![]() Главная страница Случайная страница КАТЕГОРИИ: АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника |
Дебиторлық берешекті беру-сату
Дебиторлық берешекті беру-сату мә міле жасау кезінде тараптардың қ арым-қ атынасы туындайтын міндеттемелерді орындауғ а бағ ытталғ ан. Қ ызмет кө рсету, тауарлар сату кезінде тараптардың бірі – дер кезінде ақ ы тө ленеді деп ойлайды. Егер мә міле бойынша ақ ы алдын – ала тө ленген болса, одан ә рі қ иындық туындамайды. Егер сатып алушы кө зделген мерзімде есеп айырыспай, соның себебінен сатушыда дебиторлық борыш сомасының туындауына ә кеп соқ тырса, қ иындық тар туындайды. Одан кейін сатушының сатып алушыдан борышты акцептсіз ө ндіріп алуы мү мкін болмайды, ө йткені ө зара есеп айырысудың негізгі нысаны акцепттік тә ртіппен, яғ ни сатып алушының келісімі бойынша кө зделген. Дебиторлық берешектің ауқ ымына байланысты кә сіпорында айналымнан қ аржыларды оқ шауландыру, ақ шалай қ аражат айналымдылығ ы мерзімдерінің баяулауы жә не дебиторлық борышты қ айтару мерзімінің ұ зақ тығ ы пайда болады. Тауар запастарымен салыстырғ анда дебиторлық берешек – бұ л ақ шалай қ аражаттың (ақ ы тө леу) келіп тү суі жолындағ ы бір қ адам алғ а басу. Алайда «Қ ысқ а қ адам» сияқ ты болып кө рінетін осы соң ғ ы қ адам кө бінесе бола бермейді. Іс жү зінде пайда болғ ан дебиторлық берешектен кейін 90 кү н ө ткеннен соң сатушы кү діктенеді де, белгілі бір іс-қ имылдар жасай бастайды, бірақ олар ә рдайым ойдағ ыдай аяқ тала бермейді.
Берешектің нақ тылығ ын жә не дебитордың бар екендігін растау жө ніндегі іс- қ имылдың бірі есепті кү нге салыстырып тексеру актісін жасау болып табылады, бірақ бұ л ә рекет ақ шалай қ аражатты қ айтаруғ а кепіл бола алмайды. Міндеттемелерді орындамау жағ дайларының жиілеп кетуіне байланысты «Векселдік айналым туралы» Қ Р заң дарында міндеттемедегі талаптан қ айту ретіндегі шарт нысаны – цессия кө зделген. Анағ ұ рлым кең тарағ ан нысан факторингілік компанияның дебиторлық берешегін сату болып табылады. Факторингілік компания – бұ л белгілі бірсыйақ ығ а кә сіпорынның дебиторлық берешекті сатып алатын, содан кейін тікелей тауар (жұ мыстар, қ ызметтер) сатып алушылардың борыштарды жинайтын қ аржы компаниялары немесе банктер. Факторинг кезіндегі негізгі рә сімдерді сызба тү рінде беруге болады:
несие шартын сұ райды
тө лем жасайды алдын-ала қ олма қ ол ақ ша тө лейді 1–сызба Факторинг кезіндегі негізгі рә сімдердің сызбасы
Яғ ни факторинг – бұ л тө лемнің кө п бө лігін, берешектің толық ө телу кепілдігін дереу алу, шоттарды жү ргізу жө ніндегі шығ ындарды кеміту мақ сатымен тауар сатушы тауар мә мілелері бойынша қ ысқ а мерзімді талаптарды қ айта табыстайтын қ аржыландыру жү йесі. Ә лбетте, ө з қ ызметтеріне факторингілік компаниялар несие мен комиссия ү шін проценттер ө ндіріп алады. Бұ л орайда дебиторлық борыш кері талап қ ою қ ұ қ ығ ымен не кері талап қ ою қ ұ қ ығ ынсыз сатылуы мү мкін. Кері талап қ ою (регресс) – бұ л мынадай жағ дайда дебиторлық берешекті жинау жө нінде қ ұ қ ық беретін тұ лғ адан тө лемдерді алуғ а арналғ ан дебиторлық берешекті жинау жө ніндегі қ ұ қ ық ауысатын тұ лғ аның қ ұ қ ығ ы (факторингілік компанияның қ ұ қ ығ ы): 1. Дебиторлар берешекті белгіленген уақ ытта ө темесе; 2. Мерзімінен бұ рын тө лесе; 3. Аударылғ ан дебиторлық берешектің қ олайсыз болуы салдарынан туындағ ан тү зетулер енгізсе.
