бейiмделген.

Газет кү н сайын тө рт рет ә лсiн-ә лсiн жаң арып шығ ып отырады. Ә рi оның ә р аймақ қ а бейiмделген нұ сқ алары бар. Мысалы, Вашингтонғ а, Нью-Йоркке, басқ а да штаттарғ а барлығ ы он бiр аймақ қ а арналып шығ арылады. Газет 1993 жылдан берi тү рлi-тү стi форматты болып шығ ады. Бұ л басылымның қ алың дығ ы, беттерiнiң кө птiгiне таң қ аласың. Осының бә рiн қ ашан оқ ып болады дерсiң. Алайда ә ркiм ө зіне қ ажетін оқ ып алатыны белгiлi. Мә селен, осы газеттiң жексенбi кү нгi саны 5, 5 кг болып шығ ады. Соның тең жартысынан астамы – жарнама. Сол бiр нө мiрдiң ө зiнен ғ ана 25 000 000 доллар табыс тү седi [8, 110-б].

“Ю-Эс-Эй тудей” Америка Қ ұ рама Штатындағ ы жалпы ұ лттық кү нделiктi газет. “Ю-Эс-Эй тудей” - Ганнет корпорациясының беделдi басылымы. Газеттiң штаб квартирасы - Вирджиния Штатында орналасқ ан. Бұ л газет қ азiргi технологияның газет бизнесiне ә келген ғ ажайып ө згерiсiнiң айқ ын кө рiнiсi болып табылады. “Ю-Эс-Эй тудейдiң ” басты мақ саты - мерзiмдi басылымдарды телевидениенiң бә секелесi дә режесiне жеткiзу.

“Ю-Эс-Эй тудей” тү рлi-тү стi графиканы кең iнен қ олдана отырып, кө бiне қ ысқ а хабарлар бередi. Американың барлық жерiндегi баспаханаларында, сонымен бiрге, Еуропа мен Азияда бiр мезгiлде басылу ү шiн спутниктiк технологияны пайдаланады. Газеттiң алғ ашқ ы нө мірi 1982 жылы жарық кө рдi. Қ азiр “Ю-Эс-Эй тудей” оқ ырмандарының саны 6 000 000 жеткен. Редакция мен оның басшылары отыз жыл бойы кү ш-жiгерiн, бар қ аржысын оқ ырмандарды ө здерiне тарту мен жоғ ары сапалы технологияны сатып алуғ а жұ мсағ ан.

Газет тiлшiлерiне материал жазуғ а жағ дай ө те жоғ ары дә режеде жасалғ ан. Мә селен, олар “Лэп-топ” (жылжымалы компьютер) арқ ылы ө з материалдарын кез-келген жағ дайда жазуғ а мү мкiндiгi бар, тiптен мұ ндағ ы журналистердiң ақ парат агенттiктерiнiң соң ғ ы жаң алық тарын бiлгiсi келсе, компьютер арқ ылы тың дауғ а мү мкiндiгi бар. Бұ л компьютердiң арқ асында оны спутниктiк антеннаның кез-келген нү ктесiне қ оса отырып, ө з хабарын спутник арқ ылы редакцияғ а жібере алады. Газет редакциясының кез-келген бө лiмiнде телеқ абылдағ ыштар «Си-Эн-Энғ а» немесе жаң алық тар бағ дарламасына арналып қ ойылғ ан.

“Ю-Эс-Эй тудейдiң ” ә рбiр секциясының бiрiншi бетiндегi “Кавер Стори” бiрден кө зге тү седi. Яғ ни, журналдардағ ы сияқ ты, ә р секцияның мә ндi, негiзгi мақ алалары, соғ ан сә йкес иллюстрациялар берiледi. Сондай-ақ, бұ л газетте кү нделiктi ерекше оқ иғ амен бiрге, АҚ Ш-тың айтулы, ауқ ымды проблемаларына кө п кө ң iл бө лiнедi. Газеттiң басқ а басылымдардан бiр ерекшелiгi Американың барлық штаттарының жаң алық тарын қ амтиды.

