Часть. В зимний лес за цветами.

- Какому эпизоду сказки соответствует композиция на доске?

- Итак, далеко меж деревьев сверкнул огонёк, который оказался огоньком надежды для бедной падчерицы.

- Следующий эпизод - сцену встречи падчерицы с братьями месяцами у костра, мы с вами посмотрим на экране. (Просмотр отрывка из мультфильма «Двенадцать месяцев»)

-Подумайте над вопросом: как двенадцать братьев - месяцев выручают девочку из беды? Почему они это делают?

- Скажите, а на самом деле могут ли месяцы наступить раньше

положенного срока?

4 часть. Значит, именно подснежник – маленький, хрупкий цветок стал причиной испытаний главной героини.

ПОДСНЕЖНИК – бә йшешек (травянистое растение с цветками светлой окраски, распускающимися сразу после таяния снега).

Учитель биологии: «Бә йшешек қ ұ ртқ ашаштар тұ қ ымдасына жататын кө п жылдық тамыр тү йнекті ө сімдіктер. Қ азақ станда Іле, Жетісу (Жоң ғ ар), Кү нгей Алатауларында, Кетпен жотасында, Қ аратауда ө седі. Бә йшешектің Алатау бә йшешегі жә не Корольков бә йшешегі деген тү рлері бар. Биіктігі - 10-30 см-дей. Тамыр тү йнектері ұ зынша немесе шар тә різді домалақ болады. Шоғ ырланып біткен таспа жапырақ тарының саны 6-9, ұ зындығ ы - 10-12 см. Сары немесе кө кшіл тү сті дарагү лінің гү л қ оршауы қ арапайым кү лте жапырақ шалардан тұ рады. Гү л қ оршауының ортасынан ұ зындығ ы 15 см-дей тү тік шығ ады да, гү лі сол тү тіктің ұ шында жетіледі. Аталығ ы ү шеу, аталық жіптері қ ысқ а болады. Аналығ ы біреу, ол 3 жеміс жапырағ ынан тұ рады. Жемісі - ү ш ұ ялы, кө п тұ қ ымды қ ауашақ. Наурыз-мамыр айларында гү лдейді. Гү лдері тү нге қ арай жә не бұ лтты кү ндері жабылып қ алады. Оларды аралар немесе кө белектер тозаң дандырады. Бә йшешектер негізінен сә ндік ө сімдіктер».

Бү гінде ғ ылымғ а бә йшешектің 80-ге жуық тү рі белгілі. Оның ең сирек кездесетін тү рлері Орта жә не Оң тү стік Еуропада, Қ ырым, Кавказ жерлерінде, Кіші Азия аумағ ында кең таралғ ан. Гү лдің 6 тү рі қ ызыл кітапқ а енгізілген. Біздің еліміздің Іле, Жетісу (Жоң ғ ар), Теріскей Алатауларында, Ұ зынқ ара (Кетпен) жотасында, Қ аратауда ө седі.

Crocus longiflorus

Табиғ атта таралуы

Республикамыздың Шығ ыс Қ азақ стан, Алматы, Талдық орғ ан облыстарының, жабайы ө сетін бұ талардың арасында ө седі. Дә рілік шикізат ретінде бә йшешектің жапырағ ы, тамыр – сабақ тары жә не тамырдың ө зі пайданылады

Бү гінде ғ ылымғ а бә йшешектің 80-ге жуық тү рі белгілі. Оның ең сирек кездесетін тү рлері Орта жә не Оң тү стік Еуропада, Қ ырым, Кавказ жерлерінде, Кіші Азия аумағ ында кең таралғ ан. Гү лдің 6 тү рі қ ызыл кітапқ а енгізілген

Химиялық қ ұ рамы

Дә рілік шикізатының қ ұ рамында сапониндер, эфир майлары, С дә реумені, глюкозидтер, флавондар жә не примевериндер бар.

Қ олданылуы

Мал дә рігерлігі практикасында бә йшешектің тұ нбасы зә р, тер шығ аруды ү дету ү шін, сондай – ақ тыныс алу органдары қ абыгнып ауырғ ан малдың қ ақ ырығ ын тү сіру ү шін пайдаланады. Тұ нба 1: 10 қ атынаста жасалып, бұ зауғ а – 50 – 80 мл, қ озығ а – 10 -15 мл мө лшерінде кү ніне 3 рет ішкізіледі. Кө ктем кезіеде бә йшешектің жапырағ ы тө лге дә реумендік шө пиретінде жемге қ осып беріледі. Бә йшешектің дә рілік шикізатының малғ а ешқ андай зияны жоқ, дә лірек айтсақ ол улы емес. Сондық тан оның жапырағ ын дә румендік – С дә румені – қ оры ретінде бұ заудың, қ озының жегенінше беруге болады.

