Эксперименттік зерттеулер әдістемесі. Эксперименттік зерттеудің класификациясы және методологиясы. Эксперимент жүргізудің жоспар бағдарламасы.

Экспериметтік зерттеу дегеніміз жаң а ғ ылыми білім алуғ а бағ ытталғ ан зертеу ә дісі. Теориялық зерттеу барысында алынғ ан ғ ылыми нә тижелерді эксперименттік жағ дайда тексеру керек болып табылады. Эксперимент нақ ты есепке айналатын жағ дайда қ ұ былысымен процестерді байқ ауғ а немесе есепке айналатын жағ дайда қ ұ былысымен процестерді байқ ауғ а немесе ғ ылыми негізінде қ ойылғ ан зерттеулерге арналғ ан жұ мыстар жиынтығ ы. Эксприменттің негізгі мақ саты ғ ылыми тақ ырыптың мазмұ ны терең зерттей отырып жұ мыстың гипотезаны жә не басқ ада теориялық шарттарды тексеру жү ргізу жағ дайына байланысты эксперимент бірнеше топтарғ а талданады.

1. Эксперимент шын жә не жасанды болуы мү мкін.

Шын эксперимент-ө ндірістік, тұ рмыстық жә не басқ а да жағ дайда нақ ты ә леуметтік нә тижелер алуғ а бағ ытталғ ан.

Жасанды эксперимент- технмкалық салаларда қ ұ былыстарды сандық жә не сапалық жағ ынан белгілі бір шектелген ортада зерттеуге бағ ытталғ ан.

Эксперименттік зерттеулер лабараториялық жә не ө ндірістік болып екіге бө лінеді:

1. лабораториялық зерттеулер-типтік приборлар, арнайы модельдеуші қ ондырғ ылар, стенттер, жабдық тардың кө мегімен жү ргізеді. Лабораториялық зерттеулер бір жағ дайды бірнеше мә рте қ айталамай отырып, негізгі параметрлерді ө згерте отырып, қ ұ былыстар мен процестерді жан-жақ ты, сапалы жә не тиімді зерттеуге мү мкіндік береді. Лабораториялық зерттеудің мұ ндай қ асиеті олардың нә тижесін ө ң деуді жетілдіру мақ сатында математикалық жоспарларды пайдаланып ғ ылыми қ ұ нды ақ параттар дайындауғ а мү мкіндік береді.

2. Ө ндірістік эксперимент шын ө ндірістік жағ дайда ә ртү рлі кездейсоқ факторлардың ә сер етуін ескере отырып процестермен қ ұ былыстарды зерттеу тү рі болып табылады. Ө ндірістік эксперимент кө п шығ ынды қ ажет ететін болғ андық тан оны ойластыру, жоспарлау мә селелеріне қ атаң талаптар қ ойылады. Ө ндірістік эксперимент бірнеше тү рлі жү ргізуі мү мкін.

Осы ө ндіріске ұ қ сас басқ а ө ндіріске жинақ талғ ан ақ параттарды ө ң деп ө ндіріске қ ажетті ұ сыныстар дайындау. Бұ л ақ параттық қ ұ ндылығ ы ұ қ сас ө ндірістің кө п жылдар бойынша жинақ тағ ан тә жірибесі негізінде бір жү йеге келтірілген ө ндірістік эксперименттің тағ ы бір тү рі- анкеталау ә дісі. Бұ л жағ дайда зерттеулерін процеске, қ ұ былысқ а тиянақ ты орналастырылғ анә дістеме дайындауы қ ажетті мә ліметтер ұ қ сас ө ндірістен сұ рау арқ ылы жинақ талады. Бұ л ә діс қ ажетті мә ліметтерді тез жә не кө п мө лшерде жиынғ а мү мкіндік береді. Бұ л ә діске қ ойылатын талаптардың бірі жинақ талғ ан кө п ақ паратты статистикалық тазарту арқ ылы аса маң ызды мә ліметтерді бө ліп алу. Ө ндірістік эксперимент сондай-ақ алаң дық зерттеумен алмастыру мү мкін. Эксперименттің жалпы қ ұ рылымы эксперимент методологиясын қ ұ райды. Эксперимент методологиясы дегеніміз эксперименттік зерттеуді қ ою жә не жү ргізу реті. Эксперименттің методологиясы тө мендегі негізгі сатылардан тұ рады:

1. эксперименттің жоспар бағ ытын қ ұ растыру;

2. ө лшемдерді бағ алау жә не эксперимент жү ргізуге қ ажетті қ ұ рамды тандау;

3. экспериментті жү ргізу;

4. эксперимент нә тижелерін ө ң деу жә не талдау.

Эксперименттің жоспар бағ дарламасын қ ұ растыру.

Жоспар бағ дарлама тө мендегі бө лімдерден тұ рады:

1. Зерттеудің тақ ырыбы

2. Жұ мыстық гипотеза

3. Эксперименттің ә дістемесі

4. Қ ажетті материалдар тізімі

5. Керекті приборлар, қ ондырғ ылар тізімі

6. Эксперимент орны тізімі

7. Зеттеу жұ мысының кү нтізбелік жоспары

8. эксперимент жү ргізуге арналғ ан жұ мыстарының шығ ындары.

Эксперимент методикасы дегеніміз эксперименттік зерттеуді ө з ретімен жә не тиімді жү ргізуге арналғ ан ә дістермен тә сілдер жү йесі. Эксперимент методикасының қ ұ рамына эксперименттің мақ сат міндеттерін ө згертіп фактілерді таң дау, ө лшеу қ ұ рамын таң дау жә не негіздеу, ө лшеу санын белгілеу, жү ргізу ретін сипаттау, эксперимент нә тижесін ө ң деуді жә не таң дауды негіздеу сияқ ты бө лімдер кіреді. Эксприменттің мақ сат міндеттерін белгілеу ә р тү рлі ақ параттарды, гипотезаларды жә не басқ ада мә ліметтерді ө ң деу негізінде жү ргізіледі. Қ ажетті мә селелер саны эксперименттің тиімділігін анық тайтын болғ андық тан оны нақ ты белгілі бір мө лшерде жә не барлық қ ажетті салаларды қ амтитын етіп қ ұ растыру қ ажет.