”Ганнет” компаниясының басшысы Ньюхарттың айтуына қ арағ анда, “Ю-Эс-Эй тудей” АҚ Ш-тағ ы халық тарды бiртұ тас ұ лт ретiнде бiрiктiруге, осы мә селенi тү сiндiруге қ ызмет етедi. Бұ л сө здер газет ұ раны ретiнде алғ ашқ ы бетте басылып отырады. “Ю-Эс-Эй тудей” негiзiнен телевидение дә уiрiнде дү ниеге келген, жастарғ а арналғ ан басылым. Газет таралымының 15-17%-ын немесе 200 000 данасын авиакомпаниялар мен қ онақ ү йлер сатып алып, тұ тынушыларына тегiн таратады. Осығ ан байланысты оны туристер мен қ онақ ү йлерге тоқ тайтын адамдарғ а арналғ ан деп те атайды. Статистикалық мә лiметтерге қ арағ анда, басылым мекен-жайын жиi ауыстыратын, іс-сапарларда кө п жү ретін адамдар арасында ө тiмдi екен.

Газет редакторы Диюн Куини “Ә р газеттiң ө з қ озғ аушы кү шi бар”, - дейдi. Мә селен, “Вашингтон пост” – репортер болса, “Нью-Йорк Таймс” – редактор, ал “Ю-Эс-Эй тудейлiктер” – оқ ырман ү шін жұ мыс істейді. Газет қ ызметкерлерi қ андай да болмасын трагедиялық жағ дайдың ө зiнде қ ара тү нектi қ аптатпай, оптимистiк сарын беруге тырысады.

Газеттiң ә ртү рлi атаумен шығ атын бiрнеше қ осымшалары бар. “Ю-Эс-Эй тудей радио” – газетте жарияланғ ан қ ызық ты, кө ң iлге қ онымды мақ алаларғ а шолу жасайтын бө лiм. Материалдар мә тін, ә рi магнитофондық жазу тү рiнде берiледi. Бұ лардың таралуына «Эй-Би-Си» радио жү йесi мен оның 2200 бө лiмшелерi кө п ық палын тигiзуде. “Ю-Эс-Эй тудей Аптейт” ә лемдегi iскер адамдарғ а электрондық ақ парат арқ ылы қ ызмет кө рсету орталығ ы. Материалдар газет оқ ырманының компьютерiне таң ғ ы сағ ат тө рттен бастап тү седi. Ондағ ы берiлетiн ақ параттар он сегiз категорияғ а бө лiнiп жiктеледi: он ү шi мамандық қ а, ө неркә сiптiң кейбiр салаларына байланысты, он тө ртi жалпы қ оғ амдық жаң алық тарғ а, бiреуi кү нделiктi болып жатқ ан оқ иғ аларды кең iнен талдауғ а арналғ ан. “Ю-Эс-Эй тудей Спорт Хотлайнның ” мың нан аса жазылушысы бар. Ол телефон арқ ылы ө з оқ ырмандарын екi минут iшiнде соң ғ ы спорт жаң алық тарынан қ ұ лағ дар етiп отырады. Тә улiк бойы жұ мыс iстейдi. Сенбi, жексенбi кү ндерi бұ л телефонғ а 25 000 адам қ оң ырау шалады. “Ю-Эс-Эй тудей Бкус” бұ л баспада негiзiнде кiтапшалар шығ арумен айналысады. АҚ Ш-тың кө ркем жерлерінің портреттерiн, комикс кiтаптарын, кроссвордтар, саяхаттанушыларғ а кең естер жә не осы сияқ ты тақ ырыптардағ ы қ осымшалар шығ арып отырады. “Ю-Эс-Эй тудей Онлайн Лабрэри” – “Ганнет” компаниясының бү кiл ақ параттары мен газет материалдары жинақ талғ ан, компьютерлiк, анық тамалық кiтапханасы. “Ю-Эс-Эй тудей класслайн тудей” – мектептегi бiлiм жетiлдiру жү йесiне арналғ ан, тө рт беттен тұ ратын қ осымшасы. Бұ л қ осымша аптасына екi рет шығ ып отырады. Газет, теледидарда “Ю-Эс-Эй тудей” деп аталатын телешоу ұ йымдастырады. Бұ л кү н сайын 30 минуттан сенбi, жексенбi кү ндерi бiр сағ ат жү ргiзiлетiн хабар. Ол газеттiң “жаң алық тар”, “Ақ ша”, “Спорт”, “Ө мiр” деп аталатын секцияларының негiзiнде жү ргiзiледi. Ә р секцияның ө з жү ргiзушiсi бар. Телебағ дарлама сонымен бiрге, компанияның басқ а Штаттарындағ ы телестанциялардың бейнематериалдарымен толық тырылып отырады. Ал, газеттiң жексенбiлiк қ осымшасы “Ю-Эс-Эй Уик-Энд” 14 500 000 миллион данамен таралады [9, 12-б].

