оғамда табыстар біркелкі бөлінбейді, табыстың біркелкі бөлінбеуі деңгейі графикте Лоренц қисығымен көрсетіледі.

Капитал - кө п мағ ыналы ұ ғ ым: ол материалдық игіліктердің қ оры, ол сонымен қ атар материалдық емес элементтерді де қ амтиды, атап айтқ анда адамның қ абілеті, білімі.Капиталдың екі негізгі формасын айтуғ а болады: ө ндіргіш капитал-ө ндіріс қ ұ рал - жабдық тары, ақ шалай капитал – ақ ша капитал тиімді пайдалану арқ ылы ол иесіне табыс ә келеді, Капиталдың ө сімі – пайызы деп аталады.

Нарық тағ ы сатушылар мен сатып алушылардың арақ атынастарының объектісіне байланысты, капитал нарығ ы деген тү сінікке анық таманың екі тү рлі болуы мү мкін.

- Ө ндіріс факторлары нарығ ында капитал деп олардың қ ұ ндық ө лшеміндегі физикалық капитал тү сініледі. Бұ л жағ дайда капиталдар нарығ ы ө ндіріс факторлары нарығ ының бір бө лшегі болып табылады.

- Қ аржы нарығ ында капитал дер ақ ша капиталы тү сініледі. Сондық тан капиталдар нарығ ы қ арыз капиталдар нарығ ының қ ұ рамды бө лігі болып табылады.

Қ арыз капиталының нарығ ы деп ақ ша капиталы объектісінің қ ызметін атқ аратын жә не осы капиталғ а сұ раныс пен ұ сыныс қ алыптастыратын, ө зара қ атынастардың жиынтығ ы аталады. Қ арыз капиталдарының нарығ ы ақ ша нарығ ына жә не капиталдар нарығ ына бө лінеді. Ақ ша нарығ ы мерзімді бір жылғ а дейінгі банк операцияларын жү ргізумен байланысты болады. Капитал нарығ ы банктің орта мерзімді жә не ұ зақ мерзімді операцияларына қ ызмет етеді.

Капитал нарығ ындағ ы сұ раныс – бұ л ө здерінің инвестициялық жобаларын жү зеге асыруғ а мү мкіндік беретін фирмалардың физикалық капиталғ а сұ ранысы. Ақ шалай салым тү рінде капиталы бар ү й шаруашылық тары бизнеске материалдарына сұ раныс тү рінде қ олнадуғ а ө з капиталын береді. Бұ л ү шін олар салынғ ан қ аражаттарғ а процент тү рінде табыс алады.

Несие проценті – белгілі бір мерзімде капитал иесіне оның қ ұ ралдарын пайдаланғ аны ү шін тө ленетін бағ асы. Несие проценті капиталғ а деген сұ раныс пен ұ сыныс арқ ылы қ алыптасады. Капиталғ а деген сұ раныс келесі факторларғ а тә уелді:

- инвестицияның пайдалылығ ына,

- экономиканың дамуына,

- мемлекеттің сұ ранысына,

- салым мерзіміне,

- салым салу саласына тә уекелге жә не басқ а да факторларғ а.

Несие пайызы номиналды жә не нақ тылы мө лшері болып бө лінеді. Номинальды процент ставкасы – инфляцияның ө сімін есепке алмайтын, ағ ымдағ ы нарық тық пайыздың мө лшері.

Нақ тылы несие процент мө лшерлі номиналды мен алдағ ы болатын инфляцияның ө сімі арасындағ ы айырмашылық.

π

Мұ нда: r – нақ ты процент ставкасы;

n – номиналды процент ставкасы;

π – кү тілетін инфляция ө сімі.

Мысалы: жылдық номинальдық несие проценті – 15%, алдағ ы уақ ытта инфляцияның ө сімі – 7 % (жылына) онда нақ тылы процент (15-7) = 8%.

Жер - ауыл шаруашылығ ының басты ө ндіріс қ ұ ралы жә не аграрлық экономиканы шектуеші фактор болып табылады. Жер қ оғ амдық ө ндірістің негізі болғ анымен оның салаларында ә ртү рлі қ ызмет атқ арады. Мысалы, ө ндеуші ө неркә сіп ү шін ол - кә сіпорын орналасатын алаң, ал ауыл шаруашылығ ы ү шін жер ә рі ең бек қ ұ ралы, ә рі ең бек заты болып саналады. Ең бек заты дегеніміз – жерді ө ң деп, оғ ан тұ қ ым сеуіп, онда ө нім ө сіріледі. Ал, ең бек қ ұ ралы болатын себебі - тұ қ ымды сепкен кү ннен бастап ө німді ө сіру қ ызметін Жер-ана атқ арады. Жердің ө ндіріс қ ұ рал-жабдығ ы ретінде ерекшеліктері бар:

- біріншіден, жердің кең істік жағ ынан шектеулілігі,

- екіншіден, жер адам іс-ә рекетінің ө німі емес, табиғ аттың жемісі, сондық тан, оның қ ұ ны жоқ, бірақ табыс ә келеді, сатып алынады жә не сатылады, яғ ни бағ асы бар.

