Сот шешімінің негізі, түрлері және маңызы.

Бірінші сатыдағ ы соттың істі мә ні бойынша шешетін актісі шешім нысанында бес жұ мыс кү ні ішінде шығ арылады. Шешімнің қ арар бө лігі іс материалдарына қ оса тіркеледі.Шешім кең есу бө лмесінде шығ арылады. Бұ л бө лмеде ө зге адамдардың болуына жол берілмейді. Жұ мыс уақ ытының аяқ талуына қ арай, сондай-ақ жұ мыс кү ні ішінде сот (судья) кең есу бө лмесінен шығ ып демалу ү шін ү зіліс жариялауғ а қ ұ қ ылы.Сот шешімі заң ды жә не негізді болуғ а тиіс.Сот шешімді сот отырысында зерттелген дә лелдемелерге ғ ана негіздейді.

Шешім шығ арғ ан кезде шешілетін мә селелер.Шешім шығ арғ ан кезде сот дә лелдемелерге бағ а береді, іс ү шін маң ызы бар қ андай мә н-жайлардың анық талғ анын жә не қ андай мә н-жайлардың анық талмағ анын, тараптардың қ ұ қ ық тық қ атынастарының қ андай екенін, осы іс бойынша қ андай заң қ олданылуғ а тиісті екенін жә не қ ойылғ ан талаптың қ анағ аттандырылуғ а жататынын-жатпайтынын айқ ындайды.Сот істі талапкер мә лімдеген талап қ оюлардың шегінде шешеді.Сот іс ү шін маң ызы бар жаң а мә н-жайларды анық тауды немесе дә лелдемелерді қ осымша зерттеуді қ ажет деп тапса, істі мә ні бойынша қ арауды қ айта жалғ астыру туралы ұ йғ арым шығ арады. Сот істі мә ні бойынша қ арау аяқ талғ аннан кейін сот жарыссө здерін, ал осы Кодекстің 213-бабында кө зделген жағ дайда прокурордың қ орытындысын да қ айта тың дайды.

Шешімнің мазмұ ны

1. Шешім Қ азақ стан Республикасының атынан шығ арылады.

2. Шешім кіріспе, сипаттау, дә лелдеу жә не қ арар бө ліктерінен тұ рады.

3. Шешімнің кіріспе бө лігінде шешімнің шығ арылғ ан кү ні мен орны; шешім шығ арғ ан соттың атауы; соттың қ ұ рамы; сот отырысының хатшысы; тараптар; іске қ атысушы басқ а адамдар жә не ө кілдер; даудың нысанасы немесе мә лімделген талап кө рсетіледі.

4. Шешімнің сипаттау бө лігі талап қ оюшының талаптарын, жауапкердің наразылығ ын жә не іске қ атысушы басқ а адамдардың тү сініктемелерін қ амтуғ а тиіс.

5. Шешімнің дә лелдеу бө лігінде істің сот анық тағ ан мә н-жайлары, қ ұ қ ық тар мен міндеттер туралы соттың қ орытындылары негізделген дә лелдемелері; сот қ абылдамай тастағ ан белгілі бір дә лелдемелердің негіздері, жә не сот басшылық қ а алғ ан заң дар кө рсетіледі. Жауапкер талап қ оюды мойындағ ан жағ дайда дә лелдеу бө лігінде талап қ оюдың танылғ аны жә не оны соттың қ абылдағ аны ғ ана кө рсетілуі мү мкін.6. Шешімнің қ арар бө лігі талап қ оюды қ анағ аттандыру туралы немесе талап қ оюдан толық немесе оның бір бө лігінен бас тарту туралы сот қ орытындысын, сот шығ ындарының бө лінуін, шешімге шағ ым беру мерзімдері мен тә ртібін кө рсетуді, сондай-ақ ө зге де қ орытындыларды қ амтуғ а тиіс.7. Сот шешімді орындаудың белгілі бір тә ртібі мен мерзімін белгілеген немесе шешімді дереу орындауғ а жіберген немесе оның орындалуын қ амтамасыз етуге шаралар қ олданғ ан жағ дайда, бұ л туралы шешімде кө рсетіледі.8. Судья шешімді жазбаша тү рде жазады жә не оғ ан қ ол қ ояды. Шешімге тү зету судьялардың қ ол қ оюының алдында айтылуғ а тиіс.