“Ю-Эс-Эй тудей” агенттiгi электронды почтаны алғ ашқ ы ашушы мекеме болып табылады. Ол ө зiнiң мә лiметтерiн кө п жылдар iшiнде хабарлама тақ талары мен байланыс жү йелерiне сатып отырады. “Ю-Эс-Эй тудей” газетiне электронды хабарламаларын жә не басқ а да мә лiметтердi орналастыруды ақ ысыз пайдалануғ а да мү мкiндiк берілген. Қ азiргi уақ ытта газет бұ л жү йеден аптасына бiр рет қ ана шығ атындық тан, апталық жаң алық тарды басқ а жерлерден алып отырады. Газет тiлшiлерiнiң жоғ ары кә сiптiк дең гейi нә тижесiнде “Ю-Эс-Эй тудей” газетiнiң ө зiне тә н терiмi, айшық ты тақ ырыптары, материалдардың қ ысқ а ә рi нұ сқ алығ ы оқ ырмандардың назарын бiрден ө зiне аударып отырады. “Ю-Эс-Эй тудей” жарнама арқ ылы ө зiнiң шығ ынын тү гелдей жауып, қ осымша пайда тауып отырады. Газеттiң кiрiсiнiң бiр тү рi ә ртү рлi қ осымшалар арқ ылы да тү сiп отырады. Газет негiзгi ақ параттық стратегиясы Америка Қ ұ рама Штаттарындағ ы жә не ә лемдегi маң ызды саяси оқ иғ аларды еш боямасыз, шындық негізінде тү сiндiру болып табылады.

«News corporation Limited». Бү гiнгi кү нi аты ә лемге танымал болып отырғ ан трансұ лттық монополиялардың бiрi – Рупер Мэрдоктiң “Ньюс Корпорейшн Лимитед” компаниясы. АҚ Ш-та Батыс Германдық “Бертелльсман” фирмасы кiтап шығ арумен айналысса, француздың “Ашетт” тресi мен ағ ылшынның “Гид Интернешнл” журнал шығ ару бизнесiнде кө рiнiп жү р. Бiрақ, бұ лардың бiрде-бiреуi Мэрдоктiң Америка журналистикасына ық пал ету дең гейiне, ақ парат ағ ымындағ ы іскерлігіне жете алмайды.

Австралияда тiркелген корпорация иесi Р.Мэрдок 1985 жылы АҚ Ш азаматтығ ын алып, БАҚ бизнесiне Нью-Йорктен жетекшiлiк етуде. Мэрдоктiң АҚ Ш-тағ ы иелiктерi пайдасының жартысынан кө бiн берiп отырады. Бұ л ретте “Ньюс Америка” сол елдегi ең iрi деген ақ параттық -насихаттық корпорациялардың қ атарында.