«Бә йшешек қ ұ ртқ ашаштар тұ қ ымдасына жататын кө п жылдық тамыр тү йнекті ө сімдіктер. Қ азақ станда Іле, Жетісу (Жоң ғ ар), Кү нгей Алатауларында, Кетпен жотасында, Қ аратауда ө седі. Бә йшешектің Алатау бә йшешегі жә не Корольков бә йшешегі деген тү рлері бар. Биіктігі - 10-30 см-дей. Тамыр тү йнектері ұ зынша немесе шар тә різді домалақ болады. Шоғ ырланып біткен таспа жапырақ тарының саны 6-9, ұ зындығ ы - 10-12 см. Сары немесе кө кшіл тү сті дарагү лінің гү л қ оршауы қ арапайым кү лте жапырақ шалардан тұ рады. Гү л қ оршауының ортасынан ұ зындығ ы 15 см-дей тү тік шығ ады да, гү лі сол тү тіктің ұ шында жетіледі. Аталығ ы ү шеу, аталық жіптері қ ысқ а болады. Аналығ ы біреу, ол 3 жеміс жапырағ ынан тұ рады. Жемісі - ү ш ұ ялы, кө п тұ қ ымды қ ауашақ. Наурыз-мамыр айларында гү лдейді. Гү лдері тү нге қ арай жә не бұ лтты кү ндері жабылып қ алады. Оларды аралар немесе кө белектер тозаң дандырады. Бә йшешектер негізінен сә ндік ө сімдіктер».

Қ азақ ә дебиеттегі орны Бә йшешек – қ азақ халқ ына атам замандардан бері қ арай таныс гү лдердің бірі. Асқ ар тауларды тұ рақ, долы асау ө зендерді суат етіп, кең сахара тө сінде еркін малын бағ ып, отын жағ ып, дала гү лдеріне оранып ө скен қ азақ халқ ы сол дала гү лдерімен бейне біте қ айнап, бірге туысқ андай десе болады. Мә селен, қ азақ халқ ының ежелгі хисса-дастандары мен ә н-жырларында сан алуан гү лдердің аты мен сұ лулығ ы сың ғ ырлы жырларғ а кө птен-кө п қ осылып айтылады. Талай да талай сұ лу сымбаттарғ а тең еледі, асылдарғ а баланады.

Қ азақ тың ә деби тіл ажарындағ ы «бә йшешектей қ ұ лпырды», «қ ызғ алдақ тай тү рленді», «бә йшешектей ә демі», «жердің мә ні – бә йшешек», «бә йшешектей қ ызылды-жасылды», «бә йшешегімен кө ктем сә нді», «Кө корай шалғ ын бә йшешек, Ұ зарып ө сіп толғ анда», «гү лстан даланы бә йшешек одан ары қ ұ лпыртып жіберді» деген тә різді сө з тіркестері қ азақ халқ ының табиғ ат танымынан туғ анын айтпасақ та жалпы жұ рт тегіс біледі.

Қ азақ бә йшешекті «запыран гү л», «шафран гү л», «сары алаң ды гү л» деп атайды. Бә йшешек кө ктем айы келіп, қ ар кетісімен-ақ кө ктеп шығ ады. Сары тү сті гү л жарады. Гү л алғ ашында басы бірігіп, кө ктеп барып, артынан жан-жақ қ а қ арай гү л алақ андарын жая бастайды. Тіптен ә демі, ерекше, сұ лу гү л. Шығ ыс елдерінде бә йшешектің гү лінен табиғ и бояулар алады. Ал қ азақ елінде оның тү сіне қ арай 40-қ а жуық тү рі ү й, бө лме, кө шелерде отырғ ызылып, кө ктетіп, кө ркемдік ә леміне қ арай пайдаланып жү р.

Бә йшешек – дү ние жү зіндегі қ ұ нарлы топырақ тардың бә рінде кө ктейді. «Дала сә ні – бә йшешек, орман сә ні – бә йтерек» деген мақ ал қ азақ халқ ының бә йшешекті ө те жоғ ары бағ алағ ан кө зқ арасынан туғ аны айдан анық.

