Бап. Жердi пайдалану құқығының түрлерi

1. Жердi пайдалану қ ұ қ ығ ы тұ рақ ты немесе уақ ытша, иелiктен шығ арылатын немесе шығ арылмайтын, ө теулi немесе ө теусiз алынатын болуы мү мкiн. 2. Осы Жарлық пен жә не ө зге де заң актiлерiмен белгiленген негiздерден басқ а реттерде ешкiмдi жер пайдалану қ ұ қ ығ ынан айыруғ а болмайды. 36-бап. Жер пайдалану қ ұ қ ығ ының субъектiлерi 1. Жер пайдаланушылар: 1) мемлекеттiк жә не мемлекеттiк емес; 2) ұ лттық, шетелдiк, сондай-ақ азаматтығ ы жоқ адамдар; 3) жеке жә не заң ды тұ лғ алар; 4) тұ рақ ты жә не уақ ытша; 5) бастапқ ы жә не кейiнгi болып бө лiнедi.
2. Ұ лттық жер пайдаланушылар - Қ азақ стан Республикасының азаматтары жә не қ азақ стандық заң ды тұ лғ алар, соның iшiнде шетел қ атысатын кә сiпорындар.
Шетелдiк жер пайдаланушылар - шетел азаматтары, шетелдiк заң ды

тұ лғ алар, шет мемлекеттер, халық аралық бiрлестiктер мен ұ йымдар. 3. Тұ рақ ты жер пайдаланушылар - жердi пайдалану қ ұ қ ығ ы мерзiмсiз сипаттағ ы тұ лғ алар. Уақ ытша жер пайдаланушылар - жердi пайдалану қ ұ қ ығ ы белгiлi бiр мерзiммен шектелген тұ лғ алар. 4. Бастапқ ы жер пайдаланушылар - жер пайдалану қ ұ қ ығ ын осы Жарлық тың 38-бабында кө зделген тә ртiппен тiкелей мемлекеттен не бұ л қ ұ қ ық ты иелiктен шығ ару тә ртiбiмен басқ а бастапқ ы жер пайдаланушылардан алғ ан тұ лғ алар. Кейiнгi жер пайдаланушылар - кейiнгi жер пайдалану туралы шарттың негiзiнде бастапқ ы жер пайдаланушының мә ртебесi сақ талатын бастапқ ы жер пайдаланушылардан уақ ытша жер пайдалану қ ұ қ ығ ын алғ ан тұ лғ алар. 37-бап. Жер пайдалану қ ұ қ ығ ының пайда болуы 1. Жер пайдалану қ ұ қ ығ ы: 1) жер пайдалану қ ұ қ ығ ын табыстау; 2) жер пайдалану қ ұ қ ығ ын беру; 3) жер пайдалану қ ұ қ ығ ының ә мбебап қ ұ қ ық тық мирасқ орлық тә ртiбiмен ауысуы арқ ылы пайда болады. 2. Жер пайдалану қ ұ қ ығ ын табыстау - адамғ а жер пайдалану қ ұ қ ығ ын тiкелей мемлекеттiң беруiн бiлдiредi. 3. Жер пайдалану қ ұ қ ығ ын беру - адамғ а жер пайдалану қ ұ қ ығ ын басқ а жер пайдаланушының беруiн бiлдiредi. 4. Ә мбебап қ ұ қ ық тық мирасқ орлық тә ртiбiмен жер пайдалану қ ұ қ ығ ының ауысуы - қ ұ қ ық тық мұ рагердiң заң бойынша мұ раны иеленуi немесе заң ды тұ лғ а қ айта ұ йымдастырылғ ан кезде жер пайдалану қ ұ қ ығ ының пайда болуын бiлдiредi. 5. Жер пайдалану қ ұ қ ығ ын табыстау, беру жә не оның ауысуы жердiң нысаналы мақ сатын ескере отырып жү зеге асырылуғ а тиiс. 6. Жер пайдалану қ ұ қ ығ ы: 1) уә кiлдi мемлекеттiк органдар актiлерiнiң; 2) азаматтық -қ ұ қ ық тық мә мiлелердiң негiзiнде; 3) заң дарда кө зделген ө зге де негiздерде пайда болады.