Дереу орындауғ а жататын шешімдер

Мынадай:

1) алимент алып беру туралы;

2) қ ызметкерге жалақ ы, бірақ ү ш айдан аспайтын уақ ытқ а алып беру туралы;

3) жұ мысқ а қ айта орналастыру туралы;

4) мертігуден немесе денсаулық ты ө згедей зақ ымдаудан, сондай-ақ асыраушысынан айрылуынан келген зиянды, бірақ ү ш айдан аспайтын уақ ытқ а ө теутуралы;

5) ереуілді заң сыз деп тану туралы;

6) қ аржы ұ йымдарын жә не бас ұ йым ретінде банк конгломератына кіретін жә не қ аржы ұ йымдары болып табылмайтын ұ йымдарды қ айта қ ұ рылымдау туралы;

7) Қ азақ стан Республикасының жә не (немесе) басқ а мемлекеттің аумағ ында экстремизмді немесе террористік іс-ә рекетті жү зеге асыратын ұ йымды экстремистік немесе террористік деп тану туралы, соның ішінде оның ө з атауын ө згерткенін анық тау туралы;

8) Қ азақ стан Республикасының аумағ ына ә келінетін, онда басып шығ арылатын, ә зірленетін жә не (немесе) таратылатын ақ параттық материалдарды экстремистік немесе террористік деп тану туралы шешімдер дереу орындалуғ а жатады.

. Мемлекеттік органдардың, жергілікті ө зін-ө зі басқ ару органдарының жә не лауазымды адамдардың ә рекеттері (ә рекетсіздігі) мен шешімдерін заң сыз деп тану туралы шешім

1. Мемлекеттік органдардың, жергілікті ө зін-ө зі басқ ару органдарының жә не лауазымды адамдардың ә рекеттері (ә рекетсіздігі) мен шешімдерін заң сыз деп тану туралы талап қ оюды қ анағ аттандыру кезінде сот дау айтылып отырғ ан ә рекетті (ә рекетсіздікті) немесе шешімді заң сыз деп таниды, жеке немесе заң ды тұ лғ аның бұ зылғ ан қ ұ қ ық тарын қ алпына келтіруді міндеттейді. Нормативтік-қ ұ қ ық тық актіні заң сыз деп тану туралы шешімнің қ арар бө лігінде ол қ абылданғ ан кезден бастап осы актінің қ олданылмайды деп есептелетіні кө рсетілуге тиіс.

2. Соттың нормативтік-қ ұ қ ық тық актіні заң сыз деп тану туралы шешімі немесе ол туралы хабарлама нормативтік-қ ұ қ ық тық акт жарияланғ ан бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдарында оны қ абылдағ ан (шығ арғ ан) органның қ аражаты есебінен жариялануғ а тиіс. Жариялау сот шешімі заң ды кү шіне енген кү ннен бастап он кү ннен кешіктірілмей жү зеге асырылуғ а тиіс.

223-бап. Ақ ша сомаларын ө ндіріп алу туралы шешім

Сот ақ ша сомаларын ө ндіріп алу туралы шешім шығ арғ ан кезде шешімнің қ арар бө лігінде ө ндірілетін ақ ша сомасының мө лшерін жә не валюта тү рін цифрмен жә не сө здермен кө рсетеді.

224-бап. Атқ ару қ ұ жатының немесе ө зге қ ұ жаттың кү ші жойылды деп тану туралы шешім

Ө ндіріп алу даусыз (акцептсіз) тә ртіппен, оның ішінде нотариустың атқ арушы жазбасының негізінде жү ргізілетін атқ ару қ ұ жатының немесе ө зге қ ұ жаттың кү ші жойылды деп тану туралы дау бойынша талап арызды қ анағ аттандыру кезінде шешімнің қ арар бө лігінде атқ арылуғ а тиісті емес қ ұ жаттың атауы, нө мірі, кү ні жә не есептен шығ арылуғ а жатпайтын сома кө рсетіледі.

Шартты жасасу немесе ө згерту туралы шешім

Шарт жасасу немесе ө згерту кезінде туындағ ан дау бойынша қ арар бө лігінде шарттың ә рбір даулы жағ дайы бойынша шешім кө рсетіледі, ал шарт жасасуғ а мә жбү рлеу туралы дау бойынша шарттың тү рі жә не тараптар шарт жасасуғ а міндетті талаптар кө рсетіледі.

Мү лікті немесе оның қ ұ нын алып беру туралы шешім.Мү лік заттай алып берген кезде сот шешімде оның дербес - белгілі бір белгілерін жә не, егер шешімді орындау кезінде алып берілетін мү лік болмай қ алса, жауапкерден ө ндірілуге тиіс мү ліктің қ ұ нын кө рсетеді.