Қ азақ бә йшешек гү лін қ астерлеп, оның суретін сызып, кестелеп, ә р алуан сә нді жіптермен кө ркемдеп тігіп, ү йлеріне ә сем бұ йым ретінде іледі. Бұ л кө ктемнің алғ ашқ ы гү лі болғ андық тан, ә рі ә сем де ә демі гү л жарғ андық тан оны қ азақ жақ сы ырымғ а балайды. Бә йшешек гү лі тұ рғ ан ү йде сә н тұ рады. Сә н тұ рғ ан ү йде мә н тұ рады. Бә йшешек гү лі ү йге бақ ыт, байлық шақ ырады деп ырымдайды.

Бә йшешек – қ азақ халқ ына атам замандардан бері қ арай таныс гү лдердің бірі. Асқ ар тауларды тұ рақ, долы асау ө зендерді суат етіп, кең сахара тө сінде еркін малын бағ ып, отын жағ ып, дала гү лдеріне оранып ө скен қ азақ халқ ы сол дала гү лдерімен бейне біте қ айнап, бірге туысқ андай десе болады. Мә селен, қ азақ халқ ының ежелгі хисса-дастандары мен ә н-жырларында сан алуан гү лдердің аты мен сұ лулығ ы сың ғ ырлы жырларғ а кө птен-кө п қ осылып айтылады. Талай да талай сұ лу сымбаттарғ а тең еледі, асылдарғ а баланады.

Қ азақ тың ә деби тіл ажарындағ ы «бә йшешектей қ ұ лпырды», «қ ызғ алдақ тай тү рленді», «бә йшешектей ә демі», «жердің мә ні – бә йшешек», «бә йшешектей қ ызылды-жасылды», «бә йшешегімен кө ктем сә нді», «Кө корай шалғ ын бә йшешек, Ұ зарып ө сіп толғ анда», «гү лстан даланы бә йшешек одан ары қ ұ лпыртып жіберді» деген тә різді сө з тіркестері қ азақ халқ ының табиғ ат танымынан туғ анын айтпасақ та жалпы жұ рт тегіс біледі.

Қ азақ бә йшешекті «запыран гү л», «шафран гү л», «сары алаң ды гү л» деп атайды. Бә йшешек кө ктем айы келіп, қ ар кетісімен-ақ кө ктеп шығ ады. Сары тү сті гү л жарады. Гү л алғ ашында басы бірігіп, кө ктеп барып, артынан жан-жақ қ а қ арай гү л алақ андарын жая бастайды. Тіптен ә демі, ерекше, сұ лу гү л. Шығ ыс елдерінде бә йшешектің гү лінен табиғ и бояулар алады. Ал қ азақ елінде оның тү сіне қ арай 40-қ а жуық тү рі ү й, бө лме, кө шелерде отырғ ызылып, кө ктетіп, кө ркемдік ә леміне қ арай пайдаланып жү р.

Бә йшешек – дү ние жү зіндегі қ ұ нарлы топырақ тардың бә рінде кө ктейді. «Дала сә ні – бә йшешек, орман сә ні – бә йтерек» деген мақ ал қ азақ халқ ының бә йшешекті ө те жоғ ары бағ алағ ан кө зқ арасынан туғ аны айдан анық.

Crocus longiflorus

Работа с произведением Найдите в тексте слова, которые можно отнести к этим сюжетным картинкам.

1 гр – Мать отправляет падчерицу с корзинкой за подснежниками. ”(Инсценирование с использованием реквизита)

-Какими вы себе представляете падчерицу и мачеху с дочкой?

2 гр.– 12 месяцев сидят вокруг костра

3гр.– Картинка с изображением зимнего месяца

1.Какие характеры у мачехи с дочкой и у падчерицы? (Мачеха, дочь – злые, жадные, бессердечные).

– А падчерица? (Послушная, трудолюбивая, добрая, скромная, весёлая).

2. Что же необычного в этом сюжете? (Не могут месяцы года вместе встречаться, да ещё разговаривать между собой и с падчерицей)

– Значит, это ещё раз нам доказывает, что? (Что это волшебная сказка)

– Посмотрите слова из сцены “Встреча месяцев и падчерицы у костра”(Инсценирование с использованием реквизита)