38-бап. Жер пайдалану қ ұ қ ығ ын табыстау
1. Жер пайдалану қ ұ қ ығ ын табыстауды мемлекеттiң атынан ө кiлдiк ететiн уә кiлдi мемлекеттiк органдар Қ азақ стан Республикасының Ү кiметi белгiлеген тә ртiппен жү зеге асырады.
2. Жер пайдалану қ ұ қ ығ ын мемлекеттiк заң ды тұ лғ аларғ а табыстау мемлекеттiк органның жер учаскесiн тұ рақ ты немесе уақ ытша пайдалануғ а табыстау туралы актiсiнiң негiзiнде жү ргiзiледi.
3. Тұ рақ ты жер пайдалану қ ұ қ ығ ын мемлекеттiк емес жер пайдаланушыларғ а табыстау жер учаскесiн тұ рақ ты пайдалануғ а табыстау (аталғ ан қ ұ қ ық ты ақ ысыз табысталғ ан жағ дайда) туралы актiнiң не тұ рақ ты жер пайдалану қ ұ қ ығ ын сатып алу-сату (осы қ ұ қ ық ты сатқ ан кезде) шартының негiзiнде жү ргiзiледi.
4. Уақ ытша жер пайдалану қ ұ қ ығ ын мемлекеттiк емес жер пайдаланушыларғ а табыстау жер учаскесiн жалғ а беру шартының немесе уақ ытша ө теусiз жер пайдалану шартының негiзiнде жү ргiзiледi.
5. Егер жер учаскесi лицензияны (патенттi) талап ететiн қ ызметтi жү зеге асыруғ а немесе iс-қ имыл жасауғ а арналса, осы учаскеге жер пайдалану қ ұ қ ығ ын табыстау тиiстi лицензия (патент) алғ аннан кейiн жү ргiзiледi.
6. Басқ а мемлекеттердiң Қ азақ стан Республикасының аумағ ындағ ы жер пайдалану қ ұ қ ығ ы тек халық аралық шарттардың негiзiнде ғ ана пайда болуы мү мкiн.

39-бап. Жер пайдалану қ ұ қ ығ ын беру
1. Жер пайдалану қ ұ қ ығ ын беру азаматтық -қ ұ қ ық тық мә мiлелердiң негiзiнде, сондай-ақ заң дарда кө зделген ө зге негiздер бойынша жү ргiзiледi.
Жер пайдалану қ ұ қ ығ ын оқ шаулау азаматтық -қ ұ қ ық тық мә мiлелердiң (сатып алу-сату, сыйғ а тарту, айырбастау жә не басқ алар) негiзiнде жү ргiзiледi.
Жер пайдалану қ ұ қ ығ ын белгiлi бiр мерзiмге басқ а адамғ а беру жалғ а беру немесе жердi уақ ытша ө теусiз пайдалану шартының негiзiнде жү ргiзiледi.
2. Жердi тұ рақ ты пайдалану қ ұ қ ығ ы бар мемлекеттiк емес жер пайдаланушылар осы қ ұ қ ық ты басқ а тұ лғ аларғ а ақ ығ а немесе ө теусiз, тұ тас учаскеге немесе оның бiр бө лiгiне бере алады.
3. Жердi оқ шаулауды қ оса алғ анда, жер пайдалану қ ұ қ ығ ына қ атысты мә мiлелердi:
1) жалпы пайдаланудағ ы;
2) қ орғ аныс мұ қ тажы ү шiн берiлген;
3) ерекше кү зетiлетiн табиғ ат аумақ тары;
4) қ ызметтiк жер ү лесi жерлерiнде жасауғ а жол берiлмейдi.
4. Жер пайдаланушының ө зiне тиесiлi учаскенi басқ а тұ лғ ағ а (кейiнгi жер пайдаланушығ а) уақ ытша пайдалануғ а беруi, сондай-ақ жердi уақ ытша пайдалану қ ұ қ ығ ын оқ шаулау осы Жарлық тың 41-бабында кө зделген тә ртiппен жү ргiзiледi.

40-бап. Жердi тұ рақ ты пайдалану қ ұ қ ығ ы
1. Жердi тұ рақ ты пайдалану қ ұ қ ығ ындағ ы жер учаскелерi мына жер пайдаланушыларғ а берiледi:
1) шаруа (фермер) қ ожалық тарына;
2) шаруашылық жү ргiзу немесе жедел басқ ару қ ұ қ ығ ындағ ы ү йлер мен ғ имараттарды иеленушi тұ лғ аларғ а;
3) ауыл шаруашылығ ы жә не орман шаруашылығ ы ө ндiрiсiн жү зеге асыратын мемлекеттiк жә не мемлекеттiк емес заң ды тұ лғ аларғ а;
4) ерекше кү зетiлетiн табиғ ат аумақ тары жерлерiнде жер пайдаланушы тұ лғ аларғ а;
5) заң дарда кө зделген ө зге жағ дайларда.
2. Жердi тұ рақ ты пайдалану қ ұ қ ығ ы шетелдiк жер пайдаланушыларғ а берiлмейдi.
3. Тұ рақ ты мемлекеттiк емес жер пайдаланушылардың ө здерiне тиесiлi жер пайдалану қ ұ қ ығ ына билiк етуге қ ұ қ ығ ы бар.
4. Жердi тұ рақ ты пайдалану қ ұ қ ығ ы тиiсiнше оқ шауланбайынша, жер учаскесiн оқ шаулауғ а жол берiлмейдi.