Бухгалтер бюллетені – 2001 – №46 – 9 -11 бетке дейін. 9 – бет.
Тұ лғ аларды ө згерту ү шін Қ Р Азаматтық кодексінің 339-бабының міндеттемесінде кредитордың қ ұ қ ық тарын басқ а тұ лғ ағ а ауыстырудың негіздері мен тә ртібі кө зделген. Кредитордың қ ұ қ ық тарын басқ а тұ лғ ағ а ауыстыру ү шін, егер заң актілері мен шартта ө згеше кө зделмесе, қ арызгердің келісімі талап етілмейді. Кредитор қ ұ қ ық тарының басқ а тұ лғ ағ а ауысуы туралы ережелер кері қ ойылатын талаптарғ а қ олданылмайды. Дебиторлық борышты кері талап қ ою қ ұ қ ығ ынсыз сатқ ан кезде сатып алушы ақ шалай қ аражатты жинау жө ніндегі тә уекелді ө з мойнына алады жә не қ арыз бойынша кез-келген зиянды қ абылдайды. Бұ л жағ дайда алуғ а шоттар беру – бұ л нысаны бойынша да, мазмұ ны бойынша да дебиторлық берешекті тү пкілікті сату. Дебиторлық берешекті ү шінші тарапқ а қ олма-қ ол ақ шағ а айырбастау арқ ылы беру ә дістері:
![]() 2–сызба Дебиторлық берешекті ү шінші тарапқ а қ олма-қ ол ақ шағ а айырбастау арқ ылы беру ә дістері
Кері талап қ ою қ ұ қ ығ ымен дебиторлық берешекті сатқ ан кезде: ● дебитор берешекті ө темеген жағ дайда, сатушы сатып алушығ а ақ ы тө леуге кепілдік береді; ● тараптардың ә рқ айсысы осы операция кезінде операция жасалғ аннан кейін ө зі бақ ылайтын активтер мен міндеттемелерді мойындайды жә не немесе ө телмеген активтер мен міндеттемелерді бұ дан ә рі мойындамайды;
Бухгалтер бюллетені – 2001 – №46 – 9 -11 бетке дейін. 10 – бет. ● таза тү сімдер айқ ындалады – бұ л, пайда болғ ан міндеттемелерді қ оспағ анда, сату нә тижесінде алынғ ан ақ шалай қ аражаттар немесе басқ а активтер; ● нә тижесінде сатудан болғ ан зиян анық талады. Сатушыда дебиторлақ берешек сомасын сатуғ а қ атысты тауарларды, жұ мыстарды, қ ызметтерді сатып алу-сату жө ніндегі операцияларды жасау кезінде есепте қ олданылатын есептеу ә дісі сатуды тү сіну жә не сату ретінде толық кө лемінде қ олданылмайды, ол ақ шалай қ аражаттың қ озғ алысымен шектеледі. Ең жақ сы дегенде сатушы толық соманың қ айтарылуына ү міттенеді, бірақ дебиторлық берешекті сатуда ә р тү рлі себептер мен мақ саттарғ а тап болады: ● ақ шалай қ аражаттың жеткіліксіздігі; ● меншік қ ұ қ ығ ын қ орғ ау; ● несиеге қ ол жеткізе алмау; ● заң ды несиелік шектеулер; ● қ арызды қ амсыздандыру. Сатып алушыда дебиторлық берешекті сатып алу болашақ та аударылғ ан қ аржыларды, сондай-ақ сатып алғ ан кездегі айырманы қ айтарып алуғ а ү міттеніп, ақ шаның жылыстауын білдіреді. Бірақ сатып алу кезінде активтердің пайда болуына ә кеп тіремейді жә не дебиторлық берешекті талап ету қ ұ қ ығ ын тану ақ шалай қ аражаттың нақ ты жылысу сомасымен жү ргізіледі.
|