Мірбаяны

Мағ жан Жұ мабай

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынғ ан мә лімет

Мағ жан Бекенұ лы Жұ мабай
Қ ызметі:	Алаш қ озғ алысының қ айраткері, ақ ын, қ азақ ә дебиетінің кө рнекті ө кілі
Туғ ан кү ні:	25 маусым 1893
Туғ ан жері:	Солтү стік Қ азақ стан облысы
Ұ лты:	Қ азақ
Қ айтыс болғ ан кү ні:	19 наурыз 1938 (44 жас)
Қ айтыс болғ ан жері:	Алматы

Мағ жан Жұ мабай (Ә білмағ жан) Бекенұ лы (25 маусым 1893, Солтү стік Қ азақ стан облысы, қ азіргі Мағ жан Жұ мабаев ауданы, Сасық кө л жағ асы – 19 наурыз 1938, Алматы) – Алаш қ озғ алысының қ айраткері, ақ ын, қ азақ ә дебиетінің жарқ ын жұ лдызы ө кілі.

Мазмұ ны

[жасыру]

· 1 Ө мірбаяны

· 2 Мағ жан шығ армашылығ ы

· 3 Мағ жантану ғ ылымы

o 3.1 Мағ жан поэзиясы

o 3.2 Мағ жан поэмалары

o 3.3 Мағ жан публицистикасы

o 3.4 Мағ жан прозасы

o 3.5 Шығ армалар

· 4 Қ айтыс болғ аннан кейін

o 4.1 Мағ жан Жұ мабайұ лының мемориалдық мұ ражайы

o 4.2 Қ азақ тың Ұ лы ақ ыны Мағ жан Жұ мабайұ лының ескерткiшi

o 4.3 Киношежіре

· 5 Сыртқ ы сілтемелер

· 6 Дереккө здер

мірбаяны

Атасы – Жұ мабай қ ажы. Ә кесі Бекен саудамен айналысқ ан дә улетті адам болғ ан. Анасының есімі – Гү лсім. Мағ жан ауыл молдасынан сауатын ашып, 1905 – 1910 жылдары Қ ызылжардағ ы (Петропавл) №1 мешіт жанында белгілі татар зиялысы, мұ сылман халық тарының азаттығ ы жолында кү рескен М.Бегишевтің ұ йымдастыруымен ашылғ ан медреседе оқ ыды. Медреседе Бегишевтен Шығ ыс халық тарының тарихынан дә ріс алды, қ азақ, татар ә дебиеттерін, Фирдоуси, Сағ ди, Хафиз, Омар Һ айям, Низами, Науаи секілді шығ ыс ақ ындарының дастандарын оқ ып ү йренді.

Баспадан 1909 жылы шық қ ан Абай ө лең дерін оқ ып, “Атақ ты ақ ын, сө зі алтын хакім Абайғ а” деген ө лең жазды. 1910 – 1913 жылдары Уфа қ аласындағ ы “Ғ алия” медресесінде білім алды. Онда татар жазушысы Ғ.Ибрагимовтен дә ріс алып, белгілі қ айраткер С.Жантө ринмен тығ ыз қ арым-қ атынас орнатады, болашақ кө рнекті жазушы Б.Майлинмен танысады.

Ибрагимовтің кө мегімен 1912 жылы Қ азан қ аласындағ ы Кә рімовтер баспасында “Шолпан” атты тұ ң ғ ыш ө лең дер жинағ ы басылып шығ ады. “Садақ ” журналын шығ аруғ а қ атысады, оғ ан ө зінің ө лең дерін жариялайды. 1913 – 1916 жылдары Омбы мұ ғ алімдер семинариясында оқ ыды.

“Бірлік” ұ йымы жұ мысына белсене араласып, “Балапан” қ олжазба журналын шығ аруғ а қ атысады. Ә.Бө кейхан, А.Байтұ рсынұ лы, М.Дулатұ лы секілді алаш қ айраткерлерімен байланыс орнатып, Қ азақ газетіне ө з ө лең дерін жариялайды.