Мэрдок баспагерлiк iсiне жалаң қ ол келген жоқ, кезiнде баспа iсiмен айналысқ ан ә кесiнiң ө мiрден озғ ан кезiнде ұ лына қ алдырғ ан мұ расы екi газеттен тұ рғ ан. Бiрi – кешкiлiк “Ньюс” газетi, екiншiсi – жексенбiлiк газет. Бiрнеше жыл ө ткен соң мұ рагер телевидение ісімен айналыса бастайды. 1950-шi жылдардың соң ына қ арай “Сидней Дейли Миррор” газетiн сатып алды. 1964 жылы Австралияның жалпы ұ лттық газетi “Остриэшендi” дү ниеге ә келдi. 1960-шы жылдары кө ршiлес жаң а Зеландияның, Ұ лыбританияның бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдары ә лемiне ене бастады.

1973 жылы Мэрдак Америкадағ ы iсiн бастап, Техастағ ы “Сан-Антонио Экспресс”, “Ньюс” газеттерiн сатып алып, екеуін қ осып жiбередi. Арағ а жыл салып ол жалпыұ лттық апталық газет “Старды”, екi жылдан кейiн Американың ежелгi беделдi газеттерiнiң бiрi “Нью-Йорк Постты” иеленедi. 1977 жылы оның иелiгiн “Вилледж Вайс” газетi, “Нью Уэст” журналы толық тырды. 1980 жылдары кино, hә м бизнеске сыналап енiп, кiтап шығ аруда, журнал шығ аруда ө з кә сіби шеберлігін кө рсетіп ү лгередi. Мэрдоктiң Лос-Анжелесте “Фокс телевижн”, “Твентис”, “Сенчуру Фокс” сияқ ты компаниялары да болды. Кө птеген мерзiмдi басылымдар: “Мэрдок ендi Голливуд магнаты болуғ а ұ мтылуда, ” – деп жаза бастады. АҚ Ш-та бү гiнгi кү нi бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдарының Мэрдоктың араласпағ ан тү рi жоқ. 1985 жылы ол АҚ Ш азаматтығ ын алады, ө йткенi, АҚ Ш заң ы бойынша шетелдiк азамат телестансағ а иелiк ете алмайтын едi.

Мэрдок 1980-шi жылдары Еуропадағ ы ө з иелiгiн кең ейте тү сіп, Австралияғ а, Азияғ а, Гонконгқ а бет тү зедi. Ол туралы “Толқ ыны бiр қ ұ рлық тың жағ асынан, екiншi қ ұ рлық жағ асына лақ тырғ ан ақ парат қ ұ ралдарының Магелланы”, - деп жазды. Іскерлiгiнiң арқ асында, кез-келген елдiң қ арызғ а батқ ан бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралын сатып алып, оны пайда кө зiне айналдыра бiлдi.

Мэрдоктi жақ сы бiлетiн адамдардың кү мә нсiз айта алатын бiр жай, оның ә рқ ашанда ө з империясын қ ұ руғ а талпынып, қ ұ лшынғ андығ ы, сол арманы бұ л кү нде жү зеге асып, ағ ылшын тiлдi елдердiң барлығ ында корпорациялары жұ мыс iстейдi. Иелiгiндегi БАҚ -тар барлық елде де жетекшi, басты баспасө з монополияларының бiрi. Соң ғ ы кездегi Мэрдоктiң АҚ Ш-тағ ы шу туғ ызғ ан iстерiнiң бiрi ұ зақ жылғ ы тарихы бар, беделдi “Харпер Энд Роу” баспасын сатып алуы болды. Мэрдоктiң “Харпер Энд Роуды” сатып алудағ ы басты мақ саты – кiтап шығ ару iсiнiң халық аралық жү йесiн iске қ осу едi. Ә рi осы уақ ытқ а дейiнгi АҚ Ш-тағ ы иелiктерiнiң бiрi – “Сә йлем Хаус” атты кiшiгiрiм баспаның мә нсiз iстерiн осымен толтырғ ысы келдi.

