ГЕОМЕТРИЯЛЫҚ НИВЕЛИРЛЕУ

Нивелирлеу дегеніміз – бастапқ ы пункттен немесе тең із дең гейімен салыстыра отырып жер бетіндегі нү ктелердің, пункттердің биіктігін анық тау ү шін жү ргізілетін геодезиялық жұ мыстардың бір тү рі.

Қ олданылатын аспаптары мен ө лшеу тә сілдеріне қ арап, нивелирлеу бірнеше тү рге бө лінеді:

- геометриялық нивелирлеу - ө зара биіктік горизонталь кө здеу сә улесі арқ ылы анық талады жә не нивелир аспабының кө мегімен орындалады.

- тригонометриялық нивелирлеу - ө зара биіктік кө лбеу кө здеу сә улесі арқ ылы анық талады жә не теодолит аспабының кө мегімен орындалады.

- гидростатикалық нивелирлеу - ө зара биіктік ө зара байланысқ ан ыдыстағ ы сұ йық бетінің бір дең гейінде тұ руына негізделген.

- барометрлік нивелирлеу – нү ктелердің арасындағ ы ө зара биіктік сол нү ктелердегі атмосфералық қ ысымдардың айырмашылығ ына негізделген.

- механикалық нивелирлеу – аспаптар арқ ылы жердің профилі автоматтты тү рде жазылады.

Геометриялық нивелирлеуде бір нү ктенің екінші нү ктеге қ арағ андағ ы ө зара биіктігін горизонталь кө здеу сә улесімен жә не сол нү ктелерде вертикаль орналасқ ан рейкалардың кө мегімен анық тайды.

Геометриялық нивелирлеудің екі ә дісі бар: ортадан жә не алғ а.

Ортадан нивелирлеу – бұ л ә дісте нивелир А жә не В нү ктелерінің ортасына қ ойылады да, бұ л нү ктелерде вертикаль рейкалар орналасады. А – нү ктесі артқ ы, В – нү ктесі алдың ғ ы, а – артқ ы рейкадан алынғ ан есеп, b- алдың ғ ы рейкадан алынғ ан есеп.

Алдымен артқ ы нү ктеге кө здеп, рейканың қ ара жә не қ ызыл жағ ынан есеп алынады, одан кейін алдың ғ ы рейкадан есеп алынады. В нү ктесінің А нү ктесіне қ арағ андағ ы биіктік ө сімшесі былай анық талады:

h = a – b

егер: a> b болса, онда h таң басы оң (+) болады,

a< b болса, онда h таң басы теріс (-) болады.

Алғ а нивелирлеу – бұ л ә дісте нивелир дү рбісінің окуляры жә не А нү ктесі бір тіктеуіш сызық тың бойында, ал рейка екінші В нү ктесіне орнатылады. Бұ л ә дісте аспап биіктігі і ө лшенеді, В нү ктесінде тұ рғ ан рейкадан b есебі алынады:

h = і – b

Екі нү кте арасындағ ы ө сімше белгілі болса, В нү ктесінің биіктігін мына формуламен анық тауғ а болады:

H_B = H_A ± h

Аспап горизонты дегеніміз – дең гей жазық тық тан аспаптың кө здеу осіне дейінгі тіктеуіш сызық:

АГ= H_A + а = H_B + b

Аспап горизонты арқ ылы да нү ктенің биіктігін анық тауғ а болады:

H_C = АГ – C = АГ – а_аралық