![]() Главная страница Случайная страница КАТЕГОРИИ: АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника |
Бағдарлау. Азимуттар. Дирекциондық бұрыштар. Румбтар.
Геодезиялық барлау жұ мыстарын атқ арғ ан кезде кө бінесе жү ру маршрутын, яғ ни жер бетіндегі тү сіру жұ мыстарының бағ ытын бағ дарлауғ а тура келеді. Жер бетіндегі сызық тарды бағ дарлау дегеніміз, оның бағ ытын бастапқ ы бағ ыт арқ ылы анық тау. Геодезияда бастапқ ы бағ ыт ретінде географиялық, магниттік жә не ө стік меридиан қ олданылады. Негізгі бағ ыт пен сызық тың бағ ытының арасындағ ы горизонталь бұ рышты бағ ыттау бұ рышы деп атаймыз. Сызық тың бағ ытын анық тайтын бұ рыштар ретінде шын азимуттар, магниттік азимуттар жә не дирекциондық бұ рыштар қ ызмет етеді. Осы бұ рыштар бастапқ ы бағ ыттан сағ ат тілінің бағ ытымен 00 тан 360 0 дейін ө лшенеді. Жер бетіндегі географиялық меридианның бағ ыты астрономиялық бағ дарлау арқ ылы алынады, гирокомпос немес гиротеодалит аспаптары қ олданылады. Географиялық меридианның солтү стік ұ шынан сағ ат тілінің қ озғ алысымен берң лген сызық қ а дейінгі саналатын горизонталь бұ рышты географиялық (шын) азимут деп атайды. Шын азимут 00 тан 360 0 дейін ө згереді. Магниттік меридианның бағ ытын магнит тілі бар компос немес буссоль аспабымен анық тайды. Магниттік меридианның солтү стік ұ шынан сағ ат тілінің қ озғ алысымен берілген сызық қ а дейін саналатын горизонталь бұ рышты магниттік азимут деп атайды. Магниттік азимут 00 тан 360 0 дейін ө згереді. Магниттік меридиан мен географиялық меридианның бағ ыттары сә йкес келмейді, олардың арасында пайда болғ ан бұ рыш магнит тілінің бұ рылу бұ рышы (δ) деп аталады. Егер стрелканы ұ шы негізгі меридианнан шығ ысқ а қ арай бұ рылса, бұ рылу бұ рышы-шығ ыстық, батысқ а қ арай бұ рылса-батыстық бұ рылу болады. Шығ ыстық бұ рылу оң (+δ), ал батыстық бұ рылу (-δ) теріс болады. Егер магнит стрелкасының бұ рылу шамасын білсек, онда магниттік азимуттан нағ ыз азимутты тө мендегі формула арқ ылы табуғ а болады: А=Ам + δ Геодезияда жер бетіндегі сызық тардың тура жә не кері бағ ыттарын анық тайды. Тура жә не кері азимуттар арсындағ ы байланыс келесі формуламен ө рнектеледі. Ак=Ат + 180˚ + γ, γ – меридианның жақ ындасуы; Меридиандардың жақ ындасуы мына формуламен анық талады: γ =
Дирекциондық бұ рыш деп сағ ат тілінің айналу бағ ытымен алынғ ан, осьтік меридианның солтү стік жағ ы мен бағ дарлауыш сызық арасындағ ы жазық бұ рышты айтады. Дирекциондық бұ рыш шамасы 00 тан 360 0 дейін болады. Бұ л жағ дайда шын азимут мынағ ан тең болады: А=α +γ, Мұ ндағ ы α – АВ сызығ ының дирекциондық бұ рышы; γ – меридианның жақ ындасуы; γ дегеніміз – осьтік меридиан мен негізгі меридианның жақ ындасуы. γ – шығ ыста оң, батыста теріс таң бамен алынады. Дирекциондық бұ рыштар тура жә не кері болып бө лінеді. Екеуінің арасындағ ы қ атынас мынадай тү рде кө рсетіледі: α = α ′ +180˚, мұ ндағ ы α ′ - кері дирекциондық бұ рыш; α – тура дирекциондық бұ рыш. Сызық тың бағ ытын сү йір бұ рышпен де анық тауғ а болады. Шамасы 0˚ -тан 90˚ -қ а дейін ө згеретін меридианның солтү стік не оң тү стік жағ ымен берілген сызық арасындағ ы сү йір бұ рышты румб дейміз. Бағ ытты румб арқ ылы табу ү шін румбтың сан мә нінен басқ а сызық тың қ ай ширекте жатқ анын білу қ ажет. Берілген дирекциондық бұ рыштар арқ ылы румбтарды анық тайды: І ширекте СШ r1 = α 1; ∆ х+; ∆ у+; ІІ ширекте ОШ r2 = 180˚ - α 2; ∆ х-; ∆ у+; ІІІ ширекте ОБ r3 = α 3 - 180˚; ∆ х-; ∆ у-; ІV ширекте СБ r4 = 360˚ - α 4; ∆ х+; ∆ у-; Кез-келген топографиялық карталардың тө менгі жағ ында аймақ қ а тә н магнит стрелкасының бұ рылу бұ рышы (δ)жә не меридиандардың (γ)жақ ындасуы кө рсетіледі.
|