“Харпер Энд Роуғ а” иеленуге ұ мтылғ ан акционерлерден қ алтасының қ алың дығ ы жағ ынан Р.Мэрдок басып озды. Мэрдок бү кiл ә лемнiң банктерiнен ең қ ысқ а мерзiмдi несиелер алып тұ рады. Банктер ү шiн салиқ алы, салмақ ты. “Ньюс Корпорейшн” кә сiпорнына несие берудiң ө зi бiр ү лкен жетiстiк болып есептеледі. Айбынды “Ньюс Корпорейшннiң ” тө рт қ ұ рлық та БАҚ -қ а арналғ ан 150 кә сiпорыны бар. Негiзгi пайда газеттерден 43 % тү сiп отырады. Кинофильмдердi ө ндiру мен тарату iсiнен 20 %, телевидениеден 14 %, журналдардан 12 % пайда тү седі. Мэрдок саясатта консерваторларды қ олдайды. Кә сiпорындарының барлығ ын қ аржы, ұ йымдастыру, мазмұ нын жағ ынан қ атаң бақ ылап отырады. Редакторлар Мэрдоктiң ұ станғ ан саясатын жақ сы бiледi, оның ненi қ алайтынын айтпай-ақ тү сiнедi. Кө пшiлiк жағ дайда онымен келiсiп отырады. Мэрдок негiзiнен маң айына ө зiнiң қ ас-қ абағ ынан тү сiнетiн, “артық сө з айтпайтын” адамдарды жинауғ а тырысады.

“The News Corporation Limitedтiң ” қ ал-жайын активтерi 2003 жылдың наурыз айының соң ында 39 $ миллиард доллар деп бағ алады. Мэрдоктiң медиа империясы ә лемдегi ең iрi корпорация болып табылады. Оның алып империясы АҚ Ш, континенталды Еуропа, Ұ лыбритания, Австралия, Латын Америкасы елдерiнде ө з бө лiмдерiн ашқ ан. Бұ л корпорацияның трансұ лттық операциялар айналымын жылына 14$ миллиард долларды қ ұ райды.

Мэрдок ө зiнiң отанында Ұ лттық баспасө з нарығ ында 70% жуық басылымдарды бақ ылайды. АҚ Ш-та “Нью-Йорк постпен” басқ а да “сары басылымдар” Мэрдок еншісінде. Маргарет Тэтчердiң “The Times”, “The Sundfay Times”, “The Sun”, “News of the world” газеттерi Мэрдок компаниясына жұ мыс iстейдi. Кезiнде миллиардер жаң а Зеландия, Тасмания, Виржиния, Папун жаң а Гвинеяда газеттерді сатып алғ ан. Барлығ ын санағ анда Мэрдок 175 газет жә не ондағ ан журналды бақ ылайды жә не “News Corportions” баспагерлік iспен де шұ ғ ылданатын мекемесі. Корпорацияның бұ л бағ ытының басында iрi баспа ү йi «Harper Collins Publishers» тұ р. Мэрдоктiң империясында ерекше орынды кино жә не телевидение алып жатыр. Ол кино мен телевидениеден жылына 98 млрд. доллар кiрiс алып тұ рады. “News Corporation” қ олында қ азiргi кезде «Fox Enter fain Group» акциясының 83%-i бар. Тек АҚ Ш-тың ө зiнде бұ л топтың 20 телевизиялық кабельдiк жү йесiне 400 000 000 адам тiркелген [10]. Қ азiргi кезде отбасында ө зi iс жү ргiзе алады, сондық тан ешкiмге ө з орнын бермейдi. Алайда Мэрдоктiң жанұ ясы жалпы iс ү шiн қ ызмет етуде. Мэрдоктiң ү лкен ұ лы Лахлан ә кесiнен оның барлық империясын ө з қ олына алу туралы шешім қ абылдап, ө йткенi ә кесi бә рiне: “Менiң мұ рагерiм Лахлан болады” – деп жариялағ ан болатын.