41-бап. Жердi уақ ытша пайдалану қ ұ қ ығ ы
1. Жердi уақ ытша пайдалану қ ұ қ ығ ы қ ысқ а мерзiмдi (3 жылғ а дейiн) жә не ұ зақ мерзiмдi (3 жылдан 99 жылғ а дейiн) болуы мү мкiн.
2. Жердi тұ рақ ты жә не бастапқ ы ұ зақ мерзiмдi пайдалану қ ұ қ ығ ы бар мемлекеттiк емес жер пайдаланушылар ө здерiне тиесiлi жер учаскелерiн (немесе олардың бө лiктерiн) жалғ а (қ айта жалғ а) немесе уақ ытша ө теусiз жер пайдалануғ а беруге, сондай-ақ ө здерiне тиесiлi уақ ытша жер пайдалану қ ұ қ ығ ын оқ шаулауғ а қ ұ қ ылы.
Мемлекеттiк жер пайдаланушылар аталғ ан қ ұ қ ық тарды осы Жарлық тың 44-бабында кө зделген тә ртiппен iске асырады.
3. Бастапқ ы уақ ытша жер пайдаланушы кейiнгi жер пайдалану туралы шарт бойынша жер учаскесiн берген жағ дайда, соң ғ ысының мерзiмi бастапқ ы жер пайдалану мерзiмiнен аспауғ а жә не жер учаскесiнiң нысаналы мақ сатын бұ зуғ а ә келiп соқ тырмауғ а тиiс.
4. Кейiнгi жер пайдаланушылар ө здерiне тиесiлi қ ұ қ ық қ а осы Жарлық тың 42-бабында белгiленген тә ртiппен иелiк етедi.

42-бап. Кейiнгi жер пайдалану қ ұ қ ығ ы
1. Кейiнгi жер пайдалану бастапқ ы жер пайдаланушы ө зiнiң жер пайдалану қ ұ қ ығ ын оқ шауламай, ө зiне тиесiлi учаскенi (немесе оның бiр бө лiгiн) басқ а адамғ а уақ ытша пайдалануғ а берген жағ дайларда кейiнгi жер пайдалану туралы шарттың негiзiнде пайда болады.
Кейiнгi жер пайдаланушы ә рдайым уақ ытша жер пайдаланушы болып табылады.
2. Жер учаскесiн кейiнгi жер пайдалануғ а берген кезде бастапқ ы жер пайдаланушы мемлекет алдындағ ы жер пайдаланушының мiндеттерiн (оның iшiнде салық тарды тө леу, жердiң нысаналы мақ сатта пайдаланылуын қ амтамасыз ету жә не оны қ орғ ау жө нiндегi) толық кө лемде атқ ара бередi.
3. Кейiнгi жер пайдалану туралы шарт:
1) егер шартты тұ рақ ты жер пайдаланушы басқ а адаммен (кейiнгi жер пайдаланушымен) жасасса, қ айталап жалғ а беру шарты немесе уақ ытша ө теусiз жер пайдалану туралы шарт нысанында;
2) егер шартты уақ ытша жер пайдаланушы басқ а адаммен (екiншi жер пайдаланушымен) жасасса, қ айталап жалғ а беру шарты немесе екiншi уақ ытша, ө теусiз жер пайдалану туралы шарт тү рiнде жасалады.
4. Кейiнгi жер пайдаланушы жер учаскесiнде қ ожалық жү ргiзедi, сондай-ақ кейiнгi жер пайдалану туралы шартпен белгiленген талаптарды сақ тай отырып, жер пайдаланушының басқ а қ ұ қ ық тары мен мiндеттерiн (осы Жарлық тың 28, 29 баптары) iске асырады.
5. Жалдаушы болып табылатын кейiнгi жер пайдаланушының жалғ а алғ ан жер учаскесiн (немесе оның бiр бө лiгiн) қ айталап жалғ а беру жә не егер бастапқ ы жер пайдаланушымен жасалғ ан жалдау шартында ө згеше кө зделмесе, осы жер учаскесiнiң нысаналы мақ сатын ө згертпей уақ ытша ө теусiз жер пайдалану туралы шарттың негiзiнде оны басқ а тұ лғ ағ а беруге қ ұ қ ығ ы бар.
Уақ ытша ө теусiз жер пайдалану туралы шарттың негiзiнде жер учаскесiне ие кейiнгi жер пайдаланушы жер учаскесiн берген адамның (бастапқ ы жер пайдаланушының) келiсiмiмен учаскенi немесе оның бiр бө лiгiн жалғ а беруi немесе осы жер учаскесiнiң нысаналы мақ сатта пайдаланылуын ө згертпей уақ ытша тегiн жер пайдаланудың кейiнгi шарты бойынша басқ а тұ лғ ағ а бере алады.
6. Кейiнгi жер пайдаланушының бастапқ ы жер пайдаланушының келiсiмiнсiз оғ ан тиесiлi қ ұ қ ық тарды оқ шаулауғ а қ ұ қ ығ ы жоқ.
Кейiнгi жер пайдалану қ ұ қ ығ ын оқ шаулағ ан кезде осы баптың 3-тармағ ына сә йкес, бастапқ ы жер пайдаланушымен кейiнгi жер пайдалану туралы жаң а шарт жасалады.

