А.Тоқмағамбетов лирикасының тақырыптары.

Асқ ардың жырлағ ан тақ ырыбы, жанрлық ерекшеліктері, кө ркемдік стилі жағ ынан єр алуан. Оның бер жағ ында Асқ ар творчествосы, оның ө зіндік ерекшеліктері, кө ркемдігі мен идеясы жайлы жазылғ ан зерттеу сын мақ алалары аз емес. Ақ ын туралы сын мақ алаларғ а кө з жіберер болсақ, оның єр кезде жазғ ан жеке-жеке шығ армаларындағ ы сєтті, сєтсіз жайлар кезінде кө рсетілді, жазылды. С.Мұ қ ановтың, Є.Тєжібаевтың єдебиеттің дамуына байланысты Асқ ар творчествосы жө нінде айтқ ан пікірлері мен сындарынан басқ а, оның поэзиясына айрық ша тоқ талып, талдау жасап, тү йінді пікірлер айтқ ан талантты жазушы С.Ерубаев болды. Ақ ын шығ армалары туралы І.Жансү гіров, Қ.Бекқ ожин, Т.Нұ ртазин, Е.Исмайылов, С.Тө лешев, Є.Тєжібаев, Т.Єлімқ ұ лов, С.Қ ирабаев, Ғ.Мү сірепов, С.Мұ қ анов, Р.Бердібаев жєне М.Бєйділдаев тағ ы басқ а да ақ ын-жазушылар ақ ын Асқ ар творчествосына пікір айтудан шет қ алғ ан жоқ.

Асқ ар творчествосы туралы ең алғ аш жазылғ ан сындардың ішіндегі кө лемді де мазмұ ндысы С.Ерубаевтың сыны болғ андық тан, соның тө ң ірегінде сө з қ озғ асақ, С.Ерубаев ақ ын поэзиясының кү делікті ө мір тынысымен тығ ыз байланысып жататынын жоғ ары бағ алады.

“Асқ ар пролетариат єдебиетіне қ андай жолмен келді? Асқ ар коммунистер партиясы бастап отырғ ан пролетариаттың социалистік қ ұ рылысына қ алай қ атынасты? Асқ ар пролетариат ақ ыны ма? ”-деген сұ раулар қ ойылып, соларғ а ө зінше жауап береді.

“Қ азан революциясы болғ анда завод, фабрика қ ожайындары мен жұ мысшылар тартыста болып, аштық, ө лім, апат болды. Орыс пролетариаты басқ а ұ лттық бауырластарымен бірігіп бостандық алды. Осы тө мен қ ұ лдырағ ан шаруашылық ты кемеліне келтіру дєуірінде Қ азақ стан пролетариат жазушыларының екінші буыны болып Асқ ар туды. Асқ ар басынан екі дєуірді ө ткізді. Ол єдебиет майданында комсомол ортасынан тєрбиеленіп, шынығ ып келіп кірісті. Ол єдбиеттің єр тү рінде (ө лең, єң гіме, очерк, сық ақ, фельетон) жазды. Тап майданында ө зінің ө ткір қ аламын тап дұ шпандарына, жат адамдарғ а, тап жауына тү йрей білді. Оларды ұ лы тілімен сық ақ тап, бет пердесін аша білді. Жаң а ө сіп келе жатқ ан пролетариат кадрын, завод тұ рмысын, қ ұ рылыстың шегесін, тетігін шамасы келгенше суреттеуге кірісті. ¤мірдің тү йінді мєселелерін, дєуірдің кезең ді жылдарындағ ы саяси істерімізді кө ре, кө рсете білді”.

Асқ ар қ азақ даласындағ ы социализм идеясын, бү гінгі заман тақ ырыбын жырлады. Тең дік алғ ан кедейлердің азат ө мірі, байларғ а қ арсы таптық кү ресі, єйелдердің тең дік алуы, халық ішіндегі оқ у-ағ арту мєселесі, кедейлердің коллективтік шаруашылық қ а бірігуі – ақ ынның алғ ашқ ы ө лең дерінің ө зекті тақ ырыптары бола отырып, жаң а идеяны насихаттаушы ақ ын ретінде танытты.