Жауапкерді белгілі бір ә рекеттер жасауғ а міндеттейтін шешім.Жауапкерді мү лік немесе ақ ша сомаларын берумен байланысты емес белгілі бір ә рекеттер жасауғ а міндеттейтін шешім шығ арғ ан кезде сот сол шешімде, егер жауапкер шешімді белгіленген мерзім ішінде орындамаса, онда талап қ оюшының бұ л ә рекеттерді соттың ұ йғ арымы бойынша жауапкердің есебінен қ ажетті шығ ындарды ө ндіріп ала отырып жасауғ а қ ұ қ ылы екенін кө рсете алады.Егер аталғ ан ә рекеттерді тек жауапкер жасай алатын болса, сот шешімде шешім орындалуғ а тиіс мерзімді белгілейді.

Бірнеше талап қ оюшының пайдасына немесе бірнеше жауапкерге қ арсы шешім.Бірнеше талапкердің пайдасына шешім шығ арғ анда сот шешімнің олардың ә рқ айсысына қ андай ү лесі қ атысты екенін кө рсетеді немесе ө ндіріп алу қ ұ қ ығ ы ортақ болатынын кө рсетеді.Бірнеше жауапкерге қ арсы шешім шығ арғ анда сот ә р жауапкердің шешімнің қ андай ү лесін орындауғ а тиіс екенін кө рсетеді немесе олардың жауаптылығ ының ортақ болатынын кө рсетеді.

Шешімді тү сіндіру.Шешім тү сініксіз болғ ан жағ дайда істі қ арағ ан сот іске қ атысушы адамдардың ө тініші бойынша, сондай-ақ сот орындаушысының ө тініші бойынша шешімді оның мазмұ нын ө згертпей тү сіндіруге қ ұ қ ылы. Шешімді тү сіндіруге ол ә лі орындалмағ ан жә не шешім мә жбү рлі тү рде орындалуы мү мкін мерзім ө ткенге дейін жол беріледі. Сот шешімді тү сіндіру туралы ө тінішті, ө тінішті ө тініш қ абылданғ ан кү ннен бастап он кү н мерзімде қ арауғ а міндетті.Шешімді тү сіндіру туралы мә селе сот отырысында шешіледі. Іске қ атысушы адамдарғ а, сондай-ақ қ арау нысанасы оның тү сіндіру туралы ө тініші болғ ан жағ дайларда сот орындаушысына сот отырысының уақ ыты мен орны хабарланады, алайда олардың келмеуі шешімді тү сіндіру туралы мә селені қ арауғ а кедергі болмайды.Соттың шешімді тү сіндіру туралы ұ йғ арымына жеке шағ ым, наразылық берілуі мү мкін.

Сот шешімінің заң ды кү шіне енуі

Бірінші сатыдағ ы соттың шешiмдерi, егер оларғ а шағ ым немесе наразылық келтiрiлмесе, оларғ а апелляциялық шағ ымдану, наразылық келтiру мерзiмi ө ткен соң заң ды кү шiне енедi.Соттың қ аржы ұ йымдарын немесе бас ұ йым ретінде банк конгломератына кіретін жә не қ аржы ұ йымдары болып табылмайтын ұ йымдарды қ айта қ ұ рылымдауды жү ргізу туралы шешімдері олар қ абылданғ ан кү ннен бастап заң ды кү шіне енеді жә не дереу орындалуғ а жатады.Шетелдікті немесе азаматтығ ы жоқ адамды Қ азақ стан Республикасының шегінен шығ арып жіберу туралы сот шешімі қ абылданғ ан кү нінен бастап заң ды кү шіне енеді.Аппеляциялық тә ртіппен шағ ым немесе наразылық берілген жағ дайда, шешім, егер оның кү ші жойылмағ ан болса, апелляциялық сатыдағ ы сот қ аулыны жария еткен кезден бастап заң ды кү шіне енеді.Шешім заң ды кү шіне енгенде тараптар жә не іске қ атысушы басқ а да адамдар, сондай-ақ олардың қ ұ қ ық мирасқ орлары сотта бұ рынғ ы негіздер бойынша бұ рынғ ы талап қ ою талаптарымен қ айтадан арыздана алмайды, сондай-ақ сот анық тағ ан фактілер мен қ ұ қ ық тық қ атынастарды басқ а процесте даулай алмайды.Егер жауапкерден мезгіл-мезгіл тө лем ө ндіріп алу шешімі заң ды кү шіне енгеннен кейін тө лемдердің мө лшерін айқ ындауғ а немесе олардың ұ зақ тығ ына ә сер ететін мә н-жайлар ө згерсе, тараптардың ә рқ айсысы жаң а талап қ ою арқ ылы тө лемдердің мө лшері мен мерзімдерін ө згертуді талап етуге қ ұ қ ылы.