Және түрлері

Экономика жағ дайын жә не экономикалық саясат тиімділігін жалпы бағ алауғ а экономика теориясы тә жірибесінде " кедейлік индексі" жиі пайдаланылады, ол макроэкономикалық тұ рақ сыздық тың екі негізгі кө рсеткіштері ретінде жұ мыссыздық пен инфляция дең гейі кө лемін кө рсетеді.

Жұ мыссыздық тың негізгі нысандары фрикциондық, кұ рылымдық жә не циклдік техникалық, конъюнктуралық, ерікті болып табылады. Олар ү ш тү рде болады:

• тұ йық;

• қ азіргі;

• жасырын.

Фрикциондық жұ мыссыздық жұ мыс іздеу жә не кү тумен байланысты. Ол біліктілігіне байланысты жұ мыс кү тумен айқ ындалады жә не белгілі уақ ытты қ ажет етеді. Ол мамандық тың тү рғ ылық ты мекен-жайдың ө згеруімен байланысты т.с.с. Сондық тан фрикциондық жұ мыссыздық ерікті жә не қ ысқ а мерзімді болады.

Қ ұ рылымдық жұ мыссыздық Ғ ТП салдарынан " ескірген" мамандық тарғ а сұ раныстың ө згеруінен, ө ндірістегі техникалық ығ ысулармен байланысты. Мұ ндай жұ мыссыздық кө біне мә жбү рлеу жә не ұ зақ мерзімді сипатта болады.

Фрикциондық жә не қ ұ рылымдық жұ мыссыздық жұ мыссыздық тың табиғ и дең гейін қ ұ райды.

Циклдік жұ мыссыздық дегеніміз - жұ мыссыздық дең гейінің табиғ и ауытқ уы. Циклдік қ ұ лдырау кезең інде фрикционалдық жә не қ ұ рылымдық жұ мыссыздық ты толық тырады, ал ө рлеу кезең інде ол болмайды.

Егер жұ мыссыздық тың нақ ты дең гейі ө ткен жылғ а қ атысты ө згермесе, онда нақ ты ЖҮ Ө -нің ө су қ арқ ыны жылына 3% қ ұ райды. Бұ л қ арқ ын халық ө сімімен, қ аржының қ орлануымен жә не Ғ ТП-мен қ амтамасыз етіледі. Жұ мыссыздық дең гейінің ә рбір 1%-ғ а ұ лғ аюында (ө ткен жыл кө рсеткішіне қ атысты) нақ ты ЖҮ Ө -нің ө су қ арқ ыны 2, 5% тө мендейді.

Жұ мыссыздық, осылайша, қ оғ амның бү кіл экономикалық ө міріне қ олайсыз ә сер етеді. Ол ең алдымен экономикалық шығ ындарғ а ә келеді, ұ лттық ө німнің нақ ты дең гейін тө мендетеді.

Жұ мыссыздық адамдардың табыстан толық немесе жарым-жартылай айырылуына, тұ рмыс дең гейінің тө мендеуіне ә келеді. Ол қ ылмыстың ө суін, психикалық аурулар санының кө беюін туғ ызады. Бұ л ә леуметтік проблеманы жең ілдету ү шін мемлекет ішінара жұ мыспен қ амтуғ а немесе толық емес жұ мыс аптасына қ аражат береді. " Артық " халық ты қ ысқ арту ретінде ә детте " жұ мыс орындарын бө лу" ә дісін пайдаланады, бір жұ мыс орнын екі жұ мысшығ а жалақ ысын тө мендетіп ұ сынады. Осының нә тижесінде компанияларғ а салық жең ілдіктері туады.

Жұ мыссыздық ты азайту ү шін жұ мыс орындарын қ айта қ ұ ру кезінде " мерзімнен бұ рын" зейнеткерлікке шығ у жә не тұ тынушыларғ а ұ сынылатын қ ызметті ә мбебаптандыру (универсализация) есебінен жұ мыспен қ амтуды кең ейту тә жірибесі қ олданылады. Мұ ндай ә діс, сө зсіз тү рде сағ аттық ең бек ө німділігі кө рсеткішінің ө суіне ә келеді, бұ л жұ мысшы табысымен салыстырғ анда қ осылғ ан қ ұ нның ө сім қ арқ ынының неғ ұ рлым жоғ ары екендігін кө рсетеді.

Халық тың артық қ оныстануын жоюдың маң ызды ә дісі, жұ мыссыздарды жұ мысқ а орналастыру жә не олардың кә сіптік даярлық дең гейлерін арттыру болып табылады. Мә селен, Англияда мынадай бағ дарламалар жұ мыс істейді:

• ұ зақ уақ ыт жұ мыссыз жү ргендерге байланысты:

• жұ мыс кү шіндегі жастар ү лесінің ұ лғ аюы;

• жұ мыс кү шіндегі ә йелдер ү лесінің ұ лғ аюы;

• экономикадағ ы кұ рылымдық ығ ыстырулардың тым жиілігі.