1917 жылы Ақ пан тө ң керісінен кейін қ алыптасқ ан саяси жағ дайғ а сай қ оғ амдық ө мірге белсене араласып, Ақ мола облыстық қ азақ съезін ө ткізуді ұ йымдастырушылардың қ атарында болды. Осы жылы сә уірде Ақ мола облысы қ азақ комитеті қ ұ рамына сайланды. Мә скеу қ аласында ө ткен Бү кілресейлік мұ сылман съезіне қ атысты. Бірінші жалпық азақ съезінің шешімі бойынша Бү кілресейлік Қ ұ рылтай жиналысына депутаттық қ а кандидат ретінде ұ сынылды.

“Алаш” партиясының Ақ мола облысының комитетінің мү шесі болды. “Ү ш жү з” партиясы ө кілдерінің жалғ ан айыптауымен бір айғ а жуық абақ тығ а отырып шық ты. Екінші жалпық азақ съезіне делегат ретінде қ атысып, онда оқ у мә селесі бойынша қ ұ рылғ ан комиссияғ а тө рағ алық етті.

1918 – 1919 жылдары Петропавл уездік земство басқ армасында қ ызмет етті. 1919 – 1923 жылдары Ақ мола губерниялық “Бостандық туы” газетінде, “Шолпан”, “Сана” журналдарында, “Ақ жол” газетінде қ ызмет істеп жү ріп, халық ағ арту жұ мысына белсене араласады. Сол кезең де қ алың қ ауымғ а таныс поэмасы “Батыр Баянды” жазып, жарық қ а шығ арады.

1923 – 1927 жылдары Мә скеуде Жоғ ары ә дебиет-кө ркемө нер институтында оқ иды. Онда орыс ә дебиетін, Батыс Еуропа ә дебиетін терең зерттеп, орыс мә дениет қ айраткерлерімен жете танысып, кө пшілігімен достық қ арым-қ атынаста болады. Мә скеуде оқ ып жү ргенде оның шығ армалары орынсыз сынғ а ұ шырады.

1924 жылы 24 қ арашада Мә скеу қ аласындағ ы Шығ ыс ең бекшілері коммунистік университетінде қ азақ жастарының жерлестік ұ йымында жиналыс ө тіп, олар Жұ мабайұ лының 1922 жылы қ азанда, 1923 жылы Ташкентте басылып шық қ ан жыр жинақ тарын талқ ығ а салды.

Онда ақ ын шығ армаларын теріске шығ аратын қ аулы қ абылданды. Бұ л қ аулы “Ең бекші қ азақ ” газетінің 1925 жылы 14 ақ пандағ ы санында басылды. Орынсыз сыннан кө ң ілі жабық қ ан ақ ын “Сә лем хат” деген ө лең жазды.

Ол “Тілші” газетінде жарияланды. “Ең бекші қ азақ ” газетінің 1924 жылы 19 желтоқ санындағ ы санында С.Мұ қ ановтың “Сә лем хат жазғ ан азамат Мағ жан Жұ мабайұ лына” деген ескертпемен “Сә лемге сә лем” деген жауап ө лең і басылды.

Жаң а қ ұ рылысқ а, жаң а тұ рмысқ а қ атысты нақ тылы ө лең жазбаса да, “уралап айқ айламадың ” деген кінә мен, тап кү ресіне белсене араласып, кедей сө зін сө йлемедің деген айыппен Жұ мабайұ лы қ атаң сынғ а алынды. Жұ мабайұ лы 1927 – 1929 жылы Бурабайда, одан соң Қ ызылжарда оқ ытушылық қ ызметтер атқ арады.

1929 жылы Жұ мабайұ лы “Алқ а” атты жасырын ұ йым қ ұ рғ аны ү шін деген айыптаулармен Мә скеудегі Бутырка тү рмесіне қ амалып, 10 жыл айдауғ а кесіледі. 1936 жылыМ.Горький мен Е.Пешкованың араласуымен бостандық алып, Қ азақ станғ а қ айтады.

Петропавл қ аласыннда мектепте орыс тілі мен ә дебиетінен сабақ беретін мұ ғ алім болып жұ мыс істейді. Кө п ұ замай қ алалық оқ у ісінің мең герушісі оны саяси себептерге байланысты деген айыппен мұ ғ алімдік қ ызметтен босатады. 1937 жылы наурызда Жұ мабайұ лы Алматығ а келеді. Аударма ісімен айналысады. 1938 жылы қ айтадан қ амауғ а алынып, ату жазасына кесілді.