43-бап. Мемлекеттiк емес жер пайдаланушылардың қ ұ қ ық тық жағ дайының ерекшелiктерi
1. Тұ рақ ты жер пайдалану қ ұ қ ығ ы бар мемлекеттiк емес жер пайдаланушылар мемлекеттiк органдардың қ андай да болсын рұ қ сатынсыз осы қ ұ қ ық қ а мынадай билiк ете алады: сату, сыйғ а тарту, кейiнгi жер пайдалануғ а беру, айырбастау, ө зге нысандарда қ айтара беру, кепiлдiкке беру, мұ рағ а қ алдыру, шаруашылық серiктестiктердiң жарғ ылық қ орларына жарна ретiнде немесе кооперативтердiң, оның iшiнде шетел қ атысқ ан кооперативтердiң мү лкiне ү лес ретiнде енгiзу, сондай-ақ осы қ ұ қ ық қ а қ атысты азаматтық жә не жер заң дары тыйым салмайтын басқ а мә мiлелер жасау билiгiн iске асыра алады.
2. Уақ ытша жер пайдаланушылар осы Жарлық тың 41 жә не 42-баптарында белгiленген шектерде жер пайдаланудың ө зiне тиесiлi қ ұ қ ығ ымен аталғ ан мә мiлелердi жасауғ а хақ ылы.

44-бап. Мемлекеттiк жер пайдаланушылардың қ ұ қ ық тық жағ дайының ерекшелiктерi
1. Мемлекеттiк жер пайдаланушылар жер учаскесiнде қ ожалық жү ргiзедi, сондай-ақ осы учаскенiң нысаналы мақ саты мен жер пайдаланушы қ ызметiнiң жарғ ылық мақ саттарын ескере отырып, жер пайдаланушының басқ а қ ұ қ ық тарын iске асырады.
2. Мемлекеттiк жер пайдаланушының ө зiне тиесiлi жер пайдалану қ ұ қ ығ ын оқ шаулауғ а, сондай-ақ кепiлдiкке беруге хақ ысы жоқ, бұ ғ ан жер учаскесiнде орналасқ ан жылжымайтын мү лiктi белгiленген тә ртiппен оқ шаулауғ а не оның кепiлдiкке берiлуiне байланысты жағ дайлар қ осылмайды.
3. Мемлекеттiк жер пайдаланушыларғ а тиесiлi жер пайдалану қ ұ қ ығ ы оғ ан тиесiлi ү йлердi немесе ғ имараттарды ө ндiрiп алуды қ оспағ анда (осы Жарлық тың 58-бабы), жер пайдаланушылардың банкрот болуы жағ дайларын қ оса алғ анда, кредиторлардың талаптары бойынша қ айтарып алу заты бола алмайды.
4. Мемлекеттiк жер пайдаланушы ө зiне тиесiлi жылжымайтын мү лiктi белгiленген тә ртiппен жалғ а берген жағ дайда, оғ ан қ оса осы мү лiк орналасқ ан жә не белгiленген нормаларғ а сә йкес оның пайдаланылуына қ ажеттi жер учаскесi де жалғ а берiледi.
Жылжымайтын мү лiктiң ө зiн тиiстi тү рде жалғ а бермей тұ рып жылжымайтын мү лiк орналасқ ан жер учаскесiн басқ а тұ лғ ағ а жалғ а беруге жол берiлмейдi.
5. Мемлекеттiк жер пайдаланушы ө зiне тиесiлi жер учаскесiн уә кiлдi орган арқ ылы мемлекеттiң келiсiмiмен ғ ана ұ зақ мерзiмдi жалғ а бере алады.
6. Жер учаскесiн қ ызметтiк ү лес тә ртiбiмен табыстаудан басқ а жағ дайларда мемлекеттiк жер пайдаланушы ө зiне тиесiлi жер учаскесiн уақ ытша ө теусiз жер пайдалануғ а бере алмайды.