Жердің саны шектелген, сондық тан жердің ұ сынысы абсолютті икемсіз. Жердің ұ сынысына тө мендегі факторлар ә сер етеді:

1. Жер қ ұ нарлылығ ы;

2. Жер участкісінің нарық қ а алыс-жақ ын орналасуы.

Жер нарығ ында тек сұ раныс белсенді фактор. Жерге сұ раныс ө згерістерінің нә тижесі шамалы болғ андық тан, оны пайдаланғ анда осы ресурстың иесі белгілейтін бағ а шешуші фактор болып табылады.

Рента меншікке келетін табыстың бір тү рі, капиталды жерге пайдалану қ ұ қ ы ү шін меншік иесіне тү сетін тө лем. Оның кө лемі аренда келісімінде белгіленеді. Жер рентасы –жер учаскесін уақ ытша қ олданғ анғ а тө ленетін тө лем. Жер рентасының екі тү рі бар: дифференциалды жә не абсолютті.

Абсолюттік рента – бұ л жериелерінің иемденетін табыстарының бір тү рі. Оның абсолюттік деп аталатын себебі – ол қ ұ нарлылығ ы мен басқ а да жағ дайларғ а байланыссыз жалғ а берілген барлық жерлерден алынады. Мұ ны жерге меншік монополиясы болу салдарынан, жер иесіне жерге капитал пайдалану ү шін тө ленетін тө лем. Қ ай елде болмасын, халық ты азық -тү лікпен қ амтамасыз ету ү шін қ ұ нарлы жермен қ атар ө німділігі тө мен жерлерді де пайдалануғ а тура келеді. Сондық тан нарық бағ асы қ ұ нарлылығ ы тө мен жерде ө ндірілетін ө німдердің жеке ө ндірістік бағ асымен ө лшенеді. Сондық тан нашар деген жерлерден де орта пайдадан артық пайда алынатын болады. Мұ ндай артық пайданы абсолюттік рента тү рінде жер иелері иемденді.

Дифференциальды рентаның қ айнар кө зі қ ұ нарлылығ ы жоғ ары жә не нарық қ а жақ ын жерлерде ө ндірілетін ауыл шаруашылығ ы ө німдерінің жеке ө ндіріс шығ ындары қ оғ амдық ө ндіріс шығ ындарынан ә лдеқ айда кем болады да, сондай жерлерді пайдаланатын жалгерлердің ү стеме пайдасы болып табылады.

1. Жердің табиғ и қ ұ нарлылығ ына жә не жер учаскелерінің нарық қ а жақ ын орналасуына байланысты алынатын пайданың тө лемі ретінде жер иелеріне кө шуін дифференциальдық І рента деп атайды.

2. Жердің қ ұ нарлылығ ын жасанды жолмен жақ сарту арқ ылы алынатын ү стеме пайданы дифференциалдық ІІ рента деп атайды. Екінші дифференциалдық рента егіншілікті интенсивті жү ргізу ә дісін жә не жердің қ ұ нарлығ ын ө сіруді, прогрессивті биотехнология қ олдануды, жоғ ары потенциалы бар тұ қ ымдарды тілейді.

Жердің экономикалық қ ұ нарлылығ ын арттыру дегеніміз - жерді интенсивті игерудің келуі, яғ ни жаң а ө ндіріс қ ұ рал-жабдығ ын сапалы тұ қ ымдар, тың айтқ ыштар т.б. қ олдану арқ ылы.

Жерге жекеменшік болғ андық тан, ол да тауар ретінде сатылуы мү мкін. Тә жірибеде жердің бағ асы екі жағ дайғ а: жер рентасына жә не банк ппайызды шамасына байланысты қ алыптасады.

Жердің бағ асы рентағ а тура қ атынаста да, несие пайызына кері қ атынаста болады.

Мұ нда: Ч – рента,

S – несие пайызы,

ЖБ – жер бағ асы.

Сонымен, жалақ ы, пайызы жә не рента – бұ л ө ндіріс факторларын пайдаланғ аны ү шін алынатын табыстар. Бірақ та, жалақ ы, пайызы жә не рента қ айсыбір шаруашылық субъектілеріне (ө ндіріс факторларын ұ сынушыларғ а) табыс ә келеді де, ал басқ а субъектілерге (ө ндіріс факторларын сұ райтындарғ а) - шығ ындар болып табылады.