Гидроксиқышқылдар

І. Кіріспе

1.1. Гидроксиқ ышқ ылдар. Оксоқ ышқ ылдар.

ІІ. Негізгі бө лім

2.1. Гидроксиқ ышқ ылдар. Олардың тү рлері.

2.2. Гидроксиқ ышқ ылдардың биологиялық маң ызы.

2.3.Оксоқ ышқ ылдар. Бір негізді екі атомды оксиқ ышқ ылдар. Биологиялық қ асиеті.

2.4. Аминді спирттер. Биологиялық маң ызы.

ІІІ. Қ орытынды

ІV. Пайдаланылғ ан ә дебиеттер

Кіріспе

Гидроксиқ ышқ ылдар

Радикалдың бір сутегі атомы гидроксил тобымен алмасқ ан карбон қ ышқ ылдарының туындылары гидроксиқ ышқ ылдар деп аталады. ОН-тобының орналасуына байланысты α –, β –, γ –, δ –, ε – т.б қ ышқ ылдарғ а жіктеледі. Мысалы:

CH3 - CH2 – CH – COOH α - гидроксимай қ ышқ ылы

CH3 - CH – CH2 – COOH β - гидроксимай қ ышқ ылы

HO - CH2 - CH2 - CH2 – COOH γ - гидроксимай қ ышқ ылы

Қ ыздырғ анда гидроксиқ ышқ ылдар ә р тү рлі ө німдер тү зеді. Мысалы, α - гидроксиқ ышқ ылдан циклды лактидтер пайда болады.

Оксоқ ышқ ылдар

Қ ұ рамында карбоксил жә не карбонил топтары бар қ осылыстар оксоқ ышқ ылдар деп аталады. Гидроксил қ ышқ ылы ең қ арапайым оксоқ ышқ ыл болып табылады: HOOC–CHO. Кө птеген оксоқ ышқ ылдар организмде Кребс циклына қ атысады. Оларғ а пиро-жү зім CH3–C(ОH)–COOH, қ ымыздық сірке HOOC–CH2–C(О)–COОH, α –кетоглутар HOOC–C(О)–CH2–CH2–COОH қ ышқ ылдары жатады. Организмде майлы қ ышқ ылдардың метаболизмі нә тижесінде ацетосірке қ ышқ ылы CH3–C(О)–CH2–COOH тү зіледі.

Гидроксиқ ышқ ылдар

Гидроксиқ ышқ ылдар – екінші функциялы топ гидроксил тобы бар карбон қ ышқ ылдары. Карбоксил мен гидроксилдің ө зара орналасуына байланысты гидроксиқ ышқ ылдарды атауғ а болады.

Қ ышқ ыл ортада лактидтер бастапқ ы заттар- - оксоқ ышқ ылдарғ а дейін гидролизденеді. β - оксоқ ышқ ылдар қ ыздырғ анда суды бө ліп, α, β - қ анық пағ ан қ ышқ ылдар тү зеді.

аминқ ышқ ылдарының биологиялық маң ызы жоғ ары, себебі олардан ақ уыздар тү зілген.

Ақ уыздар — кө міртегі, сутегі, оттегі жә не азот, кейде кү кірт элементтерінен қ ұ ралғ ан кү рделі органикалық қ осылыстар — биополимерлер. Олар ә рбір жасуша мен оның цитоплазмасының негізін қ ұ райды, сол себепті ө мір текті болып саналады, ақ уызсыз тіршілік тоқ тайды. Ақ уыз ағ за ү шін ең маң ызды органикалық заттар тобына жатады. Ә р ақ уыздың ө зіне ғ ана тә н қ ұ рылымдық ерекшеліктері болады, сондық тан да олар нуклеин қ ышқ ылдарымен бірлесе отырып, тірі табиғ аттың, тү рлік ә ртектілігінің материалдық негізін қ ұ райды. Ақ уыз молекуласы табиғ атына байланысты бір-бірімен берік ковалентті азот-кө міртегі байланысы — пептидтік байланыс (-СО-N11-), арқ ылы біріккен 50-1500 амин қ ышқ ылдарынан тү зілген ұ зын тізбектен қ ұ ралады. Осының нә тижесінде полипептидтік тізбек -ақ уыздың бастапқ ы қ ұ рылымы пайда болады. Сонымен, ақ уыз молекуласы молекулалық массасы 5-150 мың дальтон не одан да кө п полипептид болып табылады.Қ ұ рылысына қ арай ақ уыздар қ арапайым жә не кү рделі болып бө лінеді. Қ арапайым ақ уыздар тек амин қ ышқ ылдарынан қ ұ ралады, ал кү рделі ақ уыздар қ ұ рамында амин қ ышқ ылдарымен қ атар нуклеин қ ышқ ылдары (нуклепротеиндер), липидтер (липопротеиндер), кө мірсулар (гликопротеидтер) болады.