45-бап. Жер пайдалану қ ұ қ ығ ының ә мбебап қ ұ қ ық тық мирасқ орлық тә ртiбiмен ауысуы
1. Жер учаскесiне тұ рақ ты немесе ұ зақ мерзiмдi уақ ытша жер пайдалану қ ұ қ ығ ы бар азамат қ айтыс болғ ан жағ дайда, жер пайдалану қ ұ қ ығ ы азаматтық заң дармен кө зделген тә ртiппен мұ рағ а қ алдырылады. Егер уақ ытша жер пайдалану шартында ө згеше кө зделмесе, уақ ытша қ ысқ а мерзiмдi жер пайдалану қ ұ қ ығ ы да осындай тә ртiппен мұ рағ а қ алдырылады.
2. Заң ды тұ лғ а қ айта ұ йымдастырылғ ан жағ дайда оғ ан тиесiлi жер пайдалану қ ұ қ ығ ы азаматтық заң дардың нормаларына сә йкес қ ұ қ ылы мұ рагерiне ауысады.

46-бап. Қ ызметтiк жер ү лесi
1. Қ ызметтiк жер ү лесi уақ ытша ұ зақ мерзiмдi жер пайдаланудың айрық ша бiр тү рi болып табылады.
2. Қ ызметтiк жер ү лесiне қ ұ қ ығ ы бар қ ызметкерлер санаттардың тiзбесiн Қ азақ стан Республикасының Ү кiметi белгiлейдi.
3. Қ ызметтiк жер ү лесi ү леске қ ұ қ ығ ы бар адамдар жұ мыс iстейтiн заң ды тұ лғ алардың жер пайдалануындағ ы жерлерден бө лiнедi.
4. Қ ызметтiк жер ү лестерi қ ызметтiк тұ рғ ын ү йге кү тiм жасау, ауыл шаруашылығ ы дақ ылдарын ө сiру, шө п шабу жә не мал жаю ү шiн берiледi.
5. Қ ызметтiк жер ү лестерi уақ ытша ө теусiз жер пайдалануғ а жатады жә не сол ү шiн бө лiнген жұ мыс iстеу кезең iне берiледi. Қ ызметтiк ү леске ауыл шаруашылығ ы дақ ылдары егiлген жағ дайда жұ мыстан босатылғ ан қ ызметкердiң қ ызметтiк ү лестi пайдалану қ ұ қ ығ ы ө нiм жинап алынғ аннан кейiн тоқ татылады.
6. Қ ызметтiк жер ү лестерi:
1) жасына байланысты немесе мү гедектiгi бойынша зейнет демалысына шық қ аннан соң ең бек қ атынастарын тоқ татқ ан қ ызметкерлерде;
2) Қ арулы Кү штер қ атарына мiндеттi мерзiмдi қ ызметке шақ ырылғ ан немесе оқ уғ а тү скен қ ызметкерлердiң отбасында - бұ л қ ызметкерлердiң мiндеттi мерзiмдi қ ызметте немесе оқ у орнында болғ ан барлық мерзiмiне;
3) қ ызметтiк мiндеттерiн орындауына байланысты қ аза тапқ ан қ ызметкерлердiң отбасында: жұ мысқ а жарамсыз жұ байы мен қ артайғ ан ата-аналары ү шiн - ө мiр бойы, балалары ү шiн - олар кә мелетке толғ анғ а дейiн сақ талады.
7. Қ ызметтiк тұ рғ ын ү йдi қ амтуғ а арналғ ан учаске тү рiндегi

қ ызметтiк жер ү лесiне қ ұ қ ық тың сақ талуы тұ рғ ын ү й заң дарына сә йкес қ ызметтiк тұ рғ ын ү йде тұ ру қ ұ қ ығ ына орай сақ талады. 8. Қ ызметтiк жер ү лесi тә ртiбiмен жер учаскесiн беру қ ызметкер мен заң ды тұ лғ а ә кiмшiлiгiнiң арасында жасалатын қ ызметтiк жер ү лесiн беру туралы шарттың негiзiнде жү зеге асырылады. 9. Қ ызметтiк жер ү лесi жерiн пайдалану қ ұ қ ығ ына қ атысты қ андайда болсын мә мiлелер жасасуғ а жол берiлмейдi.