![]() Главная страница Случайная страница КАТЕГОРИИ: АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника |
Ысқаша теориялық мәліметтерСтр 1 из 7Следующая ⇒
Активтік кедергіні Амперметр жә не вольтметр кө мегімен ө лшеу 1.1. Жұ мыстың мақ саты. Ө лшеуіш приборлармен (амперметр жә не вольтметр), тұ рақ ты токтың электр тізбектеріндегі кедергілерді ө лшеу ә дісімен, ө лшеу қ ателіктерінің негізгі тү рлері жә не оларды азайту ә дістерімен танысу.
ысқ аша теориялық мә ліметтер Электр тогы деп электр зарядтарының реттелген (бағ ытталғ ан) қ озғ алысы айтылатыны белгілі. Егер токтың кү ші жә не бағ ыты уақ ытқ а байланысты ө згермейтін болса, онда мұ ндай ток тұ рақ ты ток болады. Тұ рақ ты ток бағ ынатын негізгі заң – Ом заң ы. Осы заң ғ а сә йкес, тосын кү штер ә сер етпейтін тізбек бө лігіндегі (тізбектің біртекті бө лігі) ө ткізгіш бойымен ағ атын ток кү ші ө ткізгіштің шеттеріндегі потенциалдар айырмасына (кернеуге) тура, ал оның кедергісіне кері пропорционал болады, яғ ни
Электр тізбегіндегі тұ рақ ты токты қ амтамасыз ету ү шін электр қ озғ аушы кү ш ү здіксіз ә сер етуі қ ажет, ө йткені заряд тасымалдаушылар реттелген қ озғ алыс жасағ ан кезде қ айсыбір кедергіге кездеседі. Металл ө ткізгіштердің кедергісін кристалдық тордың тү йіндерінде орналасқ ан атомдармен (иондармен) ө ріс ә серінен реттелген қ озғ алыс жасайтын еркін ө ткізгіштік электрондардың ә серлесуімен (шашырауымен) сапалы тү рде тү сіндіруге болады. Жылулық тербелмелі қ озғ алыс кү йінде тұ рғ ан атомдар (иондар) электрондардың орын ауыстыруына кедергі жасайды, осыдан ток кү ші кемиді. Ө ткізгіштің кедергісі деп токтың жү руіне ө ткізгіштің қ иындық келтіретін қ асиетін сипаттайтын физикалық шаманы айтады. Кедергі ө ткізгіштің материалына, оның геометриялық пішіні мен мө лшеріне, температурағ а жә не де токтың ө ткізгіш бойына қ алай таралғ андығ ына (конфигурациясына) тә уелді. Ұ зындығ ы СИ жү йесінде кедергі Оммен ө лшенеді. 1 Ом деп ө ткізгіштің екі шетінде потенциалдар айырмасы 1 В болғ ан жағ дайда кү ші 1 А тұ рақ ты ток жү ретін ө ткізгіш кедергісін айтады. Ү лкен кедергілерді ө лшеу ү шін мынадай ө лшем бірліктері қ олданылады: 1кОм=103 Ом, 1 МОм=106 Ом. Токты ө лшеу. Ток кү шін ө лшеуге арналғ ан прибор амперметр деп аталады. Ол тізбектің ток кү ші ө лшенетін бө лігіне тізбектеп қ осылады. Амперметрдің Жұ мыс істеу негізіне қ арай амперметрлер магнитоэлектрлік жә не электромагниттік болып бө лінеді. Магнитоэлектрлік жү йедегі амперметрдің жұ мыс істеуі тұ рақ ты магниттің магнит ө рісімен ө лшенетін ток ө тетін қ озғ алмалы контурдың ә серлесуіне, ал электромагниттік жү йедегі амперметрдің жұ мыс істеуі орамдары арқ ылы ө лшенетін ток ө тетін катушканың магнит ө рісімен қ озғ алмалы ферромагниттік ө зектің ә серлесуіне негізделген. Тұ рақ ты ток тізбектерінде негізінен магнитоэлектрлік (электромагниттік сирек қ олданылады) жү йедегі амперметрлер қ олданылады. Амперметр ток кү шінің белгілі шектік мә ніне арналады. Оның ө лшеу диапазонын ү лкейту ү шін амперметрге параллель қ осымша кедергі (шунт) қ осылады. Сонда ө лшеу диапазонын Гальванометрге (вольтметрге) параллель шунт жалғ ап, бақ ылау шкаласын ө згертіп, оны амперметрге айналдыруғ а болады. Кернеуді ө лшеу Кернеуді ө лшеуге арналғ ан прибор вольтметр деп аталады. Вольтметр ө лшенетін тізбек бө лігіне параллель қ осылады. Ол да амперметр секілді магнитоэлектр немесе электромагнит жү йесінде болады. Вольтметр тізбекке параллель қ осылатындық тан негізгі тізбек тогын кө п ө згертіп алмас ү шін оның кедергісін ө те ү лкен етіп алады, яғ ни вольтметрден ө тетін ток ө те аз болуы керек. Сондық тан вольтметрдің ө лшеу шегін ө згерту ү шін оғ ан тізбектей Ү лкен кедергілерді амперметр жә не вольтметр ә дісі бойынша ө лшеу (1 суреттегі схема). Бұ л жағ дайда ө лшенетін кедергі 1-суреттегі схема ө лшенетін Ө лшенетін кедергіге тү сетін кернеудің
мұ нда Амперметр енгізетін қ ателікті ескеретін болсақ, онда ө лшенетін кедергінің дә л мә ні мына формуламен анық талады:
яғ ни дә лірек анық талғ ан кедергіге тү скен кернеу Егерде 1- суреттегі схема бойынша салыстырмалы қ ателік немесе кернеу ө сімшесі мына формуламен анық талады:
Егерде амперметрдің RA ішкі кедергісі ө лшенетін R кедергімен шамалас болса, яғ ни аз кедергі жағ дайында, 2-ші суреттегі схема қ олданылады. Бұ л жағ дайда вольтметр кедергіге тікелей қ осылады да, тек қ ана ондағ ы кернеудің тү суін ө лшейді. Бірақ та, ескере кететін жай, вольтметр амперметр сияқ ты, 2 - суреттегі схемада дә л мә нді кө рсетпейді екен. Себебі, вольтметр арқ ылы аз да болса,
мұ нда 2-суреттегі схема бойынша салыстырмалы ток ө сімшесі мына формуламен анық талынады:
Егер бұ л шаманың мә ні вольтметрдің дә лдік класымен анық талатын қ ателік шегінен асып кетсе, онда кедергінің мә нін (5) ө рнекпен анық тау қ ажет. Кө рсетілген екі схеманың қ айсысы дә лірек ө лшейтіндігі (3) немесе (6) формула бойынша анық талады.
|