Жаң а заман тақ ырыбын игеру Асқ ар лирикасында Қ азан тө ң керісінің маң ызын, ол єкелген бостандық ты, революция кө семі Ленинді жырлаудан басталды (“Мєң гі таң ”, “Ленин ескерткішіне”, “¤зі ө лді, жолы тірі”, “Он ү ш жыл”).

“Егінші”, “Мойын қ ос”, “Бізде алайық трактор”, “Наурыз” ө лең дерінен жаң а ө мірге қ адам басқ ан шаруалардың зор талабын, “Мұ ғ алім”, “Жас дєрігер”, “Біздің єскер”, “Шойынқ араның ойын қ ара” ө лең дерінен ізденіп, ө сіп келе жатқ ан жаң а адамдардың бейнесін танимыз.

Бұ л жылдардағ ы Асқ ар лирикасының басты тақ ырыптарының бірі –єйел тең дігі мєселесі. “Азаттық кү н”, “Фатиманың хаты”, “Ағ асының жауабы”, “Сєуле”, “Ажаркү л” атты ө лең дері азат єйелдердің ө мір жолын бейнелейді. Асқ ар поэзиясының ө мірмен байланысты сырларын С.Ерубаев міне осылайша сипаттады. Сыншы Асқ ар ө лең дерінің алуан тақ ырыпты, кең тынысты патриоттық пафосқ а толы сыр-сипатын дұ рыс ашып, кө рсете білді. Осындай жетістікті жақ тарын кө рсетумен қ атар сыншы Асқ ар творчествосындағ ы кемшіліктерге де тоқ талып ө тті. Асқ ар ө мір туғ ызып отырғ ан ө згерістердің мєнін тү гелдей дұ рыс тү сініп, сезіне алмады. “Былтырғ ы кө ктем”, “Биылғ ы кө ктем”, “Маяк” ө лең дерінде Асқ ар мазмұ нына қ арамай, ұ йқ асты қ уып кеткен-деді сыншы.*

Саттар қ азақ поэзиясына жєне Асқ ар поэзиясына мынадай талаптар қ ойды: Жазушы жазам деп алғ ан тақ ырыбын жете тү сінуі керек. Кү ндегі ұ ранды жаттап алып, оны қ ұ рғ ақ тақ пақ тап қ оймай, диалектика жолымен мєселенің шын маң ызын тү сіну, жұ ртқ а тү сіндіру керек.

1ұ 34 жылы жєне 1ұ 37 жылы жарық кө рген Ғ.Тоғ жановтың, Қ.Бекқ ожиннің сын мақ алаларында Асқ ардың поэмаларындағ ы кемшіліктері баса айтылады.

З.Шашкиннің, Қ.¤теповтің, Б.Кенжебаевтің, Е.Исмайыловтың сол тұ ста жазғ ан сын мақ алаларында да Асқ ардың кү нделікті ө мір тақ ырыбын игерудегі табыстары мен кемшіліктері сө з болды. Профессор Е.Исмайылов “Сен мен шығ арма” деген ең бегінде Асқ ардың шығ армаларын ү ш салағ а бө леді: лирика, поэма, сатира.

Егер XX ғ асырдың басындағ ы жєне қ азақ єдебиетінің алғ ашқ ы дєуіріндегі поэзиямызда фельетон, сатиралық ө лең дер жазуда С.Дө нентаевтың алатын орны ерекше десек, Асқ ар қ азақ єдебиетінде бұ л дєстү рді єлдеқ айда дамытып терең дете тү сті. Асқ ардың сатиралық поэзияны дамытуына сө з жоқ орыстың классикалық єдебиеті, єсіресе В, Маяковский, Д.Бедный тағ ы басқ а солар сияқ ты орыстың кө рнекті ақ ындарының сатиралық поэзиясы ү немі єсер етіп отырғ андығ ы даусыз.

Қ азақ єдебиетінде єлі дамып жетілмеген сатиралық поэзияның єр алуан ү лгілерін (фельетон, эпиграмма, мысал т.б.) дамыту жолында Асқ ар жемісті ең бек етті. Асқ ар қ азақ єдебиетінде фельетон, сық ақ, мысал жанрын дамытушы, єрі осы жанр арқ ылы кейінгі жастарғ а ү лгі кө сетуші десек қ ателеспейміз.