Алтын Урда вакыты

ВЗ.

Прочитайте тексты и установите соответствие между заголовками 1 - 6 и текстами А-Д. Запишите свои ответы в таблицу. Используйте каҗ дуюбукву только один раз. В задании есть один лишний заголовок.

Ни алдында хисап

2. Май бә йрә ме

3. Кибеткә бару

4. Гаилә дә иң яраткан бә йрә мебез

Йне матурлау

6. Бә йрә мнең ял кө нгә туры килү е

7. Табигатькә чыгу

А Иң яраткан бә йрә мем - ә нинең туган кө не. Ул кө н елга бер генә - майның егерме тугызында килә. Шуң а кү рә без аны бик яратып, кө теп каршы алабыз.

Ә Ул кө нне без ә ниебез алдында хисап тотабыз. Аның яхшылыкларына яхшылык белә н җ авап бирергә тырышабыз. Шулай итеп, ә нинең туган кө не безнең гаилә дә иң кү ң елле бә йрә мнә рнең берсенә ә йлә нә.

Б Быел да ә нинең туган кө нен кү ң елле итеп уздырырга булдык. Бә хеткә, алда ике ял кө не иде: ә ти дә, ә ни дә эшкә бармый. Сең лем Ә лфия белә н мин дә укырга бармадык.

В Шимбә кө нне иртә н ө й җ ыештырдык. Бү тә н зур бә йрә мнә ргә ә зерлә нгә н кебек, идә ннә рне юдык, базардан чә чә клә р алып кайттык, һ ә р бү лмә не бизә дек, матурладык. Ә ни дә безгә булышты.

Г Аннары, кибеткә барып, барыбыз да яң а киемнә р алдык. Ә лфия белә н Мә рьям яң а эшлә пә сатып алдылар, ә ти белә н мин галстук алдык. Иртә гә бә йрә мдә барыбыз да матур булырга телә дек.

Д Якшә мбе кө нне иртә белә н ә нигә кү ң елле сюрприз ясарга сө йлә штек. Ә нине шә һ ә рдә н еракка - табигатькә алып китә ргә булдык. Ә нинең ял итә ргә вакыты юк бит: кө ндез - эштә, кичен ө йдә эшлә ргә туры килә. (Хә сә н Сарьяннан)

3 нче бү лек

В9

4 нче бү лек

С1. Сез татар дустыгыздан хат алдыгыз. Шушы сорауларга җ авап биреп, аң а хат языгыз. Язма эшегез 70-80 сү здә н торырга тиеш.

... Кичә мә ктә бебездә Габдулла Тукайга багышланган Шигърият бә йрә ме булды. Бә йрә мдә танылган татар шагыйрьлә ре, укытучылар, укучылар катнашты.

Синең мә ктә бең дә татар шагыйрьлә ренә багышланган бә йрә мнә р буламы? Син Муса Җ ә лилнең иҗ аты белә н танышмы? Яраткан шагыйрең кем, аның иҗ аты сиң а ни ө чен ошый?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

С2. Сө йлә м ситуациясенә туры килгә н репликаларны языгыз.

1. Предложите сестре сходить на выставку картин татарских художников.

_______________________________________________________________________________

1. Попросите друга (подругу) отправить вам по электронной почте материал по татарской литературе.

_______________________________________________________________________________________

1. Спросите у одноклассника, каким видом спорта он занимается и есть ли у него награды.

________________________________________________________________________________________

1. Поинтересуйтесь у прохожего, где можно купить книги на татарском языке.

________________________________________________________________________________________

5. Поблагодарите друзей за поздравления и подарки по случаю вашего дня рождения.

______________________________________________________________________________________________

Нче вариант

2 нче бү лек

Прочитайте текст. Определите, какие из приведённых утверждений А7 - А17 соответствуют содержанию текста (1 - туры килә), какие не соответствуют (2 - туры килми), и о чем в тексте не сказано (3 - текстта ә йтелми).

Табиб булырга телә гә н кешегә нинди сыйфатлар кирә к? Шул турыда уйлап карыйк ә ле.

Ә лбә ттә, ул кешелә рне яратырга һ ә м кешелекле булырга тиеш, чө нки табибның эше - авыруларның хә лен җ иң елә йтү һ ә м ү лемнә н алып калу. Табиб батыр булырга тиеш. Аң а тө рле эпидемиялә р булган урынга беренче барырга туры килә бит! Ул, ү зенә ү лем куркынычы янаса да, мондый авыруларны дә валаудан курыкмаска тиеш.

Табиб һ ә рвакыт ү зен тыныч тотарга тиеш, чө нки ана. хә тта җ ир тетрә гә ндә дә, диң гездә шторм булганда да, авыруларга операция ясарга туры килү е мө мкин. Табибның ү зен тыныч тотуы авыруны да тынычландыра, аң а терелергә ярдә м итә.

Табиб игътибарлы булырга, авыруның серен саклый белергә тиеш. Шулай булмаганда, авыру аң а ышанмаячак, ә табибның уйламыйча ә йткә н сү зе, авыруны куркытып, терелү гә ышанычын бетерергә мө мкин.