Бір негізді гидроксиқ ышқ ылдар. Сү т қ ышқ ылы- ең маң ызды гидроксиқ ышқ ылдардың бірі.

Сү т қ ышқ ылы -ɑ -оксипропион қ ышқ ылы, СН3СН(ОН)СООН – бір негізді оксикарбон қ ышқ ылы. Сү т қ ышқ ылы жануарлар, ө сімдіктер, микроорганизмдердегі зат алмасу нә тижесінде тү зілетін маң ызды аралық ө нім. Сү т қ ышқ ылы суда, спиртте, глицеринде, эфирде жақ сы еритін тү ссіз кристалдар. Оның тұ здары жә не эфирлері лактаттар деп аталады. Сү т қ ышқ ылын дегидраттағ анда акрил қ ышқ ылына, ал сұ йытылғ ан минералды қ ышқ ылдармен қ ыздырғ анда қ ұ мырсқ а қ ышқ ылына айналады. Сү т қ ышқ ылы жануарлардың бұ лшық еттеріндегі гликолиз процесінің соң ғ ы ө німі болып саналады. Бұ лшық еттің шаршауы ондағ ы гликогеннің азайып, сү т қ ышқ ылының кө беюіне байланысты. Егер оттек жеткілікті болса, сү т қ ышқ ылы СО2 мен Н2О-ғ а дейін тотығ ады, нә тижесінде қ алғ ан сү т қ ышқ ылының гликогенге айналуына керекті энергия бө лінеді. Сү т қ ышқ ылы жә не оның тұ здары тоқ ыма, тері илеу ө неркә сібінде, медицинада, т.б. қ олданылады.

Табиғ атта сү тегі лактозаның сү т қ ышқ ылды ашуының ө німі ретінде кең інен таралғ ан, жеміс-жидек қ ұ рамындағ ы кө мірсуларда кездеседі. Кө мірсулардың ішінде целлюлоза кө бірек кездеседі.

Целлюлоза да крахмал сияқ ты табиғ и полимер — полисахарид. Оның молекулалық формуласы да крахмалдікі сияқ ты (С6Н10О6)n.Целлюлозаны клетчатка деп те айтады. Ол — ө сімдіктер клеткасы кабық шасының негізгі кұ рам бө лігі. Едә уір кө п таралғ ан биополимер. Мақ та талшығ ында 98%-ке дейін, ағ аш сү регінде 50%-ке жуық, жасыл жапырақ тарда, шө пте (10—25%) болады.Целлюлозаның макромолекуласы циклді 3- глюкозаның қ алдық тарынан тұ рады, тү зу қ ұ рылымды. Целлюлозаның макромолекулалары бір бағ ытта орналасқ андық тан, талшық тү зеді (зығ ыр, мақ та, кендір, т.б.). Целлюлозаның қ арапайым буыны крахмалдікі сияқ ты — С6Н10О5 — бірақ в-глюкозаның қ алдығ ынан қ ұ ралғ ан: Крахмал мен целлюлозаның қ ұ рамына ә р тү рлі формалы глюкозаның кіруі олардың қ асиеттеріне ә сер етеді. Целлюлозаны тек қ ана кү йіс қ айыратын жануарлар қ орыта алады. Адам жә не басқ а жануарлар ферменттері целлюлозаны қ орыта алмайды, сондық тан оны азық ретінде пайдаланбайды.

Целлюлозаның полимерлену дә режесі — n-нің мә ні крахмалдан кө п, молекулалық массасы да крахмалдан ү лкен (шамамен мақ тада ~ 1, 7 млн., зығ ырда ~ 6 млн-ғ а дейін) болады. Целлюлоза қ ұ рылымы тек тү зу сызық ты болады:

• — С6Н10О5 — С6Н10О5 — С6Н10О5 — С6Н10О5 —

Мақ та, зығ ыр, кендір, т.б. талшық ты материалдардың целлюлозадан тү зілетіндігі осығ ан байланысты.

Целлюлозаның қ асиеттері.

Целлюлоза ақ немесе сү р тү сті талшық ты қ атты зат. Целлюлоза суда, спиртте, эфирде, ацетонда жә не т.б. органикалық еріткіштерде ерімейді.Целлюлозаның гидроксил топтары арқ ылы ә р тү рлі эфирлерін алуғ а болады.

Гидроксимай қ ышқ ылы майлы қ ышқ ылдардың тотығ уының аралық ө німі ретінде қ ант диабетімен науқ ас адамдардың ағ засында жиналады.

β – гидроксимай қ ышқ ылы Кротон қ ышқ ылы β –аминомай қ ышқ ылы– гидроксиқ ышқ ылдар қ анық пағ ан қ ышқ ылдарғ а айналады:

γ –, δ –, ε – т.б. гидроксиқ ышқ ылдардан тұ йық тізбекті кү рделі эфирлер – лактондар тү зіледі.