Аймақтық макроэкономикалық көрсеткіштерінің жүйесі

Кө рсеткіш – қ ызметтің жекелеген жақ тарының, экон. нысанның қ айсы бір ерекшеліктерінің, процестің немесе шешімнің сандық сипаттамасы. Макроэкономикалық кө рсеткіш — жалпы экономика бойынша ө ндіру мен тұ тыну кө лемі, кірістер мен шығ ыстар, тұ рмыс дең гейі, экономика қ ұ рамы, экспорт пен импорт, экономикалық ө су қ арқ ыны, т.б. кө рсеткіштер. Негізгі макроэкономикалық кө рсеткіштер

Ұ лттық экономика нә тижелерін жалпылайтын агрегаттар БҰ Ұ кең есімен пайдаланылатын болды. Негізгісі ұ лттық байлық, ол тарих бойы жинақ талғ ан қ ұ ндылық тар жинағ ы.

Шаруашылық қ ызметтің жалпылама кө рсеткіші қ оғ амдық ө нім. Оны жалпы ұ лттық ө нім (ЖҰ Ө), ұ лттық кіріс (Ұ К), таза ұ лттық ө нім (ТҰ Ө), жиынтық ішкі ө нім (ЖІӨ) ө лшемдерімен бейнелейді.

ЖҰ Ө - бір жыл ішінде елде ө ндірілген товарлар мен қ ызметтердің рыноктық қ ұ нының сомасы.

Ұ К жыл кө лемінде қ айта қ алыптасқ ан ө ндіріс нә тижесі. Оны есептеу ү шін ЖҰ Ө мен жыл кө лемінде жұ мсалғ ан материалдық шығ ындар айырмасын есептеу керек (амортизация, шикізат, материалдар, т.б.).

ТҰ Ө - ұ лттық кіріске жанама салық тарды қ осқ анда шығ ады. Немесе ТҰ Ө есептеу ү шін ЖҰ Ө нен амортизацияны (капиталды тұ тыну шығ ындары) шегереміз.

ЖІӨ - тек ел территориясында ө ндірілген, тек ө з ө ндіріс факторларын пайдаланғ ан товарлар мен қ ызметтерді біріктіреді.

Жеке табыс (ЖТ немесе ө зіндік тү сім (Ө Т)) салық тө легенге дейінгі табыс.

Қ олда қ алғ ан табыс (Қ Қ Т) салық тө легенннен кейінгі табыс.

Таза экономикалық тұ рмыс (ТЭТ (ЧЭБ)) ө мір сү ру сапасын ескеретін қ оғ амның экономикалық тұ рмыс -жағ дайын ө лшейтін кө рсеткіш.

ЖҰ Ө ө лшеудің ү ш ә дісі бар: қ осылғ ан қ ұ н арқ ылы, ө ндірістік немесе шығ ындар бойынша, кірістер бойынша. Бірінші тә сіл бойынша, бір жыл ішіндегі қ осылғ ан қ ұ ндар сомаланады. Екінші тә сіл жыл кө лемінде жұ мсалғ ан барлық шығ ындар сомасы да ЖҰ Ө береді дейді. Ү шінші ә діс бойынша жыл кө леміндегі барлық кірістер сомаланады.

ЖҰ Ө нің номиналды, реалды, потенциалды тү рлерін ажыратып қ арауғ а болады. Номиналды ЖҰ Ө ағ ымдық бағ амен есептелген ЖҰ Ө.

Реалды ЖҰ Ө бағ а индексіне (дефлятор) тү зетілген номиналды ЖҰ Ө. Бағ а индесі ағ ымдағ ы жылғ ы товарлар мен қ ызметтер бағ аларының базалық жылдағ ы сондай бағ аларғ а қ атынасы.

Потенциалды ЖҰ Ө толық жұ мыспен қ амтамасыздық жағ дайына сә йкес келетін ЖҰ Ө.

Біртұ тас мемлекеттерде аймақ тық саясатты орталық ү кімет жү ргізеді, ол тең дә режеде макро жә не микро қ ұ ралды бірдей пайдаланады. Жү йелі дағ дарыстан шығ у кезең інде мемлекет макроэкономикалық тұ рақ тылық қ а қ ол жеткізу мақ саттарында кен ө ндіру индустриясының рентабельді алыптарына зейінді жұ мылдырды, бұ л ә рекет салалық жә не аймақ тық тең сіздікті кү шейтіп жіберді. Аймақ тық инвестициялық саясат мұ най-газ саласына бағ ытталды. Инвестициялардың ең ү лкен ү лесі кө мірсутек шикізатын ө ндіру перспективалы дамып отырғ ан батыс аймақ қ а (Ақ тө бе, Батыс Қ азақ стан, Атырау, Маң ғ ыстау облыстары) салынды. Инвестициялық ә леуеттің барлығ ы 18%-н шоғ ырландыра отырып, осы облыстар 2000-2001 жылы республикадағ ы бү кіл инвестициялардың 50%-дан астамын жинақ тады. Инвестициялардың салалық қ ұ рылымындағ ы ү лкен бө лікті ө неркә сіп, кө лік жә не байланыс инфрақ ұ рылымын дамыту, сондай-ақ ауыл шаруашылығ ы еншілейді. Осы кө зқ арас тұ рғ ысынан аймақ тардың ө з ерекшеліктері бар. Экономикалық аймақ тардың арасында ө неркә сіп инвестициялардың ең ү лкен ү лесін Батыс Қ азақ стан, кө лік пен байланыста – Шығ ыс жә не Солтү стік Қ азақ стан, ауыл шаруашылығ ында – Оң тү стік облыстар иеленеді.