Табиблар ярдә м итә ргә һ ә рвакыт ә зер булалар. Аларны кө ндез дә, тө нлә дә, хә тта ү злә ре авырганда да, ярдә мгә чакыралар. Ә ак халатлы апа һ ә м абыйлар бу вакытта ү злә ре турында тү гел, ә лбә ттә, авырулар турында гына уйлыйлар. Табиблар һ ә рнә рсә белә н кызыксынып торалар, белемнә рен арттыралар.

Табиб һ ө нә рен сайлаган һ ә р кеше, һ ичшиксез, бик тырыш булырга тиеш, чө нки шул вакытта гына, дә валауның яң а ысулларын ө йрә неп, авыруларга тизрә к ярдә м итә аласың!

Табиб һ ө нә ре - бик игелекле һ ө нә р. («Кем ул? Нә рсә ул?» китабыннан)

А7. Табиблар кешелә рне яратырга тиеш тү гел.

1) туры килә 2) туры килми

А8. Табиб һ ө нә ре ө чен батырлык бик мө һ им.

1) туры килә 2) туры килми

А9. Ә тием дә табиб булып эшли.

1) туры килә 2) туры килми

АЮ. Табиблар - бик сабыр кешелә р. 1) туры килә 2) туры килми

3) текстта ә йтелми

3) текстта ә йтелми 3) текстта ә йтелми 3) текстта ә йтелми

А11. Җ ир тетрә гә ндә, табиблар операция ясый алмыйлар. 1) туры килә 2) туры килми

А12. Мин теш табибына барырга курыкмыйм. 1) туры килә 2) туры килми

А13. Табиблар эш сә гатендә генә ярдә мгә килә лә р. 1) туры килә 2) туры килми

А14. Табиблар авыруның серен башкаларга сө йлилә р. 1) туры килә 2) туры килми

3} текстта ә йтелми 3) текстта ә йтелми 3) текстта ә йтелми 3) текстта ә йтелми

А15. Ак халатлы апа һ ә м абыйлар һ ә рвакыт белемнә рен арттыралар. 1) туры килә 2) туры килми 3) текстта ә йтелми

А16. Минем дә табиб буласым килә. 1) туры килә 2) туры килми

3) текстта ә йтелми

А17. Бу һ ө нә рне сайлаган кеше бик тырыш булырга тиеш. I) туры килә 2) туры килми 3) текстта ә йтелми

ВЗ.

Прочитайте тексты и установите соответствие между заголовками 1 - 6 и текстами А-Д. Запишите свои ответы втаблицу. Используйте каждую букву только олин раз. В задании есть олин лишний заголовок.

1. Болгар дә ү лә те барлыкка килү

2. Борынгы кешелә р

3. Казан ханлыгы тө зелү

4. Болгар мә дә нияте

Алтын Урда вакыты

6. Болгарларның дин кабул итү е

7. Татарстан Республикасы тө зелү

А Безнен җ ирлә ребезгә беренче кешелә р моннан миллион ел чамасы элек килеп утырган. Борынгы кешелә р бергә лә п ауга йө ргә ннә р, балык тотканнар, игенчелек һ ә м терлекчелек белә н шө гыльлә нгә ннә р.

Ә Болгар дә ү лә те Кама һ ә м Идел елгалары буенда мең еллар элек барлыкка килгә н. Ә кренлә п шә һ ә рлә р, авыллар тө зелгә н. Болгар шә һ ә рлә ре тиз ү сеш алган. Уникенче гасырда һ ә м унө ченче гасыр башларында болгарлар башка дә ү лә тлә р белә н сә ү дә иткә ннә р, акча сукканнар, тө рле кораллар, савыт-саба, чү лмә клә р эшлә гә ннә р. Алтыннан, кө мештә н бизә нү ә йберлә ре ясаганнар.

Б Болгарларның ү з язулары булган. Анда фә н, мә дә ният, мә гариф нык ү скә н. Кү п китаплар басылган, мә дрә сә лә рдә дә реслә р укытылган, тө рле фә ннә р ө йрә нелгә н.

В 922 елда болгарлар ислам дине кабул иткә ннә р. Бу вакыйга Болгар дә ү лә те ү сешенә зур йогынты ясаган. Шул вакыттан Болгар дә ү лә те алга киткә н ислам иллә ре белә н тыгыз бә йлә нешлә р урнаштырган.

Г 1236 елда Болгар дә ү лә тен монгол явы басып ала. Болгар дә ү лә те җ имерелә һ ә м Алтын Урда составына кертелә. Бу вакытта мә дә ният ү сү дә н туктый, чит иллә р белә н элемтә лә р югала.

Д Алтын Урда таркалгач, яң а дә ү лә т - Казан ханлыгы тө зелә. Монда яшә ү че­лә рне Казан татарлары дип йө ртә башлыйлар. Алар игенчелек, сә ү дә, тукучылык белә н шө гыльлә нә лә р, бизә нү ә йберлә ре ясыйлар. Бу чорда бик матур биналар, мә четлә р, мә ктә п-мә дрә сә лә р тө зелә. Бирегә тө рле иллә рдә н сә ү дә гә рлә р товарлар алырга килә лә р. Казан сә ү дә гә рлә ре дә товарларын кү п иллә рнең базарларына алып барып саталар. («Ватаным Татарстан» китабыннан}

3 нче бү лек

Прочитайте текст. Преобразуйте слова, написанные заглавными буквами в конце строк, обозначенных номерами В4 - В9 так, чтобы они грамматически соответствовали содержанию текста. Заполните пропускы полученными с.ювами. Каждый пропуск соответствует отдельному заданию.

В4

В5

В6

В7

4 нче бү лек

(I. Сез татар дустыгыздан хат алдыгыз. Шушы сорауларга жавап биреп, ана хат языгыз. Язма эшегез 70-80 сү здә н торырга тиеш.

... Мин йө зү белә н шө гыльлә нә м. Атнага ике тапкыр бассейнга йө рим. Йө зү буенча ярышларда да катнашам.

Син спорт белә н кызыксынасың мы? Син спорт секциясенә йө рисең ме? Спорт ярышларында катнашканың бармы?

_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

С2. Сө йлә м ситуациясенә туры килгә н репликаларны языгыз.

1, Спросите у учителя, когда в вашей школе состоится встреча с известными татарскими поэтами.

______________________________________________________________________________________________

2. Попросите друга (подругу) ответить на вопросы по истории Казани.

_____________________________________________________________________________________________

3. Спросите у мамы, где бы ей хотелось отдохнуть в этом году.

_________________________________________________________________________________________

1. Поинтересуйтесь у одноклассника, когда он начал заниматься плаванием и в каких соревнованиях участвовал.

___________________________________________________________________________________________

5. Представьте. что вы будете участвовать во встрече с Президентом Республики Татарстан. Какой вопрос вы зададите ему?

Нчы вариант

2 нче бү лек

Прочитайте текст. Определите, какие из приведённых утверҗ дений А7- А17 соответствуют содержанию текста (1 - туры ки.кх. какие не соответствуют (2 - туры килми), и о чем в тексте не сказано (3 - текстта ә йтелми).

Балачакта кемнең генә тизрә к ү сә се килми икә н? Зурларча киенергә, йө рергә тырышасың. Кайбер балалар олыларның гадә тлә рен ү злә ренә кү черә лә р, лә кин гадә тлә рнең начарлары да була. Шулармын берсе - тә мә ке тарту.

Тә мә ке тө тенендә кө чле агу - никотин бар. Яшь организмга тә мә ке тө тене бик начар тә эсир итә. Яшү смернең хә тере начарлана, акылы һ ә м физик ү сеше тоткарлана. Димә к, зурларга охшарга тырышкан яшү смер, киресенчә, ү сеш ягыннан артта кала.

Сә ламә тлек - кешенең, иң зур байлыгы. Озак һ ә м бә хетле яшисең килсә, тә мә ке тартма! Спорт белә н дус бул һ ә м иртә н физик кү негү лә р ясарга онытма.

Сә ламә т тормыш алып бару ө чен, кү п витаминнар ашарга кирә к. Алар яшелчә һ ә м җ илә к-жимешлә рдә кү п. Саф һ авада йө рү, йө герү дә сә ламә тлеккә файдалы. Урманга ешрак йө рергә кирә к. Урман һ авасы - иң чиста һ ава.

А7. Барлык балалар да олыларның гадә тлә рен ү злә ренә кү черә лә р. 1) туры килә 2) туры килми 3) текстта

А8. Яхшы гадә тлә р дә, начар гадә тлә р дә бар. 1) туры килә 2) туры килми

А9. Ә тиемнең начар гадә тлә ре юк. 1) туры килә 2) туры килми

АЮ. Тә мә ке тарту - начар гадә т. 1) туры килә 2) туры килми

АН. Яшь организмга тә мә ке тә эсир итми. I) туры килә 2) туры килми

А12. Мин тә мә ке тартмыйм. 1) туры килә 2) туры килми

А13. Тә мә кенең файдасы да бар. 1)туры килә 2)туры килми

3) текстта ә йтелми 3) текстта ә йтелми 3) текстта ә йтелми 3) текстта ә йтелми 3) текстта ә йтелми 3) текстта ә йтелми

А14. Сә ламә т булу ө чен, витаминнар ашарга кирә кми. 1) туры килә 2) туры килми

А15. Саф һ авада йө рү бик файдалы. 1) туры килә 2) туры килми

А16. Кызганычка каршы, шә һ ә рдә һ ава чиста тү гел. 1) туры килә 2) туры килми

А17. Урманга ешрак барыгыз. 1) туры килә 2) туры килми

3) текстта ә йтелми 3) текстта ә йтелми 3) текстта ә йтелми 3) текстта ә йтелми

ВЗ.

Прочитайте тексты и установите соответствие между заголовками 1 -6 и текстами А - Д. Запишите свои ответы в таблицу. Используйте каҗ дую букву только один раз. В задании есть один